Tofiq Xəzər
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
bütün yasaqlarına, cəhalət və fanatizmin bütün təpkilərinə baxmayaraq, Tiflis azərbaycanlıları arasında milli təəssübkeĢliyi ilə seçilən ictimai bir Ģəxsiyyət, Azərbaycanda qadın hərəkatının ilk təĢkilatçılarından biri kimi tanındı. Onun bütünlükdə xalqımız və mədəniyyətimiz qarĢısında xidmət adlandırıla biləcək nəcib, xeyirxah addımı isə Cəlil Məmmədquluzadə ilə Həmidə xanım CavanĢirin həyatında oynadığı mühüm rol sayılmalıdır. Hər cəhətdən biri-birlərinə layiq olan, bəlkə də illərlə bir-birlərini arayıb-axtaran bu iki nəcib insan məhz Səkinə xanımın sayəsində talelərini birləĢdirmiĢ, xoĢbəxt ailə həyatı qurmuĢdular. Səkinə xanımın - Sofya ġahtaxtinskayanın həyatının Ġsa Sultandan sonrakı dövrü ilə bağlı müəyyən məlumatlara Həmidə CavanĢirin "Cəlil Məmmədquluzadə haqqında xatirələrim" adlı memuarlarında təsadüf etmək mümkündür. Bu iki açıq fikirli və ziyalı xanımın dostluğu, çox güman ki, Qarsdan baĢlamıĢdı. Çünki Həmidə xanımın birinci əri, rus ordusunun podpolkovniki Ġbrahimbəy Davatdarov da XIX əsrin 90-cı illərində bir müddət bu Ģəhərdə qulluq etmiĢdi. Hətta onların sonrakı talelərində də kədərli bir
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
həyat yoldaĢını erkən itirmiĢ, övladlarını - oğlu Müzəffəri və qızı Minanı təkbaĢına böyütməli olmuĢdu. Görünür, sonrakı illərdə biri-birlərindən uzaq yaĢasalar da, aralarındakı əlaqələr heç vaxt qırılmamıĢdı. 1905-ci ilin sentyabrında qızı Mina xanımı Tiflisdəki Nücəba Qızlar Ġnstitutuna, sınaq imtahanlarına gətirən Həmidə xanım Ģəhərdə baĢqa yerə deyil, Sofya ġahtaxtinskayanın Krasnoqorskaya küçəsindəki evinə düĢmüĢdü. Bəlkə də taleyin qəribə və sirli təsadüfi idi ki, Cəlil Məmmədquluzadə də həmin küçədə yaĢayırdı. Doğrudur, o, hələ adını əbədiləĢdirən "Molla Nəsrəddin" jurnalının nəĢrinə baĢlamamıĢdı. Azərbaycanlı Ģagirdləri gimnaziyaya hazırlaĢdıran kiçik bir pansionat saxlayırdı. Eyni zamanda, Ömər Faiq Nemanzadə və MəĢədi Ələsgər Bağırovla birlikdə "Qeyrət" adı verdikləri mətbəəni iĢlədir, burada müxtəlif kitablar, broĢüralar, elanlar, blanklar və s. çap edirdilər. Cəlil Məmmədquluzadə ilə Səkinə-Sofya xanımın tanıĢlıq əlaqələri və aralarındakı səmimi münasibət də diqqəti cəlb edir. Çox güman ki, illərlə davam edən həmin ünsiyyət hələ Ġsa Sultanın sağlığından baĢlanmıĢdı. Mirzə Cəlil sonralar da həmyerlisi və dostunun ailəsini heç vaxt yaddan çıxarmamıĢ, imkanı daxilində onlara arxa və
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
ġahtaxtinskinin dul bacısı Nazlı xanıma evləndikdən sonra isə onun qollu-budaqlı ġahtaxtinskilər ailəsi ilə qohumluq əlaqələri yaranmıĢdı. Tezliklə Həmidə xanımın qızını Nücəba Qızlar Ġnstitutuna qəbul etdilər. Həmin ərəfədə Səkinə xanımın iki qızı - Fatma Banu ilə Nazlı Banu da bu institutda oxuyurdular. Ailənin böyük qızı Leylabəyim isə artıq orta təhsilini baĢa vurmuĢdu və ali təhsil almaq üçün Peterburqa getməyə hazırlaĢırdı. Həmidə xanımın Tiflis səfərindən əsas məqsəd yalnız övladının təhsil məsələsini yoluna qoymaq deyildi. O, atası Əhmədbəy CavanĢirin əlyazmalarını - orijinal əsərlərini və rus klassiklərindən tərcümələrini kitab Ģəklində çap etdirmək istəyirdi. Bu, 1903-cü ildə həyatdan köçən Ə.CavanĢirin qızından son təmənnası idi. Tiflisdəki tanıĢları bu kitabın nəĢri ilə əlaqədar "Qeyrət" mətbəəsinin müdiri Mirzə Cəlilə müraciət etməyi məsləhət görmüĢdülər. Tezliklə (Həmidə xanım birgə həyatlarının baĢlanğıcı olan bu tarixi dəqiqliklə yadında saxlamıĢdı - həmin gün 1905-ci il oktyabrın 13-ü idi) Sofya xanımın dəvəti ilə Mirzə Cəlillə Ömər Faiq Nemanzadə ġahtaxtinskilərin mənzilinə gəlmiĢ və burada www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
etmiĢdilər. Ġlk baxıĢdan diqqəti o qədər də cəlb etməyən bu faktın özü də Sofya xanımın Tiflisdəki Azərbaycan mədəni mühiti və milli ziyalılarla əlaqəsinin bir göstəricisidir. Mənsub olduqları xalqın Qafqazdakı digər qonĢularla müqayisədə geriliyini, mədəni-ictimai həyatdakı mövqelərinin zəifliyini Tiflis Ģəraitində daha aydın görən və bundan həqiqi üzüntü duyan bu dörd nəfər ziyalı Ģəxs - iki kiĢi və iki qadın 1905-ci ilin həmin 13 oktyabr axĢamı yalnız əlyazmasının çapını müzakirə etməmiĢ, həm də dövrün Azərbaycan gerçəkliyinin bir sıra mövzuları ətrafında fikir bölüĢmüĢdülər. Mirzə Cəlil Tiflisdə Müsəlman Qadın Xeyriyyə Cəmiyyəti yaratmaq təklifini irəli sürmüĢdü. Həm Sofya xanım, həm də Həmidə xanım bu ideyanı, necə deyərlər, göydə tutmuĢ, vaxt itirmədən onu necə həyata keçirmək yolları üzərində düĢünməyə baĢlamıĢdılar. Həmidə xanımın "Xatirələri"ndə oxuyuruq: "Bu fikir çox xoĢumuza gəldi. Dərhal onun həyata keçirilmə yollarını aramağa baĢladıq. Sofya xanım Tiflis sakini kimi Ģəhərin, demək olar ki, bütün müsəlman ziyalı ailələrini tanıyırdı, ünvanlarını bilirdi. O, diqtə etdi, mən yazmağa baĢladım. 45 ailənun siyahısını tutduq. Ertəsi gün fayton
Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|