Tofiq Xəzər
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 227 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə kollajlarına (5) və daha uzağa – lallığa, ağ səhifəyə aparır. Musiqidə həmin bu tələbələr atonallıqdan- səsküyə , sonda isə - mütləq süküta gedib çıxır. Bu mənada Keycin ilk dönəmləri modernistikdir. Sənətçi, ― 4 dəqiqəyə 33 saniyə‖ əsərinin bəstəkarı, ifaçısı və müəllifi, bu vaxt ərzindı musiqiçi alətə toxunmadan oturur. (6) Lakin son hədd yaranır ki, bu zaman avanqard (modernizm) yaratdığı ağılagəlməz məntnlərini (yəni konseptual incəsənəti) təsvir edən bir metadil ilə hara gedəcəyini artıq bilmir. Postmodernizm modernizmin cavabıdır: keçmişi məhv etmək mümkün deyilsə, (çünki onun məhvi lallığa aparır), onda onu təzədən dərk etmək gərəkdir: ironik, sadəlövhlüksüz. Postmodernist mövqeyi mənə çox savadlı qadına aşiq olan insanın vəziyyətini xatırladır. o anlayır ki, ―səni dəlicəsinə sevirəm‖ sözlərini deyə bilməməyinin səbəbi bunu anlamağındadır ki, o qadın anlayır ( qadın isə kişinin anladığını anlayır) ki, belə ifadələr Lianaya (7) məxsusdur. Lakin çıxış yolu var. O, ―Liananın sözü olmasın, səni dəlicəsinə sevirəm‖,-- deməlidir. Bu halda o www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 228 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə adam süni sadəlikdən qaçıb birbaşa göstərir ki, onun sadə danışmaq imkanı yoxdur; və buna baxmayaraq, qadına çatdırılası sözləri, yəni onu sevdiyini, lakin sevgisi sadəliyin itirildiyi dövrdə yaşayır. Bu oyunu davam etməyə hazır olan qadın sevgi etirafı sevgi etirafı olaraq qaldığını anlayır. Müsahiblərin heç birində sadəlik alınmır, hər ikisi keçmişin, onlardan əvvəl inkaredilməz deyimlərin basqısına sinə gəlir, şüurlu surətdə və həvəsnən istehza oyununa daxil olurlar... Buna baxmayaraq, onların eşq haqda söhbətləri alınır. İstehza, metadil oyunu. Kvadratda olan mülahizə. Buna görə də əgər avanqard sistemində oyunu başa düşməyən üçün yeganə çıxış yolu oyundan imtinadırsa, postmodernizm sistemidə bu oyunda, əsəri anlamadan da, tamamilə ciddi qəbul edərəkdən də iştirak etmək olar. İstehzalı yaradıcılığın fərqli cəhəti (həm də hiyləgərliyi) elə bundadır. İstehza diskursunu ciddi qəbul edən adam hər zaman tapılacaq. Ola bilsin ki, P.Pikasso, Xuan Qris www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 229 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə (8) və Brakın (9) kollajları modernizmdir, çünki normal adamlar onları qəbul etməmişdilər. İçinə XIX əsrin qravüra hissələri yerləşdirilmiş Maks Ernstin (10) kollajları isə postmodernizmdir; bunları, sadəcə qravüralar, oyma, həkk etmə, hətta, ola bilsin ki, bu kollajın özü haqda sehirli nağıl, yuxu nəqli kimi də oxumaq olar. ― Postmodernizm‖ elə budursa, onda Sterni və Rableni və, sözsüz ki, Borxesi postmodernist adlandırmaq səbəbi və eyni bir rəssamda modernizmin postmodernizmlə necə ― yola getmələri‖, növbələnmələri aydın olur. C.Coysu götürək. ―Rəssamın gənclik portreti‖ modernizmə tərəf hərəkət haqda hekayətdir. Bundan əvvəl yazılmış ―Dublinlilər‖ ―Portret‖dən daha da modernist əsərdir. ―Uliss‖— sərhəddə dayanandır. Və nəhayət, ―Finneqanın yası‖— artıq postmodernizmdir. Əsərdə postmodern söylənmə tərzi kəşf edilib: burada mətnin dərki üçün əvvəl deyilənlərin inkarı yox, onun istehzalı yenidəndərki tələb olunur. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 230 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə Postmodernizm haqqında hər şey, demək olar ki, lap əvvəldən danışılmışdır. Con Bartın 1967-ci ildə yazılan Amerikan postmodernizminə həsr olunmuş ―Kalibano‖ dərgisinin yeddinci buraxılışında indi təzədən dərc olunmuş ―Tükənmə ədəbiyyatı‖ məqaləsini nəzərdə tuturam. (11) Hansı yazıçı və rəssamların postmodernist olub-olmamasını müəyyən etmək üçün postmodernizm nəzəriyyəçiləri (Bart daxil olmaqla) tərəfindən təbiq edilən ―rütbə cədvəli‖ ilə yalnız qismən razıyam. Amma bu cərəyan nəzəriyyəçilərinin ilk şərtləri ilə sübut etdikləri nəzəriyə maraq doğurur. ―Məncə, ideal postmodernist yazıçı XX əsrdəki atalarını və XIX əsrdəki babalarını təqlid etmədiyi qədər onları rədd də etmir. Əsrin birinci yarısını o öz belində yox, mədəsində gəzdirir: onu həzm etməyə gecikmir... O, ola bilsin ki, heç Ceyms Miçenerin (12) və İrvinq Uollesin (13) pərəstişkarlarını silkələməyi ümid belə eləmir. Ancaq o, barı nə vaxtsa Mannın ilk xristianlar adlandırdığı, yəni ali incəsənətin peşəkar xadimlər dairəsindən daha geniş müəyyən publika www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 231 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə təbəqəsinə təsir buraxmaq və onu maraqlandıra biləcəyinə ümid bəsləməlidir. (...) Postmodernizmin ideal romanı bir yol taparaq realizmlə irrasionalizmin, formalizmlə ―məzmunluğun‖, təmiz (xalis) incəsənətin dəvət olunmuş incəsənətlə, elitar nəsrlə kütlə nəsri arasında gedən vuruşmadan üstün olmalıdır.(...) Məncə, burada yaxşı caz və ya klassik musiqi ilə müqayisə lap yerinə düşür. Musiqini təkrar dinləyərkən, partitura ilə izləyərkən, ilk dəfə diqqətindən yayındıqlarını hiss edirsən. Amma bu ilk dəfə, özü də yalnız ixtisasçıların nəzərində yox, o qədər sarsıdıcı, heyrət doğurucu olmalıdır ki, onu təkrar dinləmək istəyəsən.‖ 1980-cı ildə Bartr həmin mövzunu bu dəfə ―Tamamlama ədəbiyyatı‖ adıyla davam edir. Əlbəttə, eyni düşüncələri Lesli Fidler (14) kimi daha da paradoksal xülasə etmək olar. 1980-cı ildə ―Salmaqundi‖də L.Fidlerin bir neçə Amerika yazarları ilə diskussiyası dərc olunur. Fidler onlara açıqca sataşır. O, ―Sonuncu mogikan‖ı, Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|