www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxana
2017
887
E-antologiya:
çağdaĢ filoloji materiallar
Əslində, həyatının son illərində Ġsa Sultan normal
yaĢamaqdan daha çox mövcudluq uğrunda mübarizə
aparırdı. Arxivdə saxlanan bir sıra rəsmi yazıĢmalarda o,
"dövlət qarĢısında görkəmli xidmətləri olan gözəl əxlaqi
sifətlərə malik məmur", "on yeddi il ərzində öz vəzifə
borcunu qüsursuz, ləkəsiz və böyük bacarıqla yerinə
yetirmiĢ kollegiya müĢaviri", "uĢaqlarını saxlamaq üçün
gündəlik vəsaiti olmayan adam", "tamamilə sağalmasına
heç bir ümid yeri qalmayan xəstə" adlandırılsa da,
müalicəsi üçün hər hansı bir əməli yardım
göstərilməmiĢdi.
Ġsa Sultanın xidmət yerinin dəyiĢdirilməsi, Qarsla
müqayisədə daha mötədil və yumĢaq iqlimi olan baĢqa bir
bölgəyə köçürülməsi haqqındakı xahiĢləri də cavabsız
buraxılırdı. ġairin dediyi kimi, onun dağ-daĢda əks-səda
verən fəryadları insanlıq duyğuları və mərhəmət hissləri
çoxdan korĢalmıĢ rəislərinin qəlbinə heç bir təsir
göstərmirdi.
1894-cü il avqustun 26-da, ölümündən təxminən iki ay
əvvəl Qarsın hərbi qubernatoruna yazdığı növbəti ərizədə
Ġsa Sultan səhhətinin tamamilə pozulduğunu bir daha
diqqətə çatdırır və bildirirdi ki, "hazırkı vəzifəmlə
əlaqədar (dəftərxana rəisliyi nəzərdə tutulur-V.Q.) yerinə
yetirdiyim ağır, üzücü iĢlər məni tamamilə əldən
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxana
2017
888
E-antologiya:
çağdaĢ filoloji materiallar
salmıĢdır. Bu il səhhətim o dərəcədə pozulmuĢdur ki, Qars
həkimləri təxirə salınmadan daxili xəstəliklər mütəxəssisi
tərəfindən müayinə olunmağımı zəruri hesab etmiĢdilər.
Ona görə də yerli həkimlərin təkidi ilə təcili Tiflisə gəlib
doktor Qasparyantsa müraciət etməli oldum. O, məni
hərtərəfli Ģəkildə müayinə etdikdən sonra ürək
geniĢlənməsi xəstəliyinə tutulduğumu aĢkara çıxardı və
bildirdi ki, bu vəziyyətdə Qarsın iqlimi mənə öldürücü
təsir göstərir və həmin Ģəhərdə bundan sonra da qalıb
yaĢamağım səhhətimin daha da pozulması ilə nəticələnə
bilər. Doktor Qasparyantsın fikrincə, mülayim iqlimi olan
yerdə mən hətta qocalana qədər yaĢayıb xidmət göstərə
bilərəm".
Sonuncu cümlədəki incə bir nüans diqqəti çəkir - Ġsa
Sultan yalnız qocalana qədər yaĢamaqdan deyil, həm də
cəmiyyətdə faydalı olmaqdan, dövlətə xidmət etməkdən
bəhs edir.
Lakin qocalana qədər yaĢamaq ona nəsib olmadı.
Xəstəlikləri qarĢısında rəislərinin laqeyd, təbabətin isə
əlacsız qaldığı Ġsa Sultan 1894-cü il oktyabrın 17-də 41
yaĢında Tiflisdə vəfat etdi.
