Tofiq Xəzər
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 261 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə başadüşməməzliyə məhkumdurlar. Hər bir insan bir dünyadır. Ancaq bu dünyalar bir-biri ilə əlaqə saxlamırlar. İnsanların ünsiyyəti ancaq səthidir və qəlbin dərinliklərinə toxunmur. Dünya insanının ekzistensialist modeli belədir. XX əsrin 50-ci illərin sonunda Fransa ədəbiyyatında (M.Sarrot, A.Rob-Qriyye, M.Byutor və b.) "yeni roman" istiqaməti yaranır. Həyatın absurdluğu, real hadisələrdə nəticə əlaqələrinin yoxluğu, "dağıdılmış" xaotik dünya haqqında ekzistensializm baxışlarından faydalanan "yeni roman" məktəbinin davamçıları öz əsərlərilə bütün ənənəvi kompozision elementlərinin təşkilatçı-konseptual mənasını dağıdaraq süjetdən kənar nəqli prinsip səviyyəsinə qaldırdılar. Roman həyati fakt və hadisələrin hekayə edilməsindən qəhrəmanların mənəvi həyatının faktlarının zərif-esseist impreissionist hekayəsinə çevrildi. Psixologizm mütləqləşdirildi. "Şüur seli" real dünya ilə əlaqəsini tamam kəsdi, əgər əvvəllər real ədəbiyyatda qəhrəmanların şüuru "informasiyada yarıq" ilə əlaqədar www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 262 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə olaraq, bir faktdan başqa fakta və ya hipotezə, miras qalan təcrübəyə, gələcəyə, ehtimallara atılaraq, həyati proses ilə əlaqəni saxlayırdısa, indi bu sel reallığın üstündən aramsız uçub keçir. "Şüur seli" "özüdərketmə selinə" çevrildi. Şüurun subeyktivliyi onun subyektlivizminə çevrildi. Təfəkkürün özü eqosentrik şəxsiyyəti üçün psixi proses kimi başa düşülməyə başlandı. Hekayə tez-tez sözü bitirməmiş, qəfil və motivsiz kəsilir. Əsərlərin ümumi şəklini itirdilər: nəinki təkcə süjet zəiflədi və pozuldu, sonluq qaranlıq qaldı, açılma artıq əsərin bədii nəticəsi olmadı. Əsər psixoloji vəsiyyətinin tez-tez dəyişdiyi personajın və onun ruhunun hərəkətlərinin naturalist şəklinə çevrildi. N.Sarrotun "Naməlumun portreti" romanında qadın və kişi arasında çətin hiss olunan və mənası bilinməyən münasibətlərin çox incə çalarları və yarımtonları açılır. Oxucu üçün kimliyi bilinməyən kişi şəhər bağından tez- tez keçərkən hər dəfə tanış olmayan bir qıza baxır. Kişinin www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 263 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə qəlbində yaranan sevgi və şəfqət və onun təkidli baxışlarına qarşı qızın qəlbində yaranıb tez-tez dəyişən cavab reaksiyaları zamanın məzmununa çevrilir. Heç bir açılma yoxdur, yaranan süjet xətləri qırılır. Yazıçı bununla göstərmək istəyir ki, bədii təsvirin və analizin əsil predmeti həyat hadisələri deyil, qadın və kişilərin arasındakı hisslərin çalarları, daxili həyəcanlardır. "Şüur seli" ədəbiyyatı şəxsiyyətin daxii aləmini mütləqləşdirir. Futurizm (lat.futura-gələcək) www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 264 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə XX əsrin 10-20-ci illərində Avropa ədəbiyyatında avanqard cərəyan. ―Gələcəyin incəsənətii‖ni yaratmağa cəhd edən futuristlər mədəni irsi, xüsusilə onun estetik, bədii, mənəvi-əxlaqi sərvətlərini rədd, urbanizmi təbliğ edir, poeziyada təbii dilin əleyhinə çıxırdılar. Futurizm ilk dəfə İtaliyada meydana gəlmiş, sonra Rusiya və digər Avropa ölkələrində yayılmışdı. Bu cərəyanın banisi sonralar faşizmin fəal təbliğçisi, futurizm manifestinin (1909) müəllifi F.T.Marinetti idi. Estetik prinsiplərinin ümumiliyinə baxmayaraq, futurizm ayrı-ayrı ölkələrdə müxtəlifideya meyilləri ilə fərqlənmişdir. Klassisizm Ədəbiyyatda köhnə Yunan və Roma sənətini təməl alan tarixi yanaşma və estetik tutumdur. 1660 məktəbi olaraq da bilinər www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 265 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə Yenidən doğuş deyə adlandırılan İntibah dövründə inkişaf etmişdir. Bu axının izləri bir əvvəlki dövrdə Rebelais və Montaignedə, hətta Aristoteldədir. Klassisizmin təməl elementləri öz içində soyluluq, ağılçılıq, uyğunlaşma, açıqlıq, məhdudluq, universallıq, idealizm, tarazlıq, ölçülülük, gözəllik, görkəmlilikdir. Yəni bir əsərin klassik sayıla bilməsi üçün bu xüsusiyyətləri saxlaması lazımdır. Qısaca klassik bir əsər, bir üslubun ən yetişkin və ən uyğun ifadəsini tapdığı əsərdir. Klassisizm təməllərini İntibah aristokratiyasından götürür. Klassisizm bir baxıma aristokratiyanın məhsuludur. Klassisizm cərəyanının xüsusiyyətləri XVII əsrin II yarısında Fransada meydana gəlib. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 266 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə Mövzuları Qədim Yunan və Latın mifologiyasından götürüb. Mükəmməlliyətçidir və ana dili əsas götürür. "Sənət, sənət üçündür" anlayışı mənimsənmişdir. Sənətkarlar əsərlərində şəxsiyyətlərini gizləmişlər. Əsərlərdə klassik, dəyişməyən tiplər yaradılmışdır. Fiziki və ictimai ətraf əhəmiyyətli deyil, çünki dəyişəndir. İstifadə edilən dil, seçmələrin dilidir. İzahat bəzəksiz və sadədir. Xüsusilə şeir, teatr və sınaq növlərində inkişaf etmişdir. Ən əhəmiyyətli nümayəndələri; Dekart, Molyer Hərfçilik Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|