Tofiq Xəzər
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 47 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə getdikcə inhisarçı kapitalizm formasını alır. Üçüncü mərhələ isə indi biz içərisində olduğumuz çoxmillətli və ya marketinq, satış, istehlak malları üzərində qərarlaşmış istehlakçı kapitalizm mərhələsidir. Bu mərhələ də özündə nüvə və elektron texnologiyalarını postmodernizmlə nisbətdə cəmləşdirir. Məsələyə postmodernizmi termin kimi istehsalat və texnologiyalar bucağından səciyyələndirən Ceymson tək yanaşsaq, görərik ki, postmodernizmin ikinci izahı, yaxud faseti ədəbiyyat və incəsənət tarixindən daha çox tarixdən və sosiologiyadan gəlir. Belə yanaşma postmodernizmi başdan-başa sosial formasiya və ya sosial-tarixi münasibətlər sistemi kimi müəyyənləşdirir, daha dəqiq desək, bu yanaşma "postmodernlik" ilə "modernliy"i "postmodernizm"lə "modernizm"dən daha çox qarşı-qarşıya qoyur. Bəs fərq nədir? "Modernizm" məfhumu XX əsrin çoxşaxəli estetik cərəyanına məxsusdur, "modernlik" isə fəlsəfi, siyasi və etik ideyalar sistemi kimi modernizmin estetik aspektinin bazisini təşkil edir. "Modernlik" anlayışı "modernizm"dən www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 48 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə qocadır. İlk dəfə "modern" istilahı XIX əsr sosiologiyasında indiki eranı (yəni XIX əsri - tərcüməçi) əvvəlki - "antik" adlanan eradan fərqləndirmək mənasında işlədilib. Adətən alimlər "modern" dövrün dəqiq hansı vaxtdan başladığının aydınlaşdırılması, eyni zamanda nəyin modern olub, nəyin modern olmadığının müəyyənləşdirilməsi ətrafında mübahisə edirlər. Hər dəfə tarixçilər bu problemi nəzərdən keçirərkən modern dövrün başlanğıc tarixini daha əvvəllərə aparırlar. Amma bütün bu tədqiqatlara rəğmən, bir şey danılmazdır ki, "modern" eranın yaranması XVIII əsrin ortalarından başlayan Avropa maarifçiliyi ilə əlaqədardır. Maarifçiliyin təməl ideyaları da humanizmin təməl ideyaları kimi cilalanmamış şəkildədir. Ceyn Flaks bu ideyaların ibtidai prinsiplərini bir məqaləsində yaxşı xülasə edib (mən onun bu xülasəsinə bir neçə şeylər də əlavə etmişəm): 1. Burada stabil, sistematik, bilgili "mən" var. Bu "mən" şüurlu, rasional, müstəqil və universaldır. Fiziki, cismani www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 49 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə durumlar, yaxud dəyişkənliklər onun idarəsinə substantiv təsir göstərmir; 2. Bu "mən" özünü və dünyanı rasionalistcəsinə ya postulat kimi qəbul edilən yüksək mental (ruhi, əqli) funksiyalar formasında, ya da yalnız obyektiv formada dərk edir; 3. Rasional "mən" tərəfindən təqdim edilmiş dərk etmə modelinin mahiyyətini, dərk edənin individual statusunu nəzərə almadan dünyada universal həqiqəti təmin edə bilən "elm" təşkil edir; 4. Elm vasitəsi ilə təqdim edilən bilik "həqiqət" və əbədidir; 5. Elm vasitəsilə irəli sürülmüş bilik-həqiqət hər zaman proqresə və mükəmməlliyə istiqamətləndirir. Bütün insan institutları və onların əldə etdikləri təcrübələr elm (səbəb- obyektivlik) prizmasından analiz edilə bilər; www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 50 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə 6. Son hökmün səbəbi nəyin həqiqət, nəyin düzgün, nəyin yaxşı, nəyin leqal və nəyin etik olmasını müəyyənləşdirmək üçündür. Azadlıq mühakimə ilə müəyyənləşdirilmiş müvafiq qanunlara riayətdən ibarətdir; 7. Dünya səbəblə idarə olunur. Səbəbsiz heç bir şey baş vermir; həqiqət hər zaman öz xoş məramlı, haqlı və gözəl keyfiyyətlərini qoruyub saxlayacaq; nəyin haqlı, nəyin həqiqət və s. olması arasında konflikt ola bilməz; 8. Beləliklə, elm bütün sosial biliklərin faydalı təzahürləri üçün örnək olaraq qalır. Elm neytral və obyektivdir; bitərəf rasional qabiliyyətləri ilə elmi bilikləri təqdim edən elm adamları azad şəkildə elmi qanunauyğunluqları izləməli və bundan narahat olanların pulundan, gücündən qorxmamalıdır; 9. Elmi bilikləri çatdırarkən fikrin ifadə modeli dil də elmi olmalıdır; yəni aydın başa düşülməlidir. Onun www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017 51 E-antologiya: çağdaş ədəbi-filoloji düşüncə vəzifəsi rasional zəka tərəfindən real-dərk olunan dünyanın müşahidəsinin təcəssümünü təmin etməlidir. Qavranılan obyektlə istifadə edilən sözlər arasında davamlı, sabit və obyektiv bağlılıq gözlənilməlidir. Yuxarıda humanizmin və modernizmin bəzi fundamental prinsipləri ümumiləşdirilib. Bu prinsiplər demokratiya, qanun, elm, etika və estetika da daxil olmaqla, bizi əhatə edən bütün sosial strukturlara və institutlara haqq qazandırmağa və onları izah etməyə xidmət edir. Modernlik başlıca olaraq, ağlamüvafiqlik, səmərələşdirmə, xaosdan kənar anlamında qaydalar sistemi kimi başa düşülür. O, sosial düzənin səviyyəsini daima izləyir və bildirir ki, modern cəmiyyətlərin sabitliyi hər cür düzənsizlikdən, qarışıqlıqdan mühafizə üzərində dayanır. Beləliklə, modern cəmiyyətlər daimi olaraq, Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|