Dəfn mərasimi dörd gün sonra keçirildi. Ġsa Sultanın
Naxçıvandakı yaxınlarının - atasının, qardaĢının və digər
qohumlarının gəlməsini gözləmiĢdilər. "Kavkaz" və
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxana
2017
889
E-antologiya:
çağdaĢ filoloji materiallar
"Novoe obozrenie" qəzetlərinin yazdığına görə, mərhumu
son mənzilə yola salmaq üçün Tiflisin müsəlman
qəbiristanlığına müxtəlif millətlərin nümayəndələri -
azərbaycanlılar, ruslar, yəhudilər, gürcülər, ermənilər
toplaĢmıĢdılar. Yəqin ki, Ġ.S. ġahtaxtinski Tiflisdə belə
beynəlmiləl həmrəylik və ehtiramla torpağa tapĢırılan ilk
azərbaycanlı ziyalı və ictimai xadim idi.
Onun vaxtsız ölümü, mətbuatda yer almıĢ xəbərlərdən də
göründüyü kimi, hətta daim münaqiĢədə olan sünni və Ģiə
məzhəblərinin baĢçılarını da bir araya gətirmiĢdi.
Mərhumun cənazəsi üzərində ölü namazını Zaqafqaziya
Ģeyxülislamının özü qılmıĢdı. "Kavkaz"ın yazdığına görə,
"ağsaçlı Qafqaz müftisi göz yaĢları içərisində mərhum
haqqında hamını riqqətə gətirən təsirli nitq" söyləmiĢdi.
***
Bəlkə də Ġsa Sultanın qəribə həyatı barəsindəki yazıya
burada nöqtə qoymaq olardı. Lakin onun XX yüzilliyin
baĢlanğıcında Azərbaycan qadınlarını fanatizm və
cəhalətin əzici təsirindən xilas etmək, yeniliyə, bütün
sevinc və kədərləri ilə normal insan həyatına,
bərabərhüquqlu münasibətlərə qovuĢdurmaq üçün heç
nədən çəkinmədən mübarizə aparan xanımının və
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxana
2017
890
E-antologiya:
çağdaĢ filoloji materiallar
qızlarının mənbələrdə xəsisliklə əksini tapmıĢ fəaliyyəti
üzərinə də müəyyən qədər iĢıq salmadan, kədərli notların
daha üstün olduğu bu hekayəti bitirmək istəməzdim.
Səkinə xanım ġahtaxtinskaya birdən-birə taleyin amansız
zərbələrinə məruz qalmıĢdı. Hanının gələcəyinə böyük
ümidlərlə baxdığı cavan, yüksək istedada və insani
keyfiyyətlərə malik ərini itirmiĢdi. Böyüyü səkkiz yaĢında
olan altı qız uĢağı ilə tənha qalmıĢdı. Ġsa Sultanı layiqincə
qiymətləndirməyən yerli rus administrasiyasının onun
övladlarına əl tutacağı, ailəsinin güzəranı və uĢaqlarının
təhsili ilə maraqlanacağı sual altında idi.
Hələ 30 yaĢına çatmamıĢ Səkinə xanımın həmin anlarda
keçirdiyi qorxu, həyəcan, ümidsizlik və gələcək üçün
narahatlıq hissləri baĢa düĢüləndir. Ərinin ölümündən
sonra Tiflisə pənah gətirən gənc ananın və onun altı körpə
qızının - çətinliklər girdabına düĢmüĢ bu yeddi qadının
fəlakətli vəziyyətini göz önünə gətirmək də çətin deyildir.
DüĢünmək olardı ki, bütün bu çətinliklər Səkinə xanımı
sındıracaq, ruhdan salacaq, o, ərinin fikir və əməllərinin
davamçısı olmaq haqqında düĢünməyəcək və tədricən baĢı
məiĢət qayğılarından açılmayan sıravi bir ev qadınına
çevriləcək.
Amma xoĢbəxtlikdən belə olmadı. Altı qızı ilı tək qalmıĢ
Səkinə xanım onları atalarının arzuladığı kimi boya-baĢa
Dostları ilə paylaş: |