www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxana
2017
883
E-antologiya:
çağdaĢ filoloji materiallar
Məktubun sonrakı sətirləri onun Qarsdakı həyat tərzi,
məĢğuliyyəti, maraqları və s. barəsində müəyyən təsəvvür
əldə etməyə imkan verir: "Dəftərxana rəisi vəzifəsini
tutduğumdan, qəzetə çox az diqqət yetirə bilirəm. Son
vaxtlar həm də göz ağrısından əziyyət çəkirəm. Ona görə
də axĢamlar iĢləyə bilmirəm. Bu səbəbləri üstəlik də yerli
Ģəraitlə əlaqələndirəndə, qəzetciyimizin məzmun
baxımından kasadlığının nədən qaynaqlandığını bilmək
Sizə çətin olmayacaqdır"
Qarsdakı həyatı ilə bağlı dostunun suallarını
cavablandıran Ġsa Sultan daha sonra bildirirdi: "Özümlə
bağlı yazmalı elə bir Ģey yoxdur. Hər bir əyalət məmuru
kimi, səhərlər qulluq iĢləri ilə məĢğul oluram, axĢamlar isə
kart oynayıram". Daha sonra o, Peterburq həyatı,
Ģəhərdəki son dəyiĢikliklər və s. barəsində yazmağı Niko
Nikoladzedən xahiĢ edirdi.
1887-ci ildə, on üç illik fasilədən sonra Ġsa Sultan
tələbəlik illərini keçirdiyi Peterburq Ģəhərində iki aylıq
ezamiyyətdə olmuĢdu. Səfərin məqsədi Qars əyalətinin
vergi sisteminin təkmilləĢdirilməsi ilə bağlı idi. Bu həm
də Qarsın yeknəsəq, darıxdırıcı mühitindən müvəqqəti də
olsa uzaqlaĢmaq, mədəni dünya ilə yenidən, qısamüddətli
də olsa təmas qurmaq baxımından da həyatının son
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxana
2017
884
E-antologiya:
çağdaĢ filoloji materiallar
illərində Ġsa Sultanın əlinə nadir hallarda düĢən
fürsətlərdən idi...
Ġ. S. ġahtaxtinski aradan bir müddət keçdikdən sonra
yalnız dövlət məmuru kimi deyil, torpaqĢünas-alim və
kənd təsərrüfatı mütəxəssisi kimi də Qafqazda tanınmağa
baĢlamıĢdı. O, Rusiya Kənd Təsərrüfatı Cəmiyyəti Qafqaz
Ģöbəsinin həqiqi üzvü seçilmiĢdi.
Bütün bunlarla yanaĢı, təbii ki, mənsub olduğu xalqın
tarixi də onu yaxından maraqlandırmaya bilməzdi. Qarsda
yaĢadığı illərdə Ġsa Sultan bölgənin tarixi abidələrini
araĢdırmaq və təsvir etmək istiqamətində müəyyən səylər
göstərmiĢdi. Bu baxımdan onun əvvəlcə "Kars" qəzetində,
daha sonra isə "Kavkaz"da çap olunmuĢ "Qars vilayətinin
Ərdəhan dairəsində qədim tarixi abidələr" məqaləsi
diqqəti cəlb edir. Məqaləni yazarkən müəllif tarixi
qaynaqlarla bir sırada yerli əhali arasında gəzib-dolaĢan
əfsanə və rəvayətlərdən də yararlanmıĢdı.
Yenə də "Kars"a istinadən, "Kavkaz"da çap olunan baĢqa
bir məqaləsində - "Qarsın tədris müəssisələri" adlı
yazısında Ġ.S.ġahtaxtinski vilayətin maarif sistemini yeni
Ģərait və tələblər əsasında necə qurmaqla bağlı fikir və
mülahizələrini bölüĢmüĢdü.
Həmin dövrdə, Qafqazın bir sıra digər yerlərində olduğu
kimi, Qarsda da yeni tipli tədris müəssisələrinin
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxana
2017
885
E-antologiya:
çağdaĢ filoloji materiallar
əksəriyyəti ermənilərin nəzarətində idi. Bu məktəblərin bir
çoxu çağdaĢ rus maarifinin tələb və prinsiplərindən
tamamilə uzaq düĢmüĢdülər. Xristian həmrəyliyi prinsipi
ilə rus müstəmləkəçilərinin bölgədə açdıqları tək-tük
məktəbləri əllərinə keçirən ermənilər bu məhdud maarif
Ģəbəkəsindən daha çox millətçiliyi yaymaq və türk
düĢmənçiliyi təbliğ etmək məqsədi ilə yararlanırdılar.
Ġsa Sultan səlahiyyətləri daxilində bunun qarĢısını almağa
və yerli məktəblərdə mürtəce erməni keĢiĢlərinin pedaqoji
təhsil görmüĢ həqiqi müəllimlərlə əvəz olunmasına
çalıĢırdı.
Ġsa Sultan 1885-ci ildə istefada olan kapitan Allahyar
Ağalarovun qızı Səkinə xanımla ailə qurmuĢdu. Səkinə
xanım evdə xüsusi təhsil almıĢdı, Azərbaycan və rus
dillərində savadlı idi. Əsrin əvvəllərində Tiflisin zadəgan
mühitində Sofya xanım ġahtaxtinskaya adı ilə tanınırdı və
Ģəhərdəki Azərbaycan icmasının, xüsusən də azərbaycanlı
qadınların mədəni həyatda daha yaxından iĢtirakları üçün
təĢəbbüs göstərmiĢdi.
Ġsa Sultanın Səkinə xanımla nikahından altı qızları
doğulmuĢdu. Ailənin ilk övladı Leyla Banu (bəzi
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxana
2017
886
E-antologiya:
çağdaĢ filoloji materiallar
mənbələrdə Leylabəyim kimi də təqdim edilir-V.Q.)
1886-cı il yanvarın 13-də, Nazlı Banu 1887-ci il
sentyabrın 25-də, Fatma Banu 1889-cu il mayın 3-də,
Adilə Banu 1891-ci il aprelin 4-də, Cəmilə Banu 1893-cü
il fevralın 5-də anadan olmuĢdu. Adı Ġsa Sultanın
formulyar siyahısına düĢməyən sonuncu qız övladı isə
atasının ölümündən bir neçə gün sonra dünyaya
gəlmiĢdi...
***
Ġ.S.ġahtaxtinskidə ilk əlamətləri özünü hələ 1879-cu ildə
göstərən ürək-damar xəstəlikləri getdikcə xroniki hal
almağa baĢlayırdı. Qars Ģəraitində normal müalicə
olunmaq mümkün deyildi. O, ara-sıra Tiflisə qısamüddətli
iĢgüzar səfərləri zamanı vaxt tapıb özünü həkimə göstərir,
təyin olunan müalicəni almağa və verilən məsləhətləri
yerinə yetirməyə çalıĢırdı.
Lakin bir tərəfdən maddi sıxıntılar, o biri tərəfdən iĢinin
çoxluğu ucbatından müalicəsi ilə ardıcıl və əsaslı məĢğul
ola bilmirdi. Bacarıqlı məmuru fasiləsiz istismar edən
rəisləri onun səhhətinin və sağlamlığının qeydinə qalmaq
barəsində düĢünmürdülər. Qarsın sərt iqlimi də səmərəli
müalicənin aparılmasını çətinləĢdirirdi.
Dostları ilə paylaş: |