Tofiq (41): tofiq (31). qxd qxd

ƏDƏBİYYAT
1. Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı: Şərq-Qərb, 2007
2. Cəmşidov Ş. “Kitabi-Dədə Qorqud” (Tarixi, coğrafi, tekstoloji tədqiq və
Drez-den əlyazmasının dürüstləşdirilmiş elmi mətni). Bakı: Elm, 1999
3. Древнетюркский словарь. Лен.: Наука, 1969 
4. Ergin M. Dedem Korkut kitabı. Giriş – Metin – Faksemele. Ic., Ankara:
1958; IIc., 1963
5. Gökyay O.Ş. Dedem Korkutun Kitabı. İstanbul:  Kabalcı Yayınevi, 2000
6. Gökyay O.Ş. Dedem Korkutun Kitabı. İstanbul:  Kabalcı Yayınevi, 2006
7. Hacıyev A. Zamanı yaşayan Qorqud sözləri. // Dədə Qorqud Еlmi-ədəbi
toplu. Bakı: Səda,  2010, № 2, s.10-29                              
8.  Kaşğari  M.  “Divanü  lüğat-it-türk”  (tərcümə  edən  və  nəşrə  hazırlayan:
R.Əsgər). Dörd cildli, Bakı: Ozan, 2006
9. Kitabi Dədə Qorqud (tərtib edəni: Araslı H.). Bakı: Gənclik, 1977
10.  Kitabi  Dədə  Qorqud  (tərtib,  transkripsiya,  sadələşdirilmiş  variant  və
müqəddimə F.Zeynalov və S.Əlizadənindir). Bakı: Yazıçı, 1988
11. Kitabi Dədə Qorqud (tərtib edəni, çapa hazırlayanı, ön sözün və lüğətin
müəllifi S.Əlizadə). Bakı: Yeni Nəşrlər Evi, 1999
12. Kitabi-Dədə Qorqud Ensiklopediyası, Ic, Bakı: YNE, 2000
13. Книга моего Деда Коркута. Перевод В.В.Бартольда, издатели: В.М.
Жирмунский, А.Н. Кононов. Bakу: YNE “XXI”, 1999
14. Koroğlu. Bakı: Azərb. SSRİ EA nəşri, 1956
15. Радлов В.В. Опыть словаря тюркских наречий, т. I-IV, С.-Пб.: 1889-
1911
16. Rəcəbov Ə., Məmmədov Y. Orxon-Yenisey abidələri. Bakı: Yasıçı, 1993
17. Rəşidəddin F. Oğuznamə. Bakı: Azərnəşr. 1992
18.  Sertkaya  O.F.  Dede  Korkut  Kitabının  Drezden  Nüshasının  “Giriş”
Bölümü. İstanbul: Ötüken, 2006
19. Tezcan S., Boeschoten H. Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: 2001
20.  Этимологический  словарь  тюркских  языков  (общетюркские  и
межтюркские основы на буквы “Җ”, “Ж”, “Й”). М.: 1989
2011/
IV
27
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

C.LUIS (İNGILTƏRƏ): “DƏDƏ QORQUD KİTABI”
C.LUIS (İNGILTƏRƏ): “DƏDƏ QORQUD KİTABI”
GİRİŞ
XÜLASƏ
“Dədə  Qorqud  Kitabı”nın  ingilis  dilindəki  bu  tərcüməsi  C.Lyusə  məxsusdur.
Müəllifin bu tərcüməsi Girişdən, boyların tərcüməsindən və qeydlərdən ibarətdir. Bu tər-
cümə işi müəllifin “Kitab” haqqında yazdığı Girişin tərcüməsidir. Burada müəllif oğuz -
ların tarixi, yaşadıqları həyat tərzi və dili haqqında  maraqlı mə`lumatlar verir.
Açar sözlər: Dədə Qorqud Kitabı, dastan, tarix, dil, Təpəgöz, oğuz, qopuz, ozan
G.LEWIS (ENGLAND): “THE BOOK OF DEDE KORKUT”
G.LEWIS (ENGLAND): “THE BOOK OF DEDE KORKUT”
INTRODUCTION
INTRODUCTION
SUMMARY
The second english translation of  “The Book of Dede Korkut”  belongs to C.Lewis.
The translation  of “The Book of Dede Korkut” consists of an introduction, the transla-
tion of the legends, and notes. The text given here is the translation of this intruduction.
Here C.Lewis gives deep information about the Oghuz, their history, their manner of  life
and the language of  the text.
Key  words:  The  Book  of  Dede  Korkut,  legend,  history,  language,  Goggle-eye,
Oghuz, kopuz, ozan
РЕЗЮМЕ
Этот  английский  перевод  «Книги  Деде  Коргуда»  принадлежит  С.Льюсу.
Перевод С.Льюса состоит из предисловия, разделов и заметок. Этот перевод явля -
ется авторским переводом Предисловия о «Китабе Деде Коркуде». Здесь автор да -
ет интересные сведения об истории огузов, образе их жизни, и об их языке.
Ключевые слова: «Китаби Деде Коргуд», легенда, история, одноглазый, огуз,
гопуз, озан
CEFRI LUIS
CEFRI LUIS
Cefri  Luis  1920-ci  ildə  Londonda  anadan  olub.  O,  universitet  kolle -
cində və Oksfordda Müqəddəs Con Kollecində təhsil almışdır. Beş il yaxın
şərqdə hərbi xidmətdə qulluq etdikdən sonra Oksforda qayıdıb ərəb və fars
dillərini öyrənib. Türk dilini isə o, müstəqil öyrənib. 1950-ci ildə o, dok-
torluq dərəcəsi alıb və həmin ildən türk dilindən müharizələr oxu  yur.
Onun digər kitablar aşağıdakılardır: “Türkiyə” (1955), “Həqiqətin ta -
razlığı”(1957), “Türk dilinin qrammatikası”(1967).
Doktor C.Luis Müqəddəs Antoni Kollecinin elmi şurasının üzvüdür və
Oksford universitetində türk dilindən mühazirə oxuyur.
Dədə Qorqud Kitabı oğuz türklərinin qəhrəmanlıq nümayiş etdirdikləri
dövrlərdə qoşulmuş 12 boydan ibarət sənət nümunəsidir.
2011/
IV
28
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

