Tofiq Xəzər
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 42 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə təqdim edilməlidir" kimi nəzəri sual və müddəaları özündə birləşdirən, vaxtı keçmiş Viktoriyan standartlarını kəskin surətdə rədd edən modernizm vizual incəsənətdə, musiqidə, ədəbiyyatda və dramda yaranmış bir cərəyandır. Təxminən 1910-cu ildən 1930-cu ilədək davam etmiş "yüksək modernizm" dövründə XX əsr modernizminin baniləri hesab olunan Vulf, Coys, Paund, Stevens, Prust, Mellarame, Kafka və Rilk kimi aparıcı simalar "poeziya və nəsr necə olmalıdır" suallarının yenidən nəzəri izah və şərhində son dərəcə böyük rol oynayıblar. Ədəbiyyat açısından modernizmin əsas xarakteristikasına aşağıdakılar daxildir: 1. Ədəbi əsərdə, habelə vizual incəsənətdə impressionizm və subyektivlik ön plana çəkilir; baş verənlərin NECƏ qavranılmasına və oxunmasına, ilk növbədə ən əsası NƏYİN dərk edilməsinə xüsusi əhəmiyyət verilir; www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 43 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə 2. Gerçəkliyin dinamikadan uzaq, hər şeyi bilən təhkiyəçi - üçüncü şəxs tərəfindən nəql edilməsi, seçilmiş süjetin prizmasından moral mövqenin ümumi şəkildə təsvir edilməsi (Folknerin hekayələri modernizmin bu aspektinə uyğundur); 3. Janrlar arası fərqin pərdələnməsi (bu üzdən də poeziya daha çox nəsrə (T.S. Eliotun əsərləri kimi), proza isə daha çox poeziyaya oxşayır (Vulfun və Coysun əsərləri kimi); 4. Fraqment formalardan istifadəyə, təhkiyəni yarımçıq qoymağa, bir-biri ilə əlaqəsi olmayan materialları necə gəldi birləşdirməyə üstünlük verilməsi; 5. Yaradılmış hər bir yeni şeyin xüsusi üsulla istehlakı kimi istənilən incəsənət əsərinin də şəxsi statusuna fikir verilməsi üçün onu incələmək və dərk etmək tendensiyasının formalaşdırılması; www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 44 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə 6. Diqqətlə işlənmiş, hazırlanmış müfəssəl, formal estetik nəzəriyyələrin minimalist modellər (Vilyam Karlos Vilyamsın poeziyasında olduğu kimi), yaradıcılıqda təhtəlşüuri, qeyri-iradi tapıntılar naminə rədd edilməsi; 7. "Yüksək" və "aşağı", yaxud populyar mədəniyyət arasındakı fərqin, üstünlüyün rəddi; hər ikisindən istifadə ilə ortaq incəsənətin yaradılması; nümayiş etdirmə, yayınlama metodları ilə incəsənətin istehlakı. Modernizm kimi, postmodernizm də bu prinsiplərin əksəriyyətinə riayət edir. Belə ki, o da incəsənətin yüksək və aşağı formaları arasında mövcud sərhədi qəbul etmir; daşlaşmış, donub qalmış janr üstünlüyünü rədd edir; stilizasiyaya, parodiyaya, ironiyaya və məsxərəçiliyə xüsusi əhəmiyyət verir. Düşündürmək və özünüdərk, fraqmentasiya və xüsusilə təhkiyə, nəql etmə strukturunda təhkiyəni, nəqli yarımçıq qoyma, qeyri-müəyyənlik, hadisələrin eyni zamanda baş verməsi kimi modernizmin "prinsiplərinə" əməl etməsinə baxmayaraq, postmodern www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 45 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə incəsənət (və düşüncə) destruktiv, desenter, dehumanist mövzulara önəm verir. Postmodernizm yuxarıda sadalanan bir sıra cəhətlərinə görə modernizmə bənzəyir, amma özünün bir çox təmayüllərilə modernizmdən əsaslı şəkildə fərqlənir. Misal üçün, modernizm insana fraqment münasibətini subyektiv və tarixi prizmadan təqdim edir. Amma bu tendensiyanı və fraqmentasiyanı tragik, acınacaqlı, dərdli, iniltili fonda nəyinsə itkisi kimi çatdırır. Modern əsərlərin əksəriyyəti əsas bir ideyanı müdafiə etməyə çalışır: müasir həyatda itirilmiş birliyi, əlaqəni və dolğunluğu incəsənət əsərləri yenidən təmin edə bilər; insan institutlarının müvəffəq ola bilmədiyinə incəsənət müvəffəq ola biləcək. Bundan fərqli olaraq, postmodernizm isə fraqmentasiyaya, davamsızlıq və əlaqəsizliyə kədərlənmir, bunları dərdə çevirmir, ancaq onları kifayət qədər qeyd edir. Eyni zamanda da bildirir ki, dünya mənasızdır, gəlin özümüzü aldatmayaq ki, incəsənət onu dolğunlaşdıracaq, ona görə də, gəlin sadəcə cəfəngiyyatla oynayaq. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 46 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə Başqa bir aspektdən modernizmlə postmodernizm arasındakı mövcud bağlılığa baxış bəzi fərqləri aydınlaşdırmaqda yardımçı rolunu oynayır. Fridrix Ceymsona görə, modernizm və postmodernizm kapitalizmin xüsusi mərhələlərini müşayiət edən mədəni formasiyalardır. Ceymson indiyədək incəsənətin və ədəbiyyatın təqdimatı da daxil olmaqla, zorla qəbul etdirilmiş mədəni praktikanı əhatə edən kapitalizmin üç əsas mərhələsinin konturunu çəkir. Və göstərir ki, birinci mərhələ XVIII əsrin sonu və XIX əsrdə Qərbi Avropanı, İngiltərəni və Birləşmiş Ştatları əhatə etmiş kapitalizm marketinqi mərhələsidir ki, bu birinci mərhələ buxar mühərriki ilə intişar tapmış spesifik texnoloji inkişafla realizm adlı xüsusi növ estetikanı özündə ehtiva edir. İkinci mərhələ XIX əsrin sonlarından XX əsrin ortalarınadək (təxminən II dünya müharibəsinədək) olan dövrü əhatə edir; özündə elektrik və yanacaq enerjisi ilə hərəkətə gələn mühərrikləri və modernizmi birləşdirir, Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|