Tofiq Köçərli Qarabağ: Yalan və Həqiqət



Yüklə 1 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə17/49
tarix17.11.2018
ölçüsü1 Mb.
#80118
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   49

Tofiq Köçərli 
- 48 - 
Qarabağ: Yalan və Həqiqət 
Potyomkinin tez-tez göndәrdiyi adamlardan, mәliklәrin vә katolikosun hәrәkәtlәrindәn 
xәbәrdar olub, onları ifşa etdi vә cәzalandırdı, (ifşa vә cәzalandırdı! - T.K.). İbrahim xan 
mәlik Abovu hәbs etdi vә malikanәsini müsadirә etdi. General (Potyomkin -T.K.) xana 
mәktub yazaraq, onu mәlik Abovu azad etmәyә vadar etdi”.
151
 Lakin sonra İbrahim xan 
“mәlik Mәclumu (Cәrabert mәliki-T.K.), mәlik Abovu (Gülüstan mәliki - T.K.), mәlik 
Bәhtәmi (Dizak mәliki - T.K.) yanına çağıraraq, onları  hәbs etdi ... Mәclum vә Abov 
(Gürcüstana) qaçdılar”. Xan “mәlik Abovun yerinә başqa adam qoydu. Abovun 
malikanәsindәn beş yüz ailә qaçaraq, Gürcüstanla Gәncә arasında olan Şamxorda 
yerlәşdi”. 
Mәclum vә Abov Gürcüstan çarı II İraklidәn hәrbi kömәk istәdilәr. Qarabağda öz 
marağı olan II İrakli knyaz Arabelyanovun komandanlığı altında 4 minlik qoşun ayırdı. 
Lakin bu zaman Burnaşovun batalyonu Gürcüstandan tәcili olaraq Rusiyaya qayıtmalı 
oldu. Bununla әlaqәdar II İrakli Mәclum vә Abova vәdindәn imtina etdi.
152
 Arqutinski 
yazmışdır ki, Mәclum vә Abovun ataları da - mәlik Adam vә mәlik Usub - qabaqca Pәnah 
xan ilә yola getmәmiş  vә qaçıb Gürcüstan çarı Teymuraza pәnah aparmışdılar. Sonra 
onlar Gәncәyә  gәlәrәk Gәncә xanının vasitәçiliyi ilә  Pәnah  Әli xandan mәrhәmәt 
istәmişdilәr. Pәnah Әli xan onları bağışlamış vә “malikanәlәrinә sahib olmaq hüququnu” 
saxlamışdı. Adam vә Usub Fәtәlixan  Әfşara qoşulub öz Qarabağ xanlığına qarşı 
müharibә aparan xainlәr idi. Bu satqınlıq haqqında Arqutinski susmuşdur. 
Gürcüstana qaçmış Mәclumla Abovun nә yuvanın quşu olması haqqında V.L.Veliçko 
yazmışdır: “Tarix gürcülәrә göstәrdi ki, şpionluğa vә satqınlığa meyli olan insanlara 
etibar etmәk olmaz: II İraklinin mәrhәmәt edib fars (oxu: İbrahim Xәlil xan - T.K.) 
tәqiblәrindәn gizlәtdiyi (vә  әlavә edәk: 4 minlik qoşunla kömәk etmәk istәdiyi - T.K.) 
ermәni mәliklәri Abo vә  Mәcmun (Abov vә  Mәclum - T.K.) fәlakәtli anda farslara 
satıldılar vә 1795-ci ildә Tiflisi qarәt edib qana boyayan Ağa Mәhәmmәd xanın qoşununa 
bәlәdçilik etdilәr”.
153
 
