Tofiq Köçərli Qarabağ: Yalan və Həqiqət



Yüklə 1 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə22/49
tarix17.11.2018
ölçüsü1 Mb.
#80118
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   49

Tofiq Köçərli 
- 63 - 
Qarabağ: Yalan və Həqiqət 
Lakin ermәni müәlliflәrinin gәtirdiklәri digәr faktlar hәqiqәtdәn tam uzaqdır. 1832-ci 
il üçün Qarabağda ermәni ailәlәrinin sayı artıq 6491-ә çatmış vә Qarabağ әhalisinin 31,6 
faizini tәşkil etmişdi.
198-199
 Әgәr ermәnilәrin yazdığı kimi, 1823-cü ildә Qarabağda 5107 
ermәni ailәsi olmuşdursa, artıq 1832-ci ildә onların sayı 1823-cü ildәkindәn 1384 ailә 
çox idi. Әgәr mәsәlәn, Xәlilovun göstәrdiyi rәqәmi - 1823-cü il üçün 5107 deyil, 4366 
ermәni ailәsini әsas götürsәk, artım 2125 ailә tәşkil edәr. Hәr halda 10 il әrzindә belә 
tәbii artım ola bilmәzdi. Bu artım, başlıca olaraq İrandan köçürülәnlәr hesabına baş 
vermişdi. 
A.Y.Xan-Aqov (çox ehtimal ki, ermәni müәllifidir) 1887-ci ildә yazmışıdır ki, 1825-
1826-cı illәrdә İrandan Zaqafqaziyaya 18 minә yaxın ermәni ailәsi köçmüşdür.
200
 Bu fakt 
Qlinka,  Şavrov vә digәr rus müәlliflәrindә yoxdur. Onlar, yaxşı  mәlum olduğu kimi, 
Zaqafqaziyaya 1828-ci ildәn başlayan ermәni axınını  tәdqiq ediblәr.  Әgәr Xan-Aqovun 
dediyi hәqiqәtdirsә, onda Şavrovun gәtirdiyi fakta -Zaqafqaziyada yaşayan bir milyon üç 
yüz min ermәnidәn bir milyonunun gәlmә olmasına 90 min dә (18000x5) әlavә 
edilmәlidir. Zәnnimcә, Xan-Aqova inanmamağa  әsas yoxdur. Çünki o, mәsәlә ilә 
bilavasitә mәşğul olmuş, xüsusәn Cavanşir qәzası kәndlәrinin vәziyyәtini tәdqiq etmiş vә 
sözügedәn- 18000 ailәnin bir hissәsinin mәhz Cavanşir elindә  mәskunlaşmasını, daha 
konkret, Maraqalı, Canyataq, yuxarı Çaylı  vә  Aşağı Çaylı  kәndlәrini bina etmәsini 
vurğulamışdır.
201
 
Köçkün ermәnilәr Qarabağdan kәnarda da yerlәşdirilmişdi. Mәsәlәn, 30-cu illәrdә 
İrandan gәlәn ermәnilәr Göyçay qәzasında Gәrmәxana kәndini vә  Şamaxı  qәzasında 
Zarhu kәndini salmışdılar.
201a
 Bu faktı tәdqiqatçı İ.A.Abelov gәtirmişdir. 1887-ci ildә. 
İran vә Türkiyәdәn köçürülәn ermәnilәrin nә qәdәrinin Azәrbaycanda yerlәşdirilmәsi 
hәlә  dәqiqlәşdirilmәyib. Ümumi şәkildә demәk olar ki, hәmin ermәnilәrin  әsas hissәsi 
çarizmin rәsmi siyasәtinә müvafiq olaraq vә Paskeviçin konkret göstәrişinә  әsasәn 
(“müsәlman vilayәtlәrindә xristian әhalisini nә  qәdәr mümkündürsә çoxaltmaq”.) 
müsәlman vilayәtlәrindә yerlәşdirilmişdi. Mәsәlәn, Z.Balayan, 1920-ci ildә Ermәnistanda 
700 min nәfәr ermәni yaşamasını söylәyәrәk etiraf etmişdir ki, bu ermәnilәr “әsasәn 
1828-ciildә  İranda rus sәfiri Aleksandr Qriboyedovun xilas etdiyi ermәnilәrdir. Onlar 
İrandan (hәm dә Türkiyәdәn - T.K.) repatriasiya edilәnlәrdir. Ümumiyyәtlә bizim bir çox 


