Tofiq Köçərli Qarabağ: Yalan və Həqiqət



Yüklə 1 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə24/49
tarix17.11.2018
ölçüsü1 Mb.
#80118
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   49

Tofiq Köçərli 
- 69 - 
Qarabağ: Yalan və Həqiqət 
Hәtta fәrz edәk ki, ermәni müәlliflәri haqlıdırlar: Dağlıq Qarabağ Nuhun dövründә, 
yaxud 428-ci ildә İran ermәni çarlığı lәğv edilәnәdәk Ermәnistan әrazisi olmuşdur. Fәrz 
edәk ki, Dağlıq Qarabağ nә vaxtsa hansısa başqa bir dövlәtin hakimiyyәti altında olub. 
Fәrz edәk. 
Lakin belә bir “dәlil” bu gün bir dövlәtin başqa bir dövlәtә әrazi iddiası irәli sürmәsi 
üçün  әsas ola bilәrmi?  Әgәr mәsәlәyә belә baxış beynәlxalq münasibәtlәrdә üstünlük 
tәşkil etsә, dünyada nәlәr baş vermәz? 
Cavab aydındır. 
Bütün XIX әsr  әrzindә ermәnilәrin dini vә siyasi xadimlәri Dağlıq Qarabağdan 
harayasa köçmәk, yaxud mәsәlәn, Gәncә quberniyası tәrkibindәn çıxıb deyәk ki, İrәvan 
Qubernatorunun hakimiyyәti altına keçmәk, yaxud da Dağlıq Qarabağa muxtariyyәt ya 
müstәqillik vermәk mәsәlәsi qaldırmamışdılar. Hәmin dövrdә “Dağlıq Qarabağ mәsәlәsi” 
deyilәn mәsәlә dә olmamışdır. 
1905-ci ilә  qәdәr Qarabağda ermәnilәr azәrbaycanlılarla milli sülh şәraitindә 
dolanmışdılar. Gürcü müәllifi Qaribi haqıdır: daşnak partiyası meydana çıxana qәdәr 
“Zaqafqaziya sülh vә  әmin-amanlıq  şәraitindә yaşamışdır... Ermәnilәr, tatarlar 
(azәrbaycanlılar - T.K.), gürcülәr әsrlәrlә bir yerdә olmuşlar. Burada dinc әhali heç bir 
zaman milli zәmindә heç bir qanlı münaqişә etmәmişdir... Daşnaklar Ermәnistanın 
gәlәcәk muxtariyyәti üçün başdan-başa ermәni  әrazisi yaratmaq moizәsi ilә  gәldilәr, 
bununla Zaqafqaziya kәndinin patriarxal hәyatına milli әdavәt vә nifrәt hisslәri 
soxuldu”.
204
 Vaxtı ilә Rusiyanın Van vә Әrzurumda baş konsulu işlәmiş Mayevski dә min 
qat haqlıdır: “Mәn daha çox tәkidlә tәsdiq edә bilәrәm ki, “Daşnakstyun” vә ona bәnzәr 
cәmiyyәtlәr hәm Türkiyәdә, hәm dә Qafqazda ermәni xalqının bәdbәxtliyinin başlıca 
mәnbәyidir... Daşnaktsyun”, “Qnçak” vә digәr cәmiyyәtlәrin mövcud olmaları  hәmişә 
ermәni әhalisini yeni-Yeni müsibәtlәrlә hәdәlәyәcәkdir”. 
Hәlә 1905-ci il gәlmәmişdi. Millәtlәr arası toqquşmalar başlanmamışdı. Ancaq 
Rusiyanın aqil adamları ermәni başçılarının Zaqafqaziyanı  fәlakәtә apardıqlarını 
qabaqcadan görürdülәr. Ermәni başçılarının, daşnakların saysız-hesabsız bәd әmәllәrini 
şәxsәn müşahidә edәn Veliçko yazmışdı ki, ermәni başçıları  “әxlaqı pozanlardır, sosial 
çürümә mikroblarıdır, parazitlәrdir” vә ona görә  dә “çox qorxuludurlar”. “Mәsәlә 


