Tofiq Xəzər
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 193 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə ittifaqı" adlı məqaləsində haqlı olaraq tənqid edib. Bu konsepsiya həm də ona görə bitərəflidir ki, o, tənqidin yalnız bir diqqətəlayiq xassəsini əsas tutur. Çünki tənqiddə publisistik keyfiyyət var. Bunu heç cür inkar etmək olmaz. Lakin həmin keyfiyyət tənqidi fəaliyyətin müəyyən məqamlarında özünü qabarıq büruzə verir, amma tənqidin bütün təzahür formalarında, tənqidi idrak prosesində həlledici amil ola bilmir. Y.Surovtsev və V.Kocinovun nöqteyi-nəzəri həm də ona görə düzgün deyildir ki, onlar tənqiddə yalnız ictimai bünövrəni əsas tuturlar. V.Kocinov yuxarıdakı fikirlərinə onunla haqq qazandırmağa çalışır ki, incəsənət ictimai hadisədir, publisistika da ictimai hadisəyə münasibətdir. Ona görə də ictimai hadisə olan incəsənətə münasibət tənqidi də publisistikanın bir növünə çevirir. Fəlsəfə psixologiya və bir çox digər elm sahələri də ictimai hadisələri öyrənmirlərmi?! Onda belə çıxır ki, bunlar hamısı publisistikanın növləri imiş... www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 194 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə Yeri gəlmişkən, bir məsələyə də münasibətimizi bildirək. V.Kocinov tənqidin ictimai-ədəbi həyatdakı rolunu qiymətləndirərkən ifrata varır: "Əgər birdən tənqid mövcudluğunu dayandırsaydı, onda ədəbiyyat da yox olardı". Buradan belə çıxır ki, biz, tutalım, "XII əsr ədəbiyyatı" deməkdə və onun tarixən var olduğunu təsdiq etməkdə haqsızıq, çünki bu dövrdə "ədəbiyyat" yox, "ədəbiyyatın materialı", "sırf söz sənəti" olmuşdur. Belə çıxır ki, Nizami haqqında əsil ciddi elmi-tənqidi fikir 700- 800 il sonra söylənildiyi üçün o dövrün ədəbiyyatını "ədəbiyyat" adlandırmaq qeyri-mümkündür. III. Üçüncü fikrə görə, "tənqid - elmdir" (vaxtilə A.S.Puşkin də belə hesab edirdi), "ədəbiyyatı öyrənən elm sahələrindən biridir". www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 195 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə IV. Lap yaxın vaxtlara qədər belə bir dördüncü fikir də mövcud olmuşdur ki, ədəbiyyat nəzəriyyəsi, ədəbiyyat tarixi və ədəbi tənqid ədəbiyyatşünaslıq "üçlüyünü" təşkil edir. Çox acınacaqlı haldır ki, indi artıq heç kimin təsdiq etmədiyi, üstündə təkid etmədiyi bu müddəa Azərbaycanda buraxılan orta və ali məktəb dərsliklərində heç bir dəyişiklik edilmədən, son dərəcə doqmatik, sxematik halda tədris edilir. V. Beşinci fikrə görə, tənqid həm elm, həm də ədəbiyyatın xüsusiy-yətlərini özündə birləşdirir, bədiiliyin və elmiliyin qovuşuq nöqtəsi olur. Hətta məsələnin belə qoyuluşu bəzən çox metafizik tezis şəklini alır: "Tənqid ədəbiyyatın növüdür. O özünün analiz obyekti kimi emosional olmalıdır. Bununla yanaşı o, estetikanın, daha doğrusu, elmin növüdür". Qeyd edək ki, tənqidi ədəbiyyatın bir hissəsi sayan bir çox alimlər, eyni zamanda, tənqiddə bədiilik və elmiliyin vəhdətini də www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 196 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə təsdiq edirlər. V.Kubilyus belə hesab edir ki, "tənqid bədii yaradıcılıq, elmi analiz və qəzet felyetonunun (ənənəvi mənada) qovuşuğunda yaranmışdır". "Tənqidi əsərin stilistikası bədii yaradıcılıq, elm və publisistikanın sintezi nəticəsində meydana çıxmışdır". Prof. S.Əsədul-layev də yazır: "...Bizcə, tənqidi elmin və incəsənətin qovuşması və birliyi sa-yan konsepsiya həqiqətə daha çox yaxındır. Tənqidin mahiyyəti cüttər-kiblidir, o, elmin və ədəbiyyatın xüsusiyyətlərini özündə birləşdirir. Ədəbi tənqid ədəbiyyat, elm və estetikanın qovuşduğu nöqtədə inkişaf edir". ...Bəli, tənqid haqqında müxtəlif fikirlərin ən ümumi mənzərəsi, təxminən, belədir və ən ümumi aspektdə baxdıqda, tənqidin dəyərləndiril-məsi yolunda həmin təhlillərdəki əsas müddəaların bitkin forması kimi üç mərhələni görmək mümkündür: www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 197 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə 1. Tənqid - incəsənətdir, ədəbiyyatdır, bədiidir. 2. Tənqid - elmdir, ədəbiyyatşünaslıq hissəsidir, elmidir. 3. Tənqid bədiiliyi və elmiliyi özündə birləşdirən a) ədəbiyyatdır; b) elmdir; c) publisistikadır. 1-ci və 2-ci mərhələdə bir-birilə nisbi əkslikdə olan cəhətlər qarşı-qarşıya qoyulur, 3-cü mərhələdə isə bu ifrat qarşıqoyulma aradan qaldırılır, tənqidin mahiyyəti vəhdət halında dərk olunur. Y.Borevin "tənqid elmi və bədii təfəkkürün birləşmə sahəsidir" tezisi tənqiddə bədiiliyin www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 198 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə və elmiliyin vəhdətini təsdiq edən konsepsiyanı dəqiq, müxtəsər elmi model formasında əks etdirir... Lakin tənqidin mahiyyəti barədə irəli sürülən bütün bu fikir, tezis və konsepsiyaların, demək olar ki, əksəriyyəti üçün xas olan ümumi bir çatışmazlıq var; o da tənqidi nəyə isə bağlamaq, nəyin isə tərkib hissəsi, kom-ponenti hesab etmək cəhdidir. Düzdür, tənqidin özünəməxsusluğu haqqında çox danışılır, lakin müəlliflər bu özünəməxsusluğu təqdir etsələr də, yenə də onu gah ədəbiyyatın, gah ədəbiyyatşünaslığın, gah estetikanın, gah da publi-sistikanın tərkib hissəsi sayırlar. Olsa-olsa, ona nəyin tərkibindəsə, nəyin daxilindəsə muxtariyyət verilir. Halbuki tənqid nə ədəbiyyatın, nə ədəbiyyat-şünaslığın, nə estetikanın, nə də publisistikanın növüdür. Əksinə, elə həmin bu sahələrlə və digər təfəkkür hadisələri ilə yanaşı mövcuddur; onlarla tam bərabər hüquqlu münasibətlərdədir. Xüsusilə son yüzillikdə ümumidrak Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|