Tofiq Xəzər
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 52 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə "düzən" və "düzənsizlik" arasında qərarlaşan davamlı, ikiqat ziddiyyətlərə etibar edilir. Ona görə də, belə cəmiyyətlərin havadarları bundan çıxış edib, "düzən"in üstünlüyünü iddia edə bilirlər. Əslində modern cəmiyyətlərin aparıcı qüvvələri davamlı "düzənsizliy"i özləri yaradır. Bunun da səbəbi "düzənsizliy"i təcəssüm etdirən halları əldə əsas tutub, özlərinə bəraət və rəğbət qazanmaqdır. Rasional modern cəmiyyət ağıldankənar hər bir halı "düzənsizliy"in tərkib hissəsi kimi göstərir və bunu düzənə əngəl adlandırıb aradan qaldırır. Yenə də əsas son məqsəd sosial sabitliyə nail olmaqdır. Françoys Lyotard belə sabitliyi (stabilliyi) "totalitarlıq" ideyası və ya totalitarizm sistemi ilə bərabər tutur. Və Lyotard inandırmaq istəyir ki, modern cəmiyyətlərdə totalitarlıq, stabillik və düzən mövcud siyasi sistemin tələbindən doğan "aparıcı mövzu"nun və ya "siyasi süjet-tematik mənzərə"nin əksini, praktika və inanc səviyyəsinə qaldırıb www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 53 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə özündə sərgiləyən spesifik mədəniyyətlər vasitəsi ilə qoruyur. Əgər Amerika mədəniyyətində "aparıcı mövzu"nu nəql etmək istəsək, o zaman görərik ki, demokratiya dövlətin daha çox maarifləndirmə (rasional) modelidir və bu demokratiya bəşəriyyəti ümumbəşəri xoşbəxtliyə yönəldəcək. Ümumiyyətlə, Lyotarda görə, hər bir ideologiyanın və inanc sisteminin öz aparıcı mövzusu var. Məsələn, marksizmdə "aparıcı mövzu"nu özündə ehtiva edən ideya budur ki, kapitalizm özü öz içindən dağılacaq və utopik sosialist dünyası inkişaf edəcək. Aparıcı mövzunu meta-nəzəriyyə, yaxud meta-ideologiya kimi başa düşmək lazımdır. Çünki onun özü elə hər hansı bir ideologiyanı izah edən ideologiyadır (marksizmdə olduğu kimi). Lyotard inandırmağa çalışır ki, biliyin ali forması olan elm də daxil olmaqla, modern cəmiyyətlərin bütün aspektləri belə aparıcı mövzulardan asılıdır. Bunun əksinə olaraq, postmodernizm isə aparıcı mövzuların tənqididir. Eyni zamanda da postmodernizm www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 54 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə belə doqmatların mövcud ziddiyyətləri və dayanıqsızlığı yalnız və yalnız maskalamağa xidmət göstərdiyini xəbər verir, başqa sözlə desək, həmişə "düzən" yaratmağa edilən hər bir təşəbbüsün, eyni dərəcədə də "düzənsizliy"in yaradılmasını tələb etdiyini göstərir. Amma "aparıcı mövzu" bu kateqoriyaların konstruksiyasını "düzənsizliy"in HƏQİQƏTƏN xaotik və zərərli, "düzən"in isə HƏQİQƏTƏN rasional və faydalı nəticələr verdiyini hökm şəklində əlində əsas tutub, bu istiqamətdən izah edərək, maskalayır. Postmodernizm "aparıcı mövzular"ı rədd edib, "mini mövzular"a üstünlük verir və geniş miqyaslı, universal, qlobal məsələlərdən daha çox kiçik təcrübələri, lokal olayları əks etdirir. Postmodern "mini-mövzular" adətən situasional, ötəri, gözlənilməz və müvəqqəti olur. Belə mövzular ümumbəşəriliyi, həqiqəti, səbəbi və stabilliyi iddia etmir. Maarifçi fikrin digər mühüm aspektini (mənim əlavə etdiyim 9-cu bəndi) təşkil edən "sözlər www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 55 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə fikrin və obyektin təcəssümünə xidmət göstərməli, onun (yəni sözün) arxasında heç bir başqa funksiya durmamalıdır" prinsipini müəyyənləşdirir. Ona görə də, modern cəmiyyətlər hər zaman proqnozlaşdırılmış ehtimallara bildirilən münasibətlərin reallığına əsaslanır. Amma postmodernizmdə sözlə fikir və obyekt arasında əlaqə pozulur. Çünki burada daimi, sabit reallıq ideyası yoxa çıxır. Daha doğrusu, postmodern cəmiyyətlərdə yalnız mahiyyətsiz zahir, ehtimalsız münasibət bildirənlər olur. Bunu başqa yolla izah edən Cean Baundrillarda görə, postmodern cəmiyyətdə orijinallıq olmur, yalnız kopyalama, köçürmə, özünün dili ilə desək, "zahiri oxşarlıq" olur. Siz misal üçün, rəssamlıq və heykəltəraşlıq əsəri barəsində düşünüb, bir tərəfdə Van Qoqun orijinal bir əsərini, digər tərəfdə isə onun minlərlə surətini (kopyasını) təsəvvürünüzə gətirə bilərsiniz. Amma dəyər, xüsusilə valyuta dəyəri baxımdan orijinal əsər ən yüksəyi və ən qiymətlisidir. Əslində rəsm əsərlərinin üzü onları www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 56 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə divardan asmaq və ya zirzəmidə saxlamaq üçün köçürülmür. Bunu cd-lər və lent yazıları ilə müqayisə etsək, eynən rəsm əsərlərində olduğu kimi görərik ki, onlar da orijinal deyil. Daha doğrusu, bu surətlərin hamısı eynidir, sadəcə, onların bəlkə də milyonlarla surətləri vardır və hamısı da (təxminən) eyni məbləğdə pula satılır. Baundrillardın başqa "zahiri oxşarlıq" versiyasına misal, virtual reallıq konsepsiyasıdır. O, əsaslandırmaq istəyir ki, burada da orijinal olmayan zahiri oxşarlıqla virtual "reallıq" yaradılır və o, buna dəlil kimi, xüsusilə kompüterlərdəki oyunları ("Sim Şəhərinin düşüncəsi", "Sim Qarışqa" və s.) göstərir. Postmodernizm biliyin təşkilatı məsələsi ilə də məşğul olur. Modern cəmiyyətlərdə bilik elmə bərabər tutulur və bədii əsərlərə qarşı qoyulur. Bildirilir ki, elm faydalı bilikdir, bədii əsər isə zərərli, primitiv və irrasionaldır. Çünki özündə qadınları, uşaqları, ruhi xəstə - qeyri- normal insanları, bir sözlə, primitivlikləri əks etdirir. Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|