Tofiq Köçərli 
- 70 - 
Qarabağ: Yalan və Həqiqət 
bitmәyib, ermәni qiyamına son qoyulmayıb. Biz yalnız vaxtından әvvәl açılmış çiçәklәri 
görmüşük, zәhәrli gilәmeyvәlәr isә  hәlә irәlidәdir. Rus hökumәti ermәnilәri tәhlükәli 
tәbәә adlandıran yaxşı  mәlumatlı ermәnipәrәst Pyer Moranın sözlәrini yadda 
saxlamalıdır”. 
Rusiya hökumәti Veliçkoların xәbәrdarlıqlarını  eşitmәk istәmәdi. “Zәhәrli 
gilәmeyvәlәr” tezliklә yetişdi. 
1905-ci ilin fevral ayında daşnaklar Bakıda milli münaqişә tәşkil etdilәr. Bu qığılcım 
bütün Zaqafqaziyada, o cümlәdәn Qarabağda alovlandı. “Ermәnilәrin özlәrinin pәrәstiş 
etdiklәri” Qafqaz canişini  İ.İ.Voronsov-Daşkov imperatora yazmışdı: “Şuşada kütlәvi 
atәşi, görünür, ermәnilәr, Bakıda ikinci iqtişaşda (1905-ci ilin avqustunda) tatarlar, 
Tiflisdә ermәnilәr baş-lamışdılar”
204a
 Göründüyü kimi, canişin ümumiyyәtlә daşnakların 
ermәni-azәrbaycanlı münaqişәsinin başlanmasında, Bakıda 1905-ci il fevral hadisәlәrindә 
mәnhus rolunu açıqlamaqdan çәkinmişdi. 
Şuşa münaqişәsi zamanı faciәni ermәni millәtçilәri başlayıb qanlı cinayәtlәr 
törәtsәlәr dә, azәrbaycanlılar mәrhәmәtliliyi saxlamışdılar. 1905-ci il avqustun 18-dә, 
Şuşada “ermәnilәrin mәğlubiyyәti son hәddә yetişdi”. Bu anda axund mәscidin 
minarәsindәn  әhaliyә müraciәt etdi: “Camaat! Vay olsun o müsәlmanın halına ki, bu 
gündәn ermәnidәn bir dinar mal qarәt edә vә onların namusuna toxunub müsәlmanların 
ayaqları altında qalan xanımlarına  әl uzada”
205
 Mir Möhsün Nәvvab  şәhadәt verir ki, 
ertәsi gün ermәni arxi-mandriti, “keşişlәr  әllәrindә xaç, incil vә bayraqlar bir parası 
ağlaya-ağlaya mәscid hәyәtinә daxil oldular ki, bizi әfv edin, bağışlayın”.
206
 Qubernator 
Baranovski dә onlarla bir yerdә  gәlmişdi. Arximandrit mәscidin hәyәtindә belә 
yalvarmışdı: “Amandır müsәlmanlar! Şuşada ermәnilәr müqәssir olsalar da, daha ermәni 
qalmadı. İndi bir ovuc әlsiz-ayaqsız ermәni qalıbdır, onlara rәhm ediniz - deyib ağlaya-
ağlaya sülh tәklif etdi.”
207
 
Barışıq elan olundu. M.S.Ordubadinin yazdığına görә, avqustun 21-dә “müsәlmanlar 
evlәrindә saxladıqları ermәnilәri aparıb sağ-salamat ermәnilәrә tapşırdılar. Ermәnilәr dә 
ancaq beş altı nәfәr müsәlmanı salamat buraxdılar. Bu barışıqdan sonra ermәnilәr realnı 
mәktәbin tәmirindә  işlәyәn 17 nәfәr iranlı  fәhlәsinin başını  kәsib müsәlmanları yenә 
pәrişan etdilәr...”.
208
 


Tofiq Köçərli 
- 71 - 
Qarabağ: Yalan və Həqiqət 
Mir Möhsün Nәvvab şәhadәt verir ki, ermәnilәr hәmin iranlı fәhlәlәri “böyük zülm vә 
işgәncә ilә öldürmüş”, “onların başına mismar çalaraq әzdikdәn sonra bir dәrәyә” 
atmışdılar.
209
 
1918-ci ilin may ayında Azәrbaycan, Gürcüstan, Ermәnistan respublikaları yarandı. O 
zamanlardan da “Dağlıq Qarabağ mәsәlәsi” deyilәn mәsәlә meydana gәldi. 
C.Stupişin iddia edir ki, “Qafqaz tatarları ingilis vә türklәrin, sonra Qızıl Ordunun 
kömәyi ilә Bakıda hakimiyyәti әlә keçirmişlәr”. 
Vallah-billah, tarix elmlәri doktoru üçün eyibdir, rüsvayçılıqdır belә  әllamәlik, belә 
cәfәngiyat! 
Әvvәla onu deyәk ki, Azәrbaycanda 28 may 1918-ci ildә vә *28 aprel 1920-ci ildә 
baş vermiş bir-birinә daban-dabana әks iki hadisәni eynilәşdirmәk elmi-siyasi kütlükdür. 
Çünki 28 may 1918-ci ildә Azәrbaycan Rusiyadan faktiki ayrılmağını  rәsmilәşdirmiş, 
Rusiyadan müstәqilliyini elan etmiş, bir bayraq altında vahid mәrkәzlәşmiş milli dövlәt, 
Azәrbaycan Cümhuriyyәti, milli hakimiyyәt yaratmışdı. 28 aprel 1920-ci ildә isә  Qızıl 
Ordu Azәrbaycanı  işğal etmiş, müstәqil Azәrbaycan Cümhuriyyәtini devirmiş, 
Azәrbaycanı faktiki olaraq yenidәn Rusiyaya ilhaq etmişdi. Qızıl Ordunun Qafqaz 
tatarlarına” “kömәyi” belә kömәk idi, C.Stupişin! 
Sonra. “Qafqaz tatarları” öz vәtәnlәrindә hakimiyyәti “әlә keçirmәmәli” idisә, bәs 
kim “әlә keçirmәli” idi? Başqa sözlә Azәrbaycanda hakimiyyәti deyәk ki, ruslar ya 
ermәnilәrmi, yaxud fransızlar ya almanlarmı “әlә keçirmәli” idilәr? 
Azәrbaycan kimin vәtәni idi? Yoxsa Rusiya Azәrbaycanda yüz il at çapdığına görә 
Azәrbaycan, xalqımızın vәtәnliyindәn çıxmışdı? Yoxsa rus ayağı  dәyәn yer rusun, bu 
yerin hakimiyyәti isә rusun hakimiyyәti olmalı idi? 
Götürәk “Qafqaz tatarlarının” kimlәrin kömәyi ilә “hakimiyyәti  әlә keçirmәlәri” 
mәsәlәsini.  İngilislәrin adını Stupişin birinci çәkir. Ancaq istәrdim ki, Stupişin bilsin vә 
yadda saxlasın: o zaman İngiltәrә hәlә “Vahid vә bölünmәz Rusiya”ya üstünlük verirdi. 
İngiltәrәnin Azәrbaycan, elәcә dә Gürcüstan vә Ermәnistan istiqlalının elan edilmәsindә 
“әli” olmamışdı! 
Türklәrin “kömәyi” mәsәlәsinә  nәzәr salaq. Oktyabr inqilabından sonrakı tarixi 
proses Tiflisdә  әvvәlcә Zaqafqaziya Komissarlığının, sonra Zaqafqaziya Demokratik 


Yüklə 1 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   49




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə