Tofiq Köçərli
- 69 -
Qarabağ: Yalan və Həqiqət
Hәtta fәrz edәk ki, ermәni müәlliflәri haqlıdırlar: Dağlıq Qarabağ Nuhun dövründә,
yaxud 428-ci ildә İran ermәni çarlığı lәğv edilәnәdәk Ermәnistan әrazisi olmuşdur. Fәrz
edәk ki, Dağlıq Qarabağ nә vaxtsa hansısa başqa bir dövlәtin hakimiyyәti altında olub.
Fәrz edәk.
Lakin belә bir “dәlil” bu gün bir dövlәtin başqa bir dövlәtә әrazi iddiası irәli sürmәsi
üçün әsas ola bilәrmi? Әgәr mәsәlәyә belә baxış beynәlxalq münasibәtlәrdә üstünlük
tәşkil etsә, dünyada nәlәr baş vermәz?
Cavab aydındır.
Bütün XIX әsr әrzindә ermәnilәrin dini vә siyasi xadimlәri Dağlıq Qarabağdan
harayasa köçmәk, yaxud mәsәlәn, Gәncә quberniyası tәrkibindәn çıxıb deyәk ki, İrәvan
Qubernatorunun hakimiyyәti altına keçmәk, yaxud da Dağlıq Qarabağa muxtariyyәt ya
müstәqillik vermәk mәsәlәsi qaldırmamışdılar. Hәmin dövrdә “Dağlıq Qarabağ mәsәlәsi”
deyilәn mәsәlә dә olmamışdır.
1905-ci ilә qәdәr Qarabağda ermәnilәr azәrbaycanlılarla milli sülh şәraitindә
dolanmışdılar. Gürcü müәllifi Qaribi haqıdır: daşnak partiyası meydana çıxana qәdәr
“Zaqafqaziya sülh vә әmin-amanlıq şәraitindә yaşamışdır... Ermәnilәr, tatarlar
(azәrbaycanlılar - T.K.), gürcülәr әsrlәrlә bir yerdә olmuşlar. Burada dinc әhali heç bir
zaman milli zәmindә heç bir qanlı münaqişә etmәmişdir... Daşnaklar Ermәnistanın
gәlәcәk muxtariyyәti üçün başdan-başa ermәni әrazisi yaratmaq moizәsi ilә gәldilәr,
bununla Zaqafqaziya kәndinin patriarxal hәyatına milli әdavәt vә nifrәt hisslәri
soxuldu”.
204
Vaxtı ilә Rusiyanın Van vә Әrzurumda baş konsulu işlәmiş Mayevski dә min
qat haqlıdır: “Mәn daha çox tәkidlә tәsdiq edә bilәrәm ki, “Daşnakstyun” vә ona bәnzәr
cәmiyyәtlәr hәm Türkiyәdә, hәm dә Qafqazda ermәni xalqının bәdbәxtliyinin başlıca
mәnbәyidir... Daşnaktsyun”, “Qnçak” vә digәr cәmiyyәtlәrin mövcud olmaları hәmişә
ermәni әhalisini yeni-Yeni müsibәtlәrlә hәdәlәyәcәkdir”.
Hәlә 1905-ci il gәlmәmişdi. Millәtlәr arası toqquşmalar başlanmamışdı. Ancaq
Rusiyanın aqil adamları ermәni başçılarının Zaqafqaziyanı fәlakәtә apardıqlarını
qabaqcadan görürdülәr. Ermәni başçılarının, daşnakların saysız-hesabsız bәd әmәllәrini
şәxsәn müşahidә edәn Veliçko yazmışdı ki, ermәni başçıları “әxlaqı pozanlardır, sosial
çürümә mikroblarıdır, parazitlәrdir” vә ona görә dә “çox qorxuludurlar”. “Mәsәlә
Tofiq Köçərli
- 70 -
Qarabağ: Yalan və Həqiqət
bitmәyib, ermәni qiyamına son qoyulmayıb. Biz yalnız vaxtından әvvәl açılmış çiçәklәri
görmüşük, zәhәrli gilәmeyvәlәr isә hәlә irәlidәdir. Rus hökumәti ermәnilәri tәhlükәli
tәbәә adlandıran yaxşı mәlumatlı ermәnipәrәst Pyer Moranın sözlәrini yadda
saxlamalıdır”.
Rusiya hökumәti Veliçkoların xәbәrdarlıqlarını eşitmәk istәmәdi. “Zәhәrli
gilәmeyvәlәr” tezliklә yetişdi.
1905-ci ilin fevral ayında daşnaklar Bakıda milli münaqişә tәşkil etdilәr. Bu qığılcım
bütün Zaqafqaziyada, o cümlәdәn Qarabağda alovlandı. “Ermәnilәrin özlәrinin pәrәstiş
etdiklәri” Qafqaz canişini İ.İ.Voronsov-Daşkov imperatora yazmışdı: “Şuşada kütlәvi
atәşi, görünür, ermәnilәr, Bakıda ikinci iqtişaşda (1905-ci ilin avqustunda) tatarlar,
Tiflisdә ermәnilәr baş-lamışdılar”
204a
Göründüyü kimi, canişin ümumiyyәtlә daşnakların
ermәni-azәrbaycanlı münaqişәsinin başlanmasında, Bakıda 1905-ci il fevral hadisәlәrindә
mәnhus rolunu açıqlamaqdan çәkinmişdi.