Tofiq Köçərli 
- 64 - 
Qarabağ: Yalan və Həqiqət 
yaşayış  mәntәqәlәrimiz Qriboyedovun vaxtında salınmışdır. Mәsәlә bundadır ki, indiki 
әrazimizdә yalnız bәzi adacıqlar yaşayış üçün yararlı idi, әsrlәr boyu, minilliklәr boyu 
insanlar harada su varsa, oazis varsa, yalnız orada yaşamışlar”. 
Bu, düzgün etirafdır. Ancaq Balayan, hәm dә etiraf etsәydi ki, “indiki Ermәnistan 
әrazisindә yalnız bәzi adacıqlar yaşayış üçün yararlı” olsa da, bu yerlәr boş qalmamışdı 
vә orada azәrbaycanlılar mәskunlaşmışdı, onda Balayan hәqiqәti tam etiraf etmiş olardı. 
Әlbәttә, bu halda Balayan Balayan olmazdı! Amerikan müәllifi C.Makkarti haqlıdır: 
“1828-ci ilәdәk Ermәnistan  әhalisinin 80 faizi müsәlmanlardan ibarәt olmuşudur”. 
Bununla  әlaqәdar bir mәsәlәni ötәri qeyd edәk. Rusiya statistikasına görә, XIX әsrin 
әvvәllәrindә, Naxçıvanın Rusiya tәrәfindәn işğalına qәdәr Naxçıvan әyalәtindә ermәnilәr 
әhalinin yalnız 16,4 faizini tәşkil etmişlәr. Lakin ermәni müәlliflәri bu faktla 
hesablaşmadan uy-dururlar ki, ermәnilәr Naxçıvan әhalisinin 80 faizini (R.Yenkibaryan), 
yaxud 55 faizini (K.Mikaelyan) tәşkil etmişlәr. Bu saxta dәlillәrә istinad edәrәk dә onlar 
Naxçıvana iddia irәli sürürlәr. 
Әgәr ermәni müәlliflәrinin “mәntiqi”  әsas götürülsә, onda XIX әsrin  әvvәllәrindә 
Ermәnistan  әhalisinin yalnız 20 faizini tәşkil edәn ermәnilәr Ermәnistandan imtina 
etmәlidirlәr. Azәrbaycan XVIII әsrin vә XIX әsrin  әvvәllәrinin siyasi reallıqlarına, o 
zamankı Ermәnistan  әhalisinin milli tәrkibi haqqında saxta vә uydurma olmayan real 
faktlara әsaslanaraq Ermәnistana, Yerevana iddia irәli sürmәlidir. 
Şuşa  şәhәri  әhalisinin tәrkibindә  dә ciddi dәyişikliklәr baş vermişdi. 1823-cü ildә 
Şuşada yaşayan 1532 ailәdәn 1111-i azәrbaycanlı (72,5 faiz), 421-i ermәni ailәsi (27,5 
faiz) idi. 
Artıq 1832-ci ildә  gәlmәlәr hesabına ermәnilәr  Şuşa  әhalisinin 44,9 faizini tәşkil 
etmişdilәr. 1823-1832-ci illәr әrzindә onlar 27,5 faizdәn 44,9 faizә çatmışdılar! 
Qarabağın,  Şuşanın ermәnilәşdirilmәsinin startı belә götürülmüşdü. Startçı isә 
Rusiya idi! 
Bu, artıq 1897-ci ildә ermәnilәrin Şuşada çoxluq tәşkil etmәsi ilә nәticәlәndi (14356 
ermәni vә 10809 azәrbaycanlı). 
Göründüyü kimi, Şuşa  şәhәrindә vaxtı ilә barmaqla sayılan ermәnilәr artıq  şәhәr 
әhalisinin  әksәriyyәtini tәşkil etmişdilәr. Hәmin proses Şuşa qәzasında da getmişdi 


