www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxana
2017
903
E-antologiya:
çağdaĢ filoloji materiallar
etdirilməsini millətin Ģərəf və ləyaqət borcu kimi
dəyərləndirirdi:
"Məcmuəmizin səhifəsini mərhumənin Ģəkli ilə bəzədik
ki, gələcək Leyla xanımın vətən bacıları hər dəfə həmin
vərəqi görəndə desinlər: bu bacımız vəfat etdi, bəs
rəvadırmı bunun yeri boĢ qalsın? Rəvadırmı bundan sonra
ġvetsariyada elə bilsinlər ki, dünyada müsəlman qızı tək
bircə imiĢ? Dəxi dünyada müsəlman qızı yoxdur və bəlkə
dünyada heç müsəlman yoxdur?
Rəvadırmı?"
Bunun millətin adına və ləyaqətinə rəva olmadığını Ġsa
Sultan ġahtaxtinskinin ailəsində yetiĢmiĢ baĢqa bir gənc
xanım - Leylabəyimin kiçik bacısı Adilə xanım
ġahtaxtinskaya - ilk azərbaycanlı qadın tibb
professorlarından biri sübuta yetirdi.
O, Azərbaycanı beynəlxalq miqyasda təmsil edən məĢhur
ginekologiya mütəxəssi kimi tanındı, tibb elminin həmin
sahəsinə dair kitab və məqalələr yazdı, davamçı və
ardıcıllarını yetiĢdirdi.
Yəqin ki, Adilə xanım ġahtaxtinskaya yalnız öz ömrünü
deyil, həm də nakam bacısının yarıda qırılmıĢ ömrünü
yaĢadığının, onun yarımçıq qalmıĢ arzularını həyata
keçirməyə borclu olduğunun fərqində idi...
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxana
2017
904
E-antologiya:
çağdaĢ filoloji materiallar
***
Atası kimi Leylabəyimin də Ġsveçrəyə, Lozanna
universitetinə gedən yolu Peterburqdan keçmiĢdi.
Anası, "kollegiya müĢavirinin" dul qadını Sofya xanım
ġahtaxtinskayanın Tiflis qubernatoruna 2 iyun 1905-ci il
tarixli ərizəsindən də göründüyü kimi, Leylabəyim Tiflis
Nücəba Qızlar Ġnstitutunu bitirdikdən sonra Peterburq
Qadın Tibb Ġnstitutunda ali təhsil almaq qərarına gəlmiĢdi.
Bu məqsədlə Sofya xanım qızına siyasi baxımdan etibarlı
sayılması barəsində arayıĢ verilməsini xahiĢ edirdi.
Tiflis jandarm idarəsi 17 iyun 1905-ci il, Tiflis
polismeysteri 30 iyun 1905-ci il tarixli məktublarında
1902-ci ildən etibarən Tiflisdə yaĢayan Leylabəyim
ġahtaxtinskayanın heç vaxt istintaq altında olmadığını və
məhkəmə qarĢısında dayanmadığını, qanuna müğayir heç
bir suç iĢləmədiyini bildirir və tələb edilən etibarlılıq
haqqında arayıĢın verilməsini mümkün sayırdılar.
Leylabəyim ġahtaxtinskaya Peterburq Qadın Tibb
Ġnstitutunda (Bestujev kurslarında) yalnız bil il oxumuĢ,
1906-cı ilin sentyabrında daha mükəmməl ixtisas təhsili
almaq üçün Ġsveçrəyə yola düĢmüĢdü.
"Rusiyanın ilk qadın universiteti" adlanan Bestujev
kurslarında təhsil alan qızların böyük əksəriyyəti sadə
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxana
2017
905
E-antologiya:
çağdaĢ filoloji materiallar
ailələrin övladları idi. Odur ki, onlar ehtiyacın hər üzünü
görür, sözün həqiqi mənasında, bir yaĢam mücadiləsi
verməli olurdular. Bu ali təhsil müəssisəsi haqqında
maraqlı araĢdırma müəllifi M.Tsebrikova həkim olmaq
istəyən qızların ali təhsili, əslində, həyatlarını riskə
qoyaraq sağlamlıqları bahasına qazandıqlarını yazırdı:
"Ali təhsil çoxlarına böyük qurbanlar bahasına baĢa
gəlirdi. Bəzən üç və ya dörd dinləyici nəm və qaranlıq bir
küncdə qalır, əksər hallarda bu üç-dörd nəfər növbə ilə bir
yataqdan istifadə edirdilər. Soyuqda, insanın iliklərinə
qədər donduran Ģaxtada yüngül paltolarının üstündən Ģal
bağlayıb küçəyə çıxırdılar. Ucuz və keyfiyyətsiz nahar
yeyir, bəzən isə yalnız kolbasa və kif atmıĢ çörəklə
kifayətlənməli olurdular. Uzun gecələri istirahət əvəzinə
müqabilində qəpik-quruĢ aldıqları əlyazmalarının üzünü
köçürmək məcburiyyəti qarĢısında qalırdılar".
Yenə həmin 1905-ci ildə müxtəlif qadın kurslarında təhsil
alan tələbə qızların gündəlik həyatı ilə bağlı hazırlanmıĢ
baĢqa bir sənəddə də eyni ağır notlar duyulmaqdadır: "Hər
hansı maddi imkandan məhrum qızların sayı həddindən
çoxdur. Əksər hallarda əyalətdən gələn dinləyicilər ilk
yarım il üçün təhsil haqqını ödədikdən sonra əllərində bir
neçə manat pulla qalırlar. Qızların çoxunun isti paltarı, qıĢ
ayaqqabısı yoxdur. Zəruri kitablar almaq haqqında isə,
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxana
2017
906
E-antologiya:
çağdaĢ filoloji materiallar
ümumiyyətlə, danıĢmağa dəyməz. Odur ki, əlavə qazanc
əldə etmək üçün həyəcanlı axtarıĢlar baĢlayır..."
Bu sətirləri oxuyanda gözlərim önündə Peterburqda və
Cenevrədə təkbaĢına yaĢayan, maddi, daha çox isə mənəvi
sıxıntılarla üzləĢən, yəqin ki, bəzən ürəyini deĢən sözlərini
deməyə, dərdlərini bölüĢməyə munis bir adam tapmayan
Leylabəyim canlanırdı.
Təbii ki, maddi çətinliklər də bu gənc xanımdan da yan
keçməmiĢdi. Təkcə elə onu nəzərə almaq lazımdır ki, Ġsa
Sultanın ölümündən sonra Sofya xanım biri-birindən kiçik
altı qızı ilə təkbaĢına qalmıĢdı. Onları böyütmək, təhsil
vermək, cəmiyyət arasına çıxarmaq üçün sözün həqiqi
mənasında qəhrəmancasına səylər tələb olunurdu.
Lakin bununla belə, yəqin ki, XX yüzilliyin baĢında
qürbətdə tək yaĢamaq Leylabəyim üçün çətin idi, çox
çətin idi...
Onu həyatının son günlərində uzaq və yad Ģəhərdə
qızdırma içərisində çırpınan, sayıqlayan vəziyyətdə
təsəvvürümə gətirməyə çalıĢıram. Həyata göz yumduğu
anda son sözlərinin, pıçıltılarının nə olduğunu fəhmlə,
gümanla müəyyənləĢdirmək istəyirəm...
Qəfil əcəl gəlməsəydi, Leylabəyimin təhsil almıĢ ziyalı
qadınların barmaqla sayıldığı o zamankı Azərbaycan
cəmiyyətində hansı mövqe tutacağını, həmvətənlərinə, ilk
Dostları ilə paylaş: |