Tofiq (41): tofiq (31). qxd qxd

Folklor janrı isə yalnız onu yaradan xalqa məxsusdur, bütün məzmunu,
poetik  quruluşu,  poetikası,  forma  xüsusiyyətləri  ilə  fərqlənir.  Hətta
türkdilli xalqların şərikli, qədim folklor nümunələri belə bir-birindən dil,
süjet, təhkiyə tərzi ilə fərqli cəhətlərə məxsusdur.
Rus  dilinə  dünya  xalqlarının  əksəriyyətinin  folklor  nümunəsi  tərcümə
edilmişdir.  Lakin  tərcüməçilik  baxımından  bunların  içərisində  türk  xalq -
larının  folkloru,  o  cümlədən  Azərbaycan  folklorunun  tərcümə  növləri
özünəməxsusdur, öz tərcümə xüsusiyyətlərinə, tərcümə üsullarına ma likdir.
Azərbaycan folklorunun istər epik, istərsə də lirik janrlarının rus dilinə
tərcümə tarixi ikinci əsrini yaşasa da, bu tərcümə tarixi boyu xeyli prak-
tik təcrübə, üsul, manera, tərcüməçilərin yanaşma metodu formalaşsa da,
bütün bunları ümumiləşdirən elmi-nəzəri konsepsiya hələ ki, yoxdur.
Dünya tərcümə praktikasında əsasən aşağıdakı tərcümə növləri ümumi
şəkildə müəyyənləşdirilmişdir:
1. Mətnin sətri, həmçinin orijinala adekvat və dəqiq tərcüməsi;
2. Mətnin sərbəst, yaradıcı, bədii tərcüməsi;
3. Elmi tərcümə; linqvistik tərcümə;
4. Filoloji tərcümə; tekstoloji tərcümə (16; 17).
Bu  tərcümə  növlərini  yerinə,  məqsədinə  görə  folklor  tərcümə  prak-
tikasına tətbiq etmək olar. Lakin Azərbaycan folklorunun rus dilinə tər-
cüməsində əsasən sətri tərcümədən, daha sonra isə bədii tərcümədən isti-
fadə edilibdir. Və əslində yaradıcı tərcüməçi bu tərcümə prinsiplərinin hər
birindən istifadə edə bilər.
Orijinalda  “Сборник  материалов  длйа  описанийа  местностей  и
племен Кавказа” adlanan bu məcmuədə Azərbaycan folklorunun rus dil-
inə  tərcüməsinin  olduqca  əsaslı  və  əhəmiyyətli prinsipləri formalaşmış,
sonrakı mərhələdə vacib əhəmiyyət kəsb etmişdir. Bu məcmuə təkcə folk-
lorumuzun  deyil,  həmçinin  Azərbaycan  mədəniyyət,  ədəbiyyat  və
incəsənətinin qeyri dillərdə, müxtəlif xalqlar arasında yayılması və tanın-
ması işində çox böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir.
Elmi yenilik – Azərbaycan nağıllarının, lətifələrinin, tapmacalarının,
laylalarının,  atalar  sözləri  və  məsələlərinin  və  digər  folklor  janrlarının
toplanıb  “SMOMPK”  məcmuəsində  rus  dilinə  tərcüməsi  təcrübəsindən
çıxış  edərək  belə  qənaətə  gəldik  ki,  xalq  yaradıcılığının,  folklorun  tər-
cüməsi xüsusi səriştə və iste`dad, bacarıq,  fəhm tələb edir.
İşin nəticəsi. “SMOMPK” məcmuəsində Azərbaycan folklorunun rus
dilinə tərcüməsinin çox əsaslı və əhəmiyyətli prinsipləri formalaşmış. bu
2011/
IV
99
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

məcmuə təkcə folklorumuzun deyil, Azərbaycan mədəniyyət, ədəbiyyat
və incəsənətinin qeyri dillərdə çap olunması və müxtəlif ərazilərə yayıl-
ması işində çox böyük əhəmiyyət kəsb edir.
ƏDƏBİYYAT
1.  Кадйаров  В.И.  Азербайджанскайа  устнайа  поезийа  в  русских
переводах. Автореферат диссерт. на к.ф.н.Москва, 1979
2. Рагимова Е. Азербайджанскийе дастаны «Деде Коркуд» и «Короглу»
в русских переводах, Баку, Изд.-во «CUCEUR», 1997
3. Nəbiyev A. Azərbaycan xalq ədəbiyyatı, 2 cilddə, I c. Bakı, 2002
4. Qasımzadə F. XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi, Bakı, 1966
5. Azərbaycan tarixi, Bakı, 1993
6. Babayev  İ.,  Əfəndiyev  R. Azərbaycan  şifahi  ədəbiyyatı,  Bakı,  «Maarif»
nəşriyyatı, 1970
7. Əfəndiyev P.Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı, Bakı, 1992
8.  Əfəndiyev  Ə.  Qafqaz  əraziləri  və  xalqlarının  təsvirinə  dair  materiallar
toplusu – QƏXTMT (SMOMPK) izahlı biblioqrafiya, Bakı, 1998
9. Xəlilov P. SSRİ xalqları ədəbiyyatı, 2 cilddə, I c., Bakı, 1975
10. SMOMPK, 1894, 18-ci buraxılış, 2-ci şö`bə
11. SMOMPK, 1894, 20-ci buraxılış, 1-ci şö`bə
12. SMOMPK, 1892, 13-cü buraxılış
13. SMOMPK, 1910, 41-ci buraxılış, 2-ci şö`bə
14. SMOMPK, 1882,  2-ci şöbə
15. SMOMPK, 1912, 42-ci buraxılış, 2-ci şö`bə
16. Мастерство перевода. Сборник, Москва, «Наука», 1973
17. Актуалныйе проблемы художественного перевода, в 2-хт.т. Сборник,
Москва, «Наука», 1967
2011/
IV
100
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

Nizami ADIŞİRİNOV
AMEA Folklor İnstitutu, aspirant
[e-mail]
EPİK QƏHRƏMANIN BİOQRAFİYASININ QURULUŞUNA
EPİK QƏHRƏMANIN BİOQRAFİYASININ QURULUŞUNA
YÖNƏLƏN FORMULLAR
YÖNƏLƏN FORMULLAR
XÜLASƏ
Xalq  nağıllarında,  dastanlarında  qəhrəmanların  həyat  hekayələri  ilə  bağlı  aparılan
araşdırmalarda müşahidə olunan ortaq qəliblərin, formulların aşkara çıxarılması yö nün -
də  xeyli  tədqiqat  aparılmışdır.  Bu  məqalədə  qısa  da  olsa,  xalq  nağıl  və  dastanlarında
qəh rəmanların  həyatı ilə bağlı  təsbit edilmiş ortaq modellərə, qəliblərə nəzər sa laraq
bununla  bağlı mövcud olan nəzəriyyələr  barədə mə`lumat verilir. Məqalədə həmçinin
“qəhrəmanın bioqrafiyası” ilə bağlı araşdırma aparmış tədqiqatçılar  haqqında mə`lumat
verilmiş, onların nəzəriyyələrinin əsas müddəaları təhlil olunmuşdur.
Açar sözlər: dastan, qəlib, qəhrəman, O.Ranq, L.Raqlan
THE MODELS DIRECTED TO THE STRUCTURE OF THE BIOGRA
THE MODELS DIRECTED TO THE STRUCTURE OF THE BIOGRA
-
-
PHY OF AN EPIC HERO
PHY OF AN EPIC HERO
SUMMARY
A lot of researches have been done to discover the common  patterns and formulas
observed in the inquires made in to the life stories of heroes in folk tales and epics. In
this article we have  a short look at the identified  common models and  pattern related
to the lives of heroes in folk tales and epics, and give some information about the theo-
ries related to it. Moreover  a little information is given about the researches who have
carried out researchs in to “The hero biography” and the main statements of their  theo-
ries are  analyzed.
Key words: epic, pattern, hero, O.Rang, L.Raglan 
«БИОГРАФИЯ ЭПИЧЕСКИХ ГЕРОЕВ ПО СТРОЕНИЕ
«БИОГРАФИЯ ЭПИЧЕСКИХ ГЕРОЕВ ПО СТРОЕНИЕ
НАПРАВЛЕННЫХ МОДЕЛЬИ»
НАПРАВЛЕННЫХ МОДЕЛЬИ»
РЕЗЮМЕ
В  народных  сказках,  былинах,  рассказы  жизнь  про  героев  связанный
проводимые  исслодованиях  наблюдения  их общая форма.  Выявлени формулы в
направление проводились значительно  много  исследования. В этой статье, хотя и
коротко, но в народных сказках и былинах связанный с жизнью героев зак ре плен -
ный если обратить внимание на общую модель и форму  связанный с этим имею -
щийся о теориях дается информация. А так же  в статье биография герое связан -
ные с исслодовать  проводит  исслодование о ним дается  информация, про их тео -
рии были анализированны их основые положение.
Ключевые слова: эпос, формуль, герой, О.Ранг, Л.Раглан
Məsələnin qoyuluşu. Epik dastanlarda iştirak edən qəhrəmanların bio-
qrafiyasını,  doğulmasını  və  fəaliyyətini  təsvir  edən  formulların  aşkara
çıxarılması hər zaman tədqiqatçıları düşündürən məsələlərdən olmuşdur.
2011/
IV
101
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---