Tolerantliq kitab-15. indd
Yüklə 6,27 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Zərdüştilik
50 Gündüz İsmayılov Tövrat və İncildə bəzi yer adları var ki, onların Azərbaycan ərazisində olması ilə bağlı görkəmli tədqiqatçılar əsaslandırılmış fi kirlər söyləyiblər. Məsələn, Əhti-ətiqdə tez-tez rast gəlinən və Adəmə yaşamağa icazə verilən Ədən bağları barədə Varlığın ikin- ci fəslində maraqlı məqamlar var. Orada qeyd edildiyinə görə, Ədəndəki çaylardan biri “Quş torpağından axan” Hixondur. İncilin tədqiqi ilə məşğul olan alimlərin bir çoxu ehtimal edir ki, Hixon Araz çayıdır. Quş torpağı isə Xəzər dənizinin dalğalarının yuduğu bir sahildir. Bu məsələdə maraqlı məqamlardan biri də ilk səmavi dinlərin – yəhudilik və xristianlığın erkən dövrlərindən etibarən Azərbaycanda yayılmağa başlamasıdır. Tarixi qaynaqlara görə, istər yəhudiliyin, istərsə də xristianlığın ilk təbliğatçılarının və mənsublarının üz tutduqları yerlərdən biri Azərbaycan əraziləri ol- muşdur. Bunun səbəbləri sırasında coğrafi yaxınlıq, mədəni-sosial oxşarlıq və siyasi amillə yanaşı, çox güman ki, müqəddəs kitab- larda Azərbaycan əraziləri ilə bağlı adların çəkilməsinin də təsiri var. Çünki müqəddəs kitablarda rəvayət edilən hadisələr, onların baş verdiyi ərazilər və yer adları bu kitablara inanan insanların diqqətini çəkirdi və onlar həmin yerlərə can atırdılar. Məlumdur ki, dini inanclar özünü daha çox dəfn mərasim lə- rində büruzə verir və tarixçilər qədim insanların dini inanclarını o dövrə aid düşərgələrdə, xüsusilə qəbirlərdə aparılan arxeolo- ji tədqiqatlar əsasında öyrənirlər. Tədqiqatlar təsdiqləyir ki, ilk dövrlərdən başlayaraq dini inancların inkişafı Mesopotamiya ilə Azərbaycan ərazilərində, təxminən, paralel gedib. Məsələn, era- mızdan əvvəl altıncı və dördüncü minilliklərdə meyidləri yaşayış məskənlərində, tikililər arasındakı boşluqda və ya küplərdə dəfn edirdilər. Bu adət təkcə Azərbaycan ərazisində yox, qədim Şərqin bir sıra ölkələrində, o cümlədən Mesopotamiyada mövcud olub. Eyni zamanda, həmin dövrlərdə dini mərasimlər keçirmək üçün xüsusi otaqlar tikilib ki, arxeoloji qazıntılar zamanı onların qalıq- larına rast gəlinib. 51 Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz Bütün bunlar təsdiqləyir ki, eramızdan neçə min il öncə Azərbaycan ərazilərində yaşayan insanların həyatında dini ayin və ovsunların önəmli yeri olub. Qobustan qayaüstü rəsmlərinin çoxu- nun ovsun və dini mərasimlərlə bağlı olması da bu iddianın əyani sübutudur. Səmavi dinlərə qə- dər Azərbaycan əra zi - lərində müxtəlif inanc - lara etiqad edilib, da ha konkret de sək, büt- pərəstlik hökm sürüb. Amma bu dövr də bəzi inanclara, xü susilə, oda, su ya, ağaca və səma cisim lərinə inam daha güclü olub. Ən maraqlısı da odur ki, min illərin keçməsinə baxma- yaraq, bu inamın əlamətləri insanların yaddaşında mühafi zə olunub və bu gün də onların həyat tərzində özünü büruzə verir. Məsələn, ilk insandan üzü bəri əcdadlarımızın müqəddəs