Şuşa münaqişәsi zamanı faciәni ermәni millәtçilәri başlayıb qanlı cinayәtlәr
törәtsәlәr dә, azәrbaycanlılar mәrhәmәtliliyi saxlamışdılar. 1905-ci il avqustun 18-dә,
Şuşada “ermәnilәrin mәğlubiyyәti son hәddә yetişdi”. Bu anda axund mәscidin
minarәsindәn әhaliyә müraciәt etdi: “Camaat! Vay olsun o müsәlmanın halına ki, bu
gündәn ermәnidәn bir dinar mal qarәt edә vә onların namusuna toxunub müsәlmanların
ayaqları altında qalan xanımlarına әl uzada”
205
Mir Möhsün Nәvvab şәhadәt verir ki,
ertәsi gün ermәni arxi-mandriti, “keşişlәr әllәrindә xaç, incil vә bayraqlar bir parası
ağlaya-ağlaya mәscid hәyәtinә daxil oldular ki, bizi әfv edin, bağışlayın”.
206
Qubernator
Baranovski dә onlarla bir yerdә gәlmişdi. Arximandrit mәscidin hәyәtindә belә
yalvarmışdı: “Amandır müsәlmanlar! Şuşada ermәnilәr müqәssir olsalar da, daha ermәni
qalmadı. İndi bir ovuc әlsiz-ayaqsız ermәni qalıbdır, onlara rәhm ediniz - deyib ağlaya-
ağlaya sülh tәklif etdi.”
207
Barışıq elan olundu. M.S.Ordubadinin yazdığına görә, avqustun 21-dә “müsәlmanlar
evlәrindә saxladıqları ermәnilәri aparıb sağ-salamat ermәnilәrә tapşırdılar. Ermәnilәr dә
ancaq beş altı nәfәr müsәlmanı salamat buraxdılar. Bu barışıqdan sonra ermәnilәr realnı
mәktәbin tәmirindә işlәyәn 17 nәfәr iranlı fәhlәsinin başını kәsib müsәlmanları yenә
pәrişan etdilәr...”.
208
Tofiq Köçərli
- 71 -
Qarabağ: Yalan və Həqiqət
Mir Möhsün Nәvvab şәhadәt verir ki, ermәnilәr hәmin iranlı fәhlәlәri “böyük zülm vә
işgәncә ilә öldürmüş”, “onların başına mismar çalaraq әzdikdәn sonra bir dәrәyә”
atmışdılar.
209
1918-ci ilin may ayında Azәrbaycan, Gürcüstan, Ermәnistan respublikaları yarandı. O
zamanlardan da “Dağlıq Qarabağ mәsәlәsi” deyilәn mәsәlә meydana gәldi.
C.Stupişin iddia edir ki, “Qafqaz tatarları ingilis vә türklәrin, sonra Qızıl Ordunun
kömәyi ilә Bakıda hakimiyyәti әlә keçirmişlәr”.
Vallah-billah, tarix elmlәri doktoru üçün eyibdir, rüsvayçılıqdır belә әllamәlik, belә
cәfәngiyat!
Әvvәla onu deyәk ki, Azәrbaycanda 28 may 1918-ci ildә vә *28 aprel 1920-ci ildә
baş vermiş bir-birinә daban-dabana әks iki hadisәni eynilәşdirmәk elmi-siyasi kütlükdür.
Çünki 28 may 1918-ci ildә Azәrbaycan Rusiyadan faktiki ayrılmağını rәsmilәşdirmiş,
Rusiyadan müstәqilliyini elan etmiş, bir bayraq altında vahid mәrkәzlәşmiş milli dövlәt,
Azәrbaycan Cümhuriyyәti, milli hakimiyyәt yaratmışdı. 28 aprel 1920-ci ildә isә Qızıl
Ordu Azәrbaycanı işğal etmiş, müstәqil Azәrbaycan Cümhuriyyәtini devirmiş,
Azәrbaycanı faktiki olaraq yenidәn Rusiyaya ilhaq etmişdi. Qızıl Ordunun Qafqaz
tatarlarına” “kömәyi” belә kömәk idi, C.Stupişin!
Sonra. “Qafqaz tatarları” öz vәtәnlәrindә hakimiyyәti “әlә keçirmәmәli” idisә, bәs
kim “әlә keçirmәli” idi? Başqa sözlә Azәrbaycanda hakimiyyәti deyәk ki, ruslar ya
ermәnilәrmi, yaxud fransızlar ya almanlarmı “әlә keçirmәli” idilәr?
Azәrbaycan kimin vәtәni idi? Yoxsa Rusiya Azәrbaycanda yüz il at çapdığına görә
Azәrbaycan, xalqımızın vәtәnliyindәn çıxmışdı? Yoxsa rus ayağı dәyәn yer rusun, bu
yerin hakimiyyәti isә rusun hakimiyyәti olmalı idi?
Götürәk “Qafqaz tatarlarının” kimlәrin kömәyi ilә “hakimiyyәti әlә keçirmәlәri”
mәsәlәsini. İngilislәrin adını Stupişin birinci çәkir. Ancaq istәrdim ki, Stupişin bilsin vә
yadda saxlasın: o zaman İngiltәrә hәlә “Vahid vә bölünmәz Rusiya”ya üstünlük verirdi.
İngiltәrәnin Azәrbaycan, elәcә dә Gürcüstan vә Ermәnistan istiqlalının elan edilmәsindә
“әli” olmamışdı!
Türklәrin “kömәyi” mәsәlәsinә nәzәr salaq. Oktyabr inqilabından sonrakı tarixi
proses Tiflisdә әvvәlcә Zaqafqaziya Komissarlığının, sonra Zaqafqaziya Demokratik
Dostları ilə paylaş: |