Tofiq Xəzər
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 19 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə Batıda qrammatikanı pozan şeir və romanlar, montaj qrammatikasını pozan Qodar filmləri və s. ortaya çıxmışdı ki, hamısını dədə-baba qaydalarına sayğısızlıq əlamətlərində kvalifikasiya etmək olar. Sayğı-sayğısızlıq-həyasızlıq ilişgiləri tarixdə çox müxtəlif biçimlərə düşüb. Bütün milli mentalitetlər, bütün əxlaq modelləri sayğı üstündə qurulub və bu sayğını göstərməyənləri cəzalandırmaq üçün dürlü vasitələri də hazır saxlayıb (məsələn, sayğı göstərməyənə ―utanmaz adam‖ damğasını vurub). Əski Yunanıstanda Sokrata bu sayğısızlığa görə ölüm kəsmişdilər. Ancaq belə cəzalara baxmayaraq Avropada Sofistlər də peyda olmuşdu ki, hörmətsizliklərinə görə cəzasız qala bilmişdilər. Beləcə, Avropa necə yaranıb, Avropa nədir, suallarının cavabında söyləməliyik ki, Avropa mədəniyyətə, əxlaqa, dini, fəlsəfi dəyərlərə sayğı ilə sayğısızlığı bir arada saxlamaq genişliyini ilk dəfə əldə etmiş qitə, yeganə ideyadır. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 20 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə Buddizm Hindistanda Hinduizmə sayğısızlıq dozasından yaranmışdı, ancaq Hindistan həmin sayğısızlığa dözəmməyib özündən yad ünsür kimi onu atmışdı. Hərçənd yenə də biz bütün yerdə qalan mədəniyyətlərdə görə bilərik ki, çoxluğun sayıb uca tutduğu dəyərlərə müəyyən dərəcədə hörmətsizlik göstərən ərənlər tapılmışdı - məsələn, Molla Nəsrəddin, Sabir, Mirzə Cəlil. Ancaq nədən bu sayğısızlıqlarına görə onları həyasız sayan bəzi çağdaşlarına baxmayaraq bütünlükdə onlar həyasızlar kimi qavranılmamışlar? Səbəb odur ki, onların sayğısızlığında bir ―daha yaxşı gələcək uğrunda‖ istəyi, ideyası vardı. Total sayğısızlıqda, bax, bu olmur, ona görə də total sayğısızlıq həm sinizm, həm də həyasızlıq kimi qavranılır. Onu da söyləyim ki, mənə psixoloji olaraq, nə qədər çətin olsa da, bu həyasızlıq həddinə çatmış sayğısızlığı mədəniyyətimiz üçün konstruktiv sayıram. Öncələr neçə dəfə yazmışam ki, Azərbaycanın dirilməsi, çiyinlərini silkələyib qalxması üçün millət həyasızlaşmalıdır, yəni öz haqlarını bilib, öz haqlarını www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 21 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə tələb etməyə əngəl olan utancaqlıqla, abır-həya ilə sağollaşmalıdır. Millətin həyasızlaşması böhrandır. Ancaq Azərbaycan hələ yetərincə həmin böhrana düşməyib. Bax, bütün bu girişdən sonra deməliyəm ki, adlarını çəkdiyimi yazarların hamısı total sayğısızlığın törətdiyi həyasızlıq pafosuna tutulmuşlardır. Ona görə də Seymurun romanında nə ata, nə ana, nə əxlaq, nə millət, nə ədəb simvolları sayğısızlıq aksiyalarından canını qurtara bilmir. Bu romanda total həyasızlıqdır oxucunu güldürən, miskin Azərbaycan gerçəkliyini bir az da olsa sənət üçün ilginc edən. Beləcə, mən Seymurgili bu cür öydüm. Ancaq ədəbiyyat tarixi üçün onların rolunu görsəm də, söyləməliyəm ki, bir məsələdə uduzurlar. Azərbaycana nifrət etmək asan işdir, hər küçədə qarşına çıxan yaramaz buna əsas verir. Belə- belə nəsnələrə görə Nitsşe almanlara, Bodler fransızlara nifrət etmişdi. Çətin məsələ Azərbaycanı sevməkdir. Səni www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 22 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə psixi xəstə edən yaramazlıqlara qalib gəlib sevmək - çətin məsələ budur. Sənət isə yendiyi, öhdəsindən gəldiyi çətinliklərin dərəcəsi yüksək olduqca yüksəlir. Seymurgilin sənəti ―mənə nə deyəcəklər‖ abır-həyasının ortaya qoyduğu çətinliyin öhdəsindən gəlməkdən dəyər qazanır - ancaq bu çətinlik çoxmu böyükdür ki, dəyər də böyük olsun?! Birlik və Müxtəliflik Sənətdə necə göstərməkdən, bildirməkdən doğan plyuralistik müxtəliflikləri açandan sonra Post-modernist müxtəlifliyə çıxaq. ―Eynilik‖ və ya bizim türkcədə ―Birlik‖ çox nəsnələri açan DƏHŞƏTLİ gözəl və tutumlu sözdür. Eyniliyin türk variantı olan ―Birliyin‖ bir çaları var: ―Birlik‖ sözü ―Vəhdət‖ sözü kimi çoxluların, cürbəcürlərin BİR-də toplanmışlığını bildirir. Belə www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 23 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə ―Birlik‖ BÜTÖVLÜK kimi görünür və belə ―Birlik‖də ―Bir‖ təkcə başqalarını özünə yığmır. Özü də başqalarında güzgü ciliklərində görünən Günəş parıltısı kimi görünür. Klassik Alman fəlsəfəsində, filosof Adorno demişkən, ―Bir‖ belənçi idi (bütün bu söhbətləri mən çağımızı anlamaq üçün edirəm). Adorno deyirdi: ―Alman idealistləri Eynilikdən danışanda nəzərə alırdılar ki, əsl Eynilik müxtəlifliklə barışmalıdır, ona görə də özünü təsdiq etmək üçün harada müxtəliflik rastına çıxsa, onları öz identikliyi ilə ―basıb yeməməlidir‖. İnsanlarda da elədir, çoxluğu birə yığmaq yoxsullaşdırma ola bilər. Bir düşünün, adama həvəslə demokratiyada ―dinc yolla hakimiyyətin dəyişməsini, hakimiyyətə gəlməyi‖ başa salmaq istəyirsən. Onun başında isə mənfi məna daşıyan ―hakimiyyət davası‖ deyilən bir ideya var. Sənin söylədiklərini qanmaq üçün tezcə sözlərini ―hakimiyyət davası‖ ideyası ilə Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|