Çox  güman  ki,  XIII  əsrin  əvvəllərində  qısaldılaraq  bugünkü  şəklə
salınmış bu əsərin tarixi daha çox qədimlərə gedir. İslamdan əvvəlki kö -
çəri  cəmiyyətin  həyat  tərzini  islamdan  sonrakı  həyat  tərzi  ilə  vəhdətdə
təsvir edən canlı danışıq dilini və poetik, özünəməxsus parlaq bədii üslu -
bu təcəssüm etdirən bu boylar köçəri həyatın və onun yarıməfsanəvi, gə -
ləcəyi görən ozan Dədə Qorqud, cəngavər Beyrək, əməllərindən baş  açıl-
mayan  Dəli Qarçar, Təpəgöz, Qırxoynaşlı Boğazca Fatma kimi unudul-
maz xarakterlərini canlı şəkildə təsvir edir.
“Kitab”ın (tərcümə nəzərdə tutulur.S.Ə) üz qabığındakı rəsm Topqapı
Sarayında saxlanılan albomdan götürülmüş XV əsrə aid bir sənət nümu -
nəsidir.
Dədə Qorqud Kitabı
“Dədə Qorqud Kitabı” oğuz türklərinin qəhrəmanlıq nümayiş etdirdik-
ləri dövrlərdə düzülüb-qoşulmuş 12 boydan ibarət bir sənət nümunəsidir.
Türk  dilində  yazılmış,  ilk  nümunələri  bizim  eranın  8-ci  əsrinə  təsadüf
edilən ən qədim əlyazmalar Sibir və Monqolusdan ərazilərində ta pıl mış -
dır. Bu əlyazmalarda “Oğuzlar” və “Türklər” bə`zən bir-biri ilə müharibə
edən, bə`zən də müttəfiq olan və türklərin üstünlük təşkil etdiyi ayrı-ayrı
iki cəmiyyət kimi təsvir olunmuşdur. Bununla belə, sonralar oğuzlardan
türk  tayfası  kimi  bəhs  olunmuşdur  (məsələn,  XI  əsr  dilçisi  Mahmud
Kaşğari tərəfindən yazılmış kitabda). Cünki əvvəllər əhalinin əksəriyyət-
inə aid olan “Türk” adı sonralar bütöv bir xalqın adına çevril mişdir. IX-X
əsrlərdə oğuzlar yaşadıqları Altay dağlarından və Baykal gölü ətrafından
qərbə  doğru  Sır  Dərya  və  Amu  Dərya  arasındakı  ərazilərə  və  şərqə  –
Xəzər  dənizi  sahillərinə  köç  etmişlər.  Bu  ərazilər  ərəb  xilafətinin  haki -
miyyəti  altında  olduğundan  öz  yeni  vətənlərində  onlar  islam  dininin
tə`sirinə məruz qalmışlar. Qərbə doğru hərəkət edən, islamı qəbul etmiş
oğuzlar XI əsrdə İranı və XI-XII əsrlərdə Anadolunu işğal etmiş Səlcuk
xanədanının    ordusunda  əsas  qüvvə  olmuşdur.  Səlcuqlardan  sonra  XIII
əsrin  axırlarında  tədricən  bütün  Anadolunu  işğal  edən  Osmanlı  xanə-
danının əsas qüvvələri oğuz lardan ibarət idi.
Aydındır  ki,  boylar  mövcud  formalarına  salındığı  vaxt  oğuz  turkləri
artıq özlərini oğuz hesab etmirdilər. Belə ki, üçüncü boyda deyilir “oğuz
zamanında belə bir qayda vardı ki, bir gənc kişi evlənərkən ox atar və ox
hara düşərdisə, orada o, bəylik çadırını qaldırardı”, “oğuz bəyləri arasın-
2011/
III
29
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---