Ermәni mәliklәri belә adamlar idi. Qarabağ xanlığına qarşı gizli iş aparan satqınların 
başçısı vә tәşkilatçısı Qand-zasar katolikosu İoannes Hәsәn Cәlalyan idi. O da ez cәzasını 
almışdı, Arqutinskiyә görә,  İbrahim Xәlil xan katolikosu zәhәrlәyib öldürmüşdü. Lakin 
xanın  İoannesi vә  mәliklәri darmadağın etmәsinin  şahidi Sarkis (İoannesin qardaşı) 


Tofiq Köçərli 
- 49 - 
Qarabağ: Yalan və Həqiqət 
zәhәrlәnmәni tәsdiqlәmir. Gürcüstana qaça bilmiş Sarkis 1804-cü ildә general Sisianova. 
yazmışdı ki, İbrahim xan katolikosun vә  mәliklәrin knyaz Potyomkinә göndәrdiklәri 
mәktubları әlә keçirib “İoannesi öldürdü, mәni isә hәbs etdi”, lakin mәn hәbsdәn qaça 
bildim, Gәncәyә, oradan da Gürcüstana gәldim.
154
 
Göründüyü kimi, Qarabağın müstәqilliyinә qәsd edәnlәrә qarşı İbrahim Xәlil xan da 
atası Pәnah Әli xan kimi qәti vә amansız olmuşdur. İbrahim Xәlil xan separatçıları xain 
çıxdıqlarına vә satqınlıq etdiklәrinә görә layiqincә cәzalandırmışdı. Separatçılar İbrahim 
Xәlil xana heç bir formada müqavimәt göstәrmәyә  cәhd etmәmişdilәr, çünki onların 
bunu öz gücü ilә etmәyә heç bir imkanları yox idi. 
“Әlac” yenә çarizmi İbrahim xana qarşı, bütün Azәrbaycana qarşı sövq etdirmәyә 
qalmışdı. 
Zaqafqaziya ermәnilәrinin dini vә siyasi lideri İ.Arqutinski Qarabağ xanlığı әleyhinә 
yeni plan cızdı. O, üç ermәni mәliki adından 1790-cı il yanvarın 23-dә Rusiya imperatoru 
II Yekaterinaya mәktub göndәrәrәk, “Şuşa xanının hökmranlığını devirmәk” üçün hәrbi 
kömәk istәdi; kömәk mümkün olmasa, Böyük Pyotrun mәrhәmәtli fәrmanı  әsasında 
onları  Dәrbәnd  әtrafına köçürüb, “mәskunlaşacaqları yerlәri onlara tәhkim etmәyi, 
mәliklәr vә onların xәlәflәrinә tәbәәlәri üzәrindә tam hüquq vermәyi” xahiş etdi.
155 
Artıq 
bu zaman üçün II Yekaterina ermәni kәmәndinә düşmüşdü. 
Knyaz Q.A.Potyomkinin II Yekaterinaya mәktubundan (1783) aydın olur ki, II 
Yekaterina ermәni mәliklәrinә Qarabağda “xristian dövlәti” yaratmağı  vәd edibmiş. 
Mәktubda deyilir: “Mәn  Şuşalı  İbrahim xanı itaәtә yaxınlaşdırmaq haqqında general-
poruçik Potyomkinә göstәriş verdim... Әlverişli halda Şuşalı  İbrahim xanın ermәni 
xalqlarından ibarәt vilayәtini milli idarәyә vermәk vә onun vasitәsi ilә Asiyada xristian 
dövlәtini bәrpa etmәk lazımdır. Bu, Siz imperator Hәzrәtlәrinin mәnim vasitәmlә ermәni 
mәliklәrinә verdiyiniz vәdlәrә uyğundur”. (Potyomkindә vә gerünür, II Yekaterinada belә 
tәsәvvür yaradılıbmış ki, İbrahim xanın vilayәti “ermәni xalqlarından ibarәtdir”). Bu da 
maraqlıdır ki, Potyomkin “Bakı vә Dәrbәndi tutub Gilana birlәşdirmәk vә zәbt olunmuş 
әrazini Albaniya adlandırmaq” istәyirdi. 


