Tofiq Xəzər
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 80 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə M.Süleymanlının mövzu, ideya, obrazlar sistemi, ən başlıcası isə ümumi ruhu baxımından "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanı ilə bağlı olan "Köç" romanı haqqında biz vaxtilə yazmışdıq ki, "romanda eyni adı daşıyan, lakin müxtəlif zaman kəsiklərində yaşayan və fərqli səciyyələrə malik obrazlar var. Məsələn, Hürü qarı, Bəkil, İmir həm ikinci, həm üçüncü zaman kəsiklərində yaşayan, müxtəlif taleli obrazların adıdır. Buna görə də, obrazlara qiymət verərkən müxtəlif zamanlarda yaşayan eyni adlı qəhrəmanları fərqləndirmək lazımdır. Birinci zaman kəsiyindəki Bəkil obrazı ilə üçüncü zaman kəsiyində yaşayan Bəkili xarakter, hadisələrə münasibət, əqidə baxımından ayırmaq lazım gəlir. Roman qəhrəmanları özlərini təqdim edəndə adqoymadakı bu şərtilikləri hətta özləri də nəzərə alırlar: www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 81 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə - Adın nədi, mənim adım Çiçəkdi. - Mənim adım Bəkildi.Dördüncü Bəkiləm, Babalarımın adıdı, yeddinci Bəkil çox güclü, çox iri adam olacaq. - Mən də yeddinci Çiçəyəm, yeddi nənəmin adı Çiçək olub . " (Bu ba-rədə geniş bax: T,Salamoğlu. Müasir Azərbaycan romanının poetikası. Bakı. "Elm", 2005, səh, 188-189) Bu məntiqlə "Yarımçıq əlyazma" romanına yanaşsaq, yeddi arxa dönəninin adı Bəkil, Çiçək olan bir xalqın çağdaş həyatından bəhs edən və sücet xəttinin "Kitabi- Dədə Qorqud" dastanından alan bir əsərin qəhrə- manlarının adının Bəkil, Çiçək, yaxud Qazan, Dədə www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 82 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə Qorqud, Burla Xatun olmasında qeyri-məntiqi heç nə yoxdur. Lakin "Yarımçıq əlyazma" roma-nındakı qəhrəmanları adlandırmadakı şərtiliyin məntiqi ancaq bu deyildir. Roman qəhrəmanlarının bu cür adlandırılması müəllif niyyətinin ciddi-liyindən və əhatəliliyindən irəli gəlir. Müəllifin gerçək roman təfəkküründən xəbər verir. Məhz roman qəhrəmanlarının dastan qəhrəmanlarının adı ilə zühur etməsi ikinciləri də bədii inikas arsenalına daxil edir. Romanın əhatə etdiyi zamanın hüdudları mifik keçmişə doğru genişlənir. Mifik zaman qatındakı milli- tarixi varlığımızla çağdaş zamandakı varlığımız müqayisə predmetinə çevrilir: "Postmodernistlərin fikrincə, mətn heç vaxt avtonom şəkildə mövcud olmur. Əslində, postmodernizmin mətnə bu konseptual münasibətinin əsası M.Baxtin tərəfindən qoyulmuşdur; tədqiqatçı F.Dostoyevskinin "polifonik" (çoxsəsli) roman konsepsiyasını təhlil edərkən onun əsərlərindəki mətnlərin ondan əvvəl və onunla eyni zamanda mövcud olan mətnlərlə dialoqa girməsi fenomenini üzə çıxarmışdır." www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 83 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə (Q.Quliyev. Göstərilən məqaləsi. səh.180.) Əslində bu fikir postmodernizmin nəzəri prinsiplərindən birinin elmi şərhidir. Belə ki, postmodernizm nəzəriyyəsində mətnlərin qarşılıqlı şəkildə təsiri mühüm yer tutur və fransız alimi C.Canet "İkinci dərəcəli ədəbiyyat" əsərində intertekstuallıq (bir mətndə iki və daha artıq mətnin mövcudluğu), metatekstuallıq (mətndə özündən əvvəlki mətnin izahı) və s. kimi beş tipini müəyyənləşdirir. (Bu barədə geniş bax: İlya İlin. Göstərilən məqaləsi. səh.169.) "Yarımçıq əlyazma" romanının ("Yarımçıq əlyazma" mətninin yox) bədii materialı "Yarımçıq əlyazma" mətni ilə bərabər "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanınn mətnindən ibarətdir. Faktik "Kitabi-Dədə Qorqud" mətni oxucunun yaddaşındadır. Oxucu yaddaşında "görüşən" "Yarımçıq əlyazma" mətni ilə "Kitabi-Dədə Qorqud" mətni "dialoqa girir". Postmodernist romanı "oxuyan" oxucunun əsərin sücet-kompozisiya siste-minə dekonstruksiya prinsipi ilə yanaşması zərurəti və romanı destruksiya (sökmə) və konstruksiya (quraşdırma) əsasında idrakı ehtiyacı da www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 84 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə burdan doğur və məhz bu zaman romanın həqiqi bədii dərkinə yol açılır. Romanda mənəvi və real tarixi keçmişimizə nihilist münasibətlə bağlı tənqidi mövqe, fikrimizcə, keçmişə ironiyalı və ya şübhəli baxışı postmoder-nizmin nəzəri prinsiplərindən biri kimi fəhm etməklə də bağlıdır. Halbuki, postmodernizmdə keçmişə ironiyalı və ya şübhəli baxış mütləq prinsip deyil. C.Canetin nəzəri görüşlərində postmodernizmin bu prinsipi metatekstuallıq adlanır və terminin məzmunu aşağıdakı kimi açılır: "Mətndə özündən əvvəlki mətnin izahı və çox vaxt ona tənqidi münasibət". (İlya İlin, göstərilən məqaləsi, səh.) Göründüyü kimi, postmodernizmində özündən əvvəlki mətnə münasibət var, amma bu həmişə tənqidi münasibət demək deyil. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 85 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə "XX əsrin sonunun ruhi konsepsiyası kimi" (İlya İlin) postmo-dernizmin konseptual əsasında keçmişə (mənəvi dəyərlərə və irsə) qayıdış əsas istinad nöqtələrindən biridir. "Çağdaş postmodernist fikrin öncüllə-rindən olan Umberto Eko (məşhur italyan alimi və yazıçısıdır. "Qızılgülün adı", "Fukonnu yayı", "Ada" və "Baudolino" romanlarının, modernizmə və postmodernizmin estetikasına dair araşdırmaların müəllifi kimi məşhurdur- T.S.) belə hesab edir ki, postmodernizm modernizmdən fərqli olaraq keçmiş-dən imtina etmir və onu qəbul edir" (Q.Quliyev. Göstərilən məqaləsi. səh. 179.) "Yarımçıq əlyazma"da keçmişə qayıdışı, klassik dəyərlərə istinadı çağdaş həyatın problemləri doğurmuşdu. Keçmiş çağdaş zamana, dünyaya təsir vasitəsi idi, obrazlı demiş olsaq, roman çağdaş dünyanın "çürümüş əzalarını" keçmişin hesabına bərpa etmək istəyidir. Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|