hesab etdikləri oda bütün dövrlərdə qoruyucu, müqəddəs təmizləyici qüvvə kimi baxılıb. Ümumiyyətlə, həyatın mövcudluğunu şərtləndirən əsas komponentlər kimi od, su, torpaq və hava (külək-yel) İslamın ya- yılmasına qədər Azərbaycan ərazilərində yaşayan insanların eti- qadında önəmli yer tutub. Səmavi dinlərin meydana çıxmasına qədər, belə demək mümkünsə, bütpərəstliyin bünövrəsini təşkil edən bu dörd mühim komponent, əslində, Azərbaycan xalqının min illər ərzində formalaşmış dünyagörüşünün kodlaşmış sim- voludur. Bəlkə, elə buna görədir ki, İslamı qəbul etməsindən 14 əsr keçməsinə baxmayaraq, xalqımızın adət-ənənələrini, xüsusilə milli bayramlarımızı bu simvollarsız təsəvvür etmək qeyri-müm- kündür. Zərdüştilik: tarixən Azərbaycan ərazilərində yaranmış və yayıl- mış dinlərdən, ümumiyyətlə, mədəni dəyərlərdən danışarkən atəş- Qobustan qayaüstü rəsmləri 52 Gündüz İsmayılov pərəstliyə, xüsusilə zərdüştiliyə toxunmamaq qeyri-mümkündür. Adətən, atəşpərəstliyi zərdüştilik dini inamı ilə eyniləşdirirlər. Hal- buki, hər iki inam müstəqil din sahələri kimi meydana gəlib və on- ların yaranması bilavasitə Azərbaycan əraziləri və xalqı ilə bağlıdır. Odu müqəddəs hesab edən və kahinləri “maq” adlandırılan atəş pərəstlər ilk zamanlar zərdüştilik dini ayinlərini həyata keçir- mir dilər. Ehtimallara görə, məhz eramızdan əvvəl VI əsrin sonun- dan etibarən maqlar zərdüştiliyə kahin kimi xidmət göstərməyə başlamışlar. Zərdüştiliyə qədər dünyada müxtəlif dinlər və inanclar olub, amma onların hamısı məhəlli xarakter daşıyıb və demək olar ki, yarandığı bölgənin sərhədlərini aşa bilməyib. Üç böyük imperi- yanın dövlət dini olmuş zərdüştilik nəinki məhəlli din anlayışının sərhədlərini aşmış, hətta, ilk dəfə qədim dünyada mükəmməl din, dünyagörüşü, əxlaq və məişət, mənəviyyat prinsipləri toplusu ya- ratmışdır. Bu dinin yaradıcısı sayılan Zərdüştün böyüklüyü onda- dır ki, özünə qədər mövcud olan allahların hamısını rədd edərək yeganə Allah - Hörmüzü kainatın və bütün canlı varlıqların ya- radıcısı kimi irəli sürüb. Bu baxımdan bütpərəstlikdən fərqlənən Zərdüştilik büt pərəst dinlərlə səmavi dinlər arasında ayrıca bir mərhələ təşkil edir. Bu dinin əhatə dairəsi yalnız Azərbaycanın tarixi əraziləri və Yaxın Şərqlə məhdudlaşmamış, Qərbə, xüsusilə qədim yunan və hind mədəniyyətinə ciddi təsir göstərmişdir. Tarixi faktlar, eləcə də bizə gəlib çatmış yunan tarixçi və fi losofl arının əsərləri sübut edir ki, zərdüştiliyin müqəddəs kitabı olan Avesta, xüsusilə, bu kitabı yaradan maqlar, onların təlimində və atəşpərəstlik dinində islahat aparmış Zərdüşt yunan mədəniyyətinin inkişafında böyük rol oy- nayıb. Bəlkə, elə buna görədir ki, ingilis tədqiqatçısı Meri Boys zərdüştiliyin bəşəriyyətə bütün digər etiqad növlərindən daha artıq dərəcədə təsir göstərdiyini iddia edir. Əksər tədqiqatçılar təsdiqləyir ki, Zərdüştün dövrünə qədər analoqu olmayan ideyaları nəinki onun ardıcıllarına, hətta, qədim Yüklə 6,27 Kb. Dostları ilə paylaş:
|