Tofiq Köçərli 
- 50 - 
Qarabağ: Yalan və Həqiqət 
II Yekaterina Azәrbaycanı Rusiyanın tәsir dairәsinә salmağa başladı. 1796-cı ilin 
yazında rus qoşunları Azәrbaycana yeridildi. Qısa müddәt әrzindә Rusiya qoşunu Qubanı 
vә Bakını tutaraq, Şamaxıya gәldi. V.Zubovun ordugahı Şamaxıda yerlәşdi. 
Qarabağ xanı İbrahim Xәlil xan İran tәcavüzündәn, Gәncә xanı Cavad xan isә Kartli-
Kaxetiya çarı II İraklinin vә  İbrahim Xәlil xanın düşmәnçilik hәrәkәtlәrindәn 
ehtiyatlanaraq, öz nümayәndәlәrini, birincisi oğlu Lütfәli bәyi, ikincisi Mәhәmmәd Qulu 
bәyi Şamaxıya Zubovun düşәrgәsinә göndәrdilәr vә Rusiya himayәsini qәbul etdiklәrini 
bildirdilәr.
156
 Hadisәlәrin belә cәrәyanı әlbәttә, Zubovu tamamilә tәmin edirdi. 
“Harada aş, orada baş”  İ.Arqutinski Zubovun düşәrgәsindә peyda oldu vә 
Azәrbaycanın işğalını planlaşdırmaqda bilavasitә  iştirak etdi. Zubov Gәncәyә general 
Rimski-Korsakovun komandanlığı altında qoşun göndәrdi. Hәmin qoşunu Arqutinski 
müşayiәt edirdi.
157
 
1796-cı ilin noyabrında II Yekaterina öldükdәn sonra onun oğlu I Pavel Rusiya 
imperatoru oldu. Yeni imperator Rusiya qoşunlarını Azәrbaycandan geri çağırdı. 
Rusiyanın Azәrbaycanda möhkәmlәnmәsi baş tutmadı. Azәrbaycan xanlıqları, o 
cümlәdәn Qarabağ xanlığı әvvәlki statuslarını saxladılar. 
Rusiya qoşunlarının Azәrbaycanı tәrk etmәsi Ağa Mәhәmmәd şah Qacarın әl-qolunu 
açdı. O, 1797-ci ildә öz qoşunu ilә Qarabağa basqın etdi. Bu dәfә  Şah Qacar Şuşa 
qalasını tutmağa nail oldu. Lakin İran  Şahını  Şuşada öz keşikçilәri öldürdülәr.  İran 
qoşunu Qarabağdan getmәli oldu. Qarabağ xanlığı yenә dә öz statusunu saxladı. İranın 
Qarabağa sahib olmaq cәhdlәri tam boşa çıxdı. 
Rusiya qoşunlarının Azәrbaycandan getmәsi Arqutinskini vә Qarabağ ermәni 
mәliklәrini mәyus etdi. Ancaq onlar öz planlarından әl çәkmәdilәr. Mәqsәdlәrinә çatmaq 
üçün ermәni xadimlәri indi dә I Pavelin qәlbini  әlә almağa girişdilәr. Bu yolda onlar 
hәtta әn alçaq vasitәlәrdәn belә çәkinmәdilәr. 
Bir sәnәdә - Rusiya daxili işlәr nazirliyi polisiya departamentinin 1908-ci ildә 
hazırladığı hesabata müraciәt edәk. Orada deyilir ki, “özlәrinә  şәfqәt qazanmaq üçün 
ermәnilәr öz dinlәri ilә  dәlәduzluq etdilәr vә özlәrini pravoslav kimi qәlәmә verdilәr. 
İmperator Maltiya ordeninin Qrossmeysteri adını  vә bununla birlikdә xristianların 
müdafiәçisi adını alanda, ermәnilәr deputasiya göndәrәrәk, ondan ermәnilәri öz 


Yüklə 1 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   49




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə