Tofiq Xəzər
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
dilində təhsil verən məktəbin təĢkilindəki xidmətlərindən və açılıĢındakı rolundan bəhs edilir. Əslində, həmin kiçik məktəb regionun azərbaycanlı əhalisi üçün təĢkil edilən ilk yeni tipli maarif ocağı idi. Bu məktəbin müəllimi də bizə tanıĢdır. O, Qori seminariyasının məzunu, milliyyətcə aysor olan Ġosif Novruzov idi. Sonralar Ġ.Novruzov Mirzə Cəlillə birlikdə Ġrəvan quberniyasının Uluxanlı və BaĢ NoraĢen məktəblərində çalıĢmıĢdı. Azərbaycan Ģifahi xalq yaradıcılığı nümunələrinin toplanması və nəĢrində xidmətləri olmuĢdu. Bir sıra folklor nümunələrimizi ilk dəfə yazıya alaraq SMOMPK ("Sbornik po opisaniyu mestnostey i plemyon Kafkaza") məcmuəsində dərc etdirmiĢdi. Qarsın mədəni həyatında Ġ.S.ġahtaxtinskinin adı və fəaliyyəti ilə sıx bağlı olan baĢqa bir yenilik isə, 1882-ci ilin oktyabrında burada yerli mətbəənin təĢkil edilməsi idi. Tezliklə bu mətbəədə azərbaycanlı publisistin redaktorluğu ilə rus dilində həftəlik "Kars" qəzeti nəĢrə baĢlamıĢdı. Nekroloqda bu barədə oxuyuruq: "Ġsa Sultanın xidməti fəaliyyəti sözün həqiqi mənasında yorulmaz və qaynar idi. Özünün mürəkkəb və çoxsaylı birbaĢa xidməti iĢləri ilə
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
qurmuĢ və ilk redaktoru olmuĢdu. O, eyni zamanda gündəlik teleqraf bülletenləri hazırlayıb çap etdirirdi". Tiflisdə, daha sonra isə Leninqradda-indiki Peterburqda müəyyən axtarıĢlar aparsam da, "Kars" qəzetinin komplektini aĢkara çıxarmaq mümkün olmamıĢdır. Təbii ki, bu qəzetlə tanıĢlıq Ġsa Sultanın redaktorluq və publisistik fəaliyyəti barəsində daha geniĢ materiallar və çoxsaylı faktlar əsasında danıĢmağa imkan verərdi. Gözdən-könüldən iraq, hələ tərkibinə qatıldığı imperiya ilə qaynayıb-qarıĢmayan və əslində, buna çox da can atmayan kiçik Qars Ģəhərində qəzet nəĢri ideyası, heç Ģübhəsiz" Ġsa Sultana aid idi. Yeni təĢəbbüsü ilə o, özünün onsuz da az olmayan iĢlərini daha da artıracağını, necə deyərlər, ağrımaz baĢına dəsmal bağlayacağını yaxĢı bilirdi. Lakin mətbuata, jurnalist fəaliyyətinə olan sevgi və maraq, habelə daxili tələbat qarĢısında həmin çətinliklər ona xırda, əhəmiyyətsiz görünmüĢdü. "Kars", təbii ki, əyalət qəzeti idi. Burada daha çox vilayət hərbi qubernatorluğunun rəsmi əmr və sərəncamları, bölgənin inzibati və iqtisadi həyatı ilə bağlı informasiyalar və s. çap olunurdu. Lakin mənbələrdəki ayrı-ayrı dağınıq məlumatlardan da göründüyü kimi, Ġsa Sultan hətta çox cüzi imkanlara malik olan əyalət qəzetində də maarifçi
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
etdirirdi. Əgər belə olmasaydı, onlarla maraqlı qəzet və jurnalın nəĢr olunduğu paytaxt Ģəhəri Peterburqda yaĢayan Niko Nikoladze əyalətdə çıxan "Kars"la yaxından maraqlanmazdı. Bu barədə Ġsa Sultanın Niko Nikoladzeyə göndərdiyi 30 mart 1883-cü il tarixli məktubdan xəbər tuturuq. Tale Tiflisdən sonra onları müxtəlif yollarla aparsa da, aralarındakı əlaqələr qırılmamıĢdı. Rus-türk savaĢı bitincə 1878-ci ilin sonlarında Tiflisə dönən N.Nikoladze burada "Obzor" qəzetini nəĢr etməyə baĢlamıĢdı. Lakin tezliklə qəzet bağlanmıĢ, redaktor isə, polis nəzarəti altında yaĢamaq Ģərti ilə Stavropola sürgün edilmiĢdi. N.Nikoladze yeni gəldiyi yerdə də sakit dayanmamıĢ, N.Saltıkov-ġedrinin redaktorluğu ilə çıxan "Oteçestvennıe zapiski" jurnalı ilə yaradıcılıq əlaqələri quraraq, yenidən çap imkanları qazanmıĢdı. N.Nikoladze "Kars"ın nəĢrindən xəbər tutduqdan sonra Peterburqdan azərbaycanlı dostuna yazdığı məktubda qəzetlə bağlı ona daha geniĢ məlumat göndərilməsini xahiĢ etmiĢdi. Təəssüf ki, Ġ.S.ġahtaxtinskinin arxivi qorunub saxlanmadığından N.Nikoladzenin məktubunun (yəqin ki, məktublarının!) məzmunu haqqında geniĢ
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
maarifçisi ilə yazıĢmasını əks etdirən yeganə sənəd isə, N.Nikoladzenin Gürcüstan Mərkəzi Dövlət Tarix Arxivindəki Ģəxsi fondunda (13-397 Ģifrəsi ilə) mühafizə olunur. Cavab səciyyəli həmin məktubda Ġsa Sultan yazırdı: "Əziz Nikolay Yakovleviç, qəzetciyimizin (rusca orijinalında "qazetik" - bu kəlmə redaktorun öz nəĢrinə münasibətdə bir qədər ironik mövqeyini nümayiĢ etdirir və Ġsa Sultanın "Kars"ı arzu etdiyu Ģəkildə çıxara bilmədiyinə iĢarə vurur-V.Q.) Sizə göndərilməsi haqqındakı xahiĢinizi böyük məmnuniyyətlə yerinə yetirirəm. O, son dərəcə məhdud proqrama malik sırf bürokratik nəĢrdir (orijinaldakı "kazennoe izdanie" ifadəsi, təbii ki, müəllifin fikrini daha dəqiq ifadə edir- V.Q.) Mən imkan daxilində bu proqramdan uzaqlaĢmağa çalıĢıram. Təəssüf ki, qəzetin ilk üç sayı, ümumiyyətlə, qorunub saxlanmamıĢdır". Qəzetin proqramı və mündəricəsi ilə bağlı Ġsa Sultanın öz- özünə tutduğu irad onun "Kars"ı əmr və sərəncamların, rəsmi məlumatların çap edildiyi "bürokratik nəĢrdən" cəmiyyət həyatının müxtəlif sahələrinə nüfuz etməyi bacaran dinamik bir mətbuat orqanına çevirmək niyyətindən xəbər verir.
Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|