Tofiq Köçərli 
- 65 - 
Qarabağ: Yalan və Həqiqət 
(mütәxәssislәrin fikrincә, Şuşa qәzasının әrazisi әsasәn indiki Dağlıq Qarabağ vilayәtinin 
әrazisinә uyğun olub). 1807-ci ildә qәzada 88243 ermәni (14356-sı Şuşa şәhәrindә) vә 
73910 azәrbaycanlı 10809-u Şuşada) yaşayırdı. 
Bir anlığa hesab edәk ki, Şuşa qәzasında Şuşa azәrbaycanlılar yaşayan yeganә oazis 
olmuş, qәzada Xocalı  kәndi vә azәrbaycanlılar yaşayan onlarca digәr kәndlәr 
olmamışdır. Vә hesab edәk ki, qәza әhalisi yalnız 88243 (73887+14356) ermәnidәn vә 
10809 Şuşa azәrbaycanlılarından ibarәt imiş. Hәmin halda ermәnilәr qәza әhalisinin 95 
faizini yox, yalnız 11 faizini tәşkil etmiş olarlar. 
Götürәk 1897-ci il üçün Qarabağın üç qәzasının - Şuşa, Cavanşir vә Cәbrayıl qәzaları 
әhalisinin tәrkibini. hәmin qәzalarda müvafiq olaraq 88243, 19555 vә 15750, yәni 
123548 ermәni vә müvafiq olaraq 73910, 52041 vә 49189, yәni 175140 azәrbaycanlı 
olmuşdur. Fәrz edәk ki, birinci haldakı  kimi,  bu  halda da  hәr üç qәzanın  әhalisi yalnız 
123548 ermәnidәn vә 10809 Şuşalı azәrbaycanlılardan ibarәt imiş. Bu halda da tәkcә 
Şuşalı azәrbaycanlılar deyilәn miqdarın 8,1 faizini tәşkil edәr. 
1897-1917-ci illәr  әrzindә  Şuşa qәzası  әhalisinin etnik tәrkibindә ciddi dәyişikliklәr 
baş vermәmişdi. “Кавказский  Календарь” mәcmuәsinin mәlumatına görә 1917-ci il 
üçün  Şuşa qәzasında 98347 ermәni (22934-ü Şuşa  şәhәrindә) vә 84592 azәrbaycanlı 
(19091-i Şuşada) yaşamışdır. Deyәk ki, qәzanın әhalisi yalnız vә yalnız 98347 ermәnidәn 
vә 19091 Şuşa azәrbaycanlısından ibarәt olub. Bir anlığa tәsәvvür edәk ki, belә olub. Bu 
halda da tәkcә Şuşalı azәrbaycanlılar qәza әhalisinin 16 faizini tәşkil etmiş olarlar. 
Ermәni müәlliflәri dә,  İ.Lenski dә V.Stupişin dә deyә bilәrlәr ki, biz tәkcә  Şuşa 
qәzasını yox, Cavanşir vә Cәbrayıl qәzalarını da nәzәrdә tuturuq. Olsun. 1917-ci il üçün 
hәmin qәzaların birindә 21755 ermәni vә 65583 azәrbaycanlı, digәrindә 22008 ermәni 
vә 46947 azәrbaycanlı olmuşdur. Bir anlığa fәrz edәk ki, deyilәn üç qәzanın әhalisi yalnız 
vә yalnız 142111 ermәnidәn (98347+21756+22008) vә 19091 şuşalı azәrbaycanlıdan 
ibarәt olmuşudur. Hәmin qәzalarda 178031 azәrbaycanlı da (Şuşa daxil edilmәdәn) әsla 
yaşamamışdır. Bu halda yenә  dә  tәkcә  Şuşa azәrbaycanlıları deyilәn üç qәzanın 
әhalisinin 11,8 faizini tәşkil etmiş olar. 
Faktlar belәdir. 


Yüklə 1 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   49




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə