Tolerantliq kitab-15. indd
Yüklə 6,27 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- QLOBALLAŞMA: TOLERANTLIQ VƏ DİNLƏRARASI DİALOQ
28 Gündüz İsmayılov Preambula və 6 maddədən ibarət olan Bəyannamədə diqqəti çəkən əsas məqamlardan biri dözümlülük anlayışının izahının ve- ril məsi, digəri isə dözümlülüyə həsr olunmuş beynəlxalq günün mü əyyən olunmasıdır. Sənədin “Dözümlülük anlayışı” adlanan 1-ci maddəsində qeyd edilir ki, “Dözümlülük dünyamızın zəngin, rəngarəng mədəniy yət- lərinin, insan fəaliyyətinin özünü ifadə etmə və büruzə vermə for- malarının qəbulu, düzgün dərk və onlara hörmət deməkdir. Ona bilik, aşkarlıq, ünsiyyət və fi kir, vicdan və məslək azadlığı xidmət edir. Dözümlülük rəngarəng xüsusiyyətlərin birliyidir. Bu təkcə mənəvi borc deyil, həm də siyasi, hüquqi tələbatdır. Dözümlülük sülhə nail olmağı mümkün edir və müharibə mədəniyyətindən sülh mədəniyyətinə aparır”. Tolerantlığa həsr olunmuş beynəlxalq günün elan edilməsi isə Bəyannamənin 6-cı maddəsi ilə müəyyən olunub. Həmin maddədə bildirilir ki, “İctimaiyyəti səfərbər etmək və dözümlülüyün yayıl- ması və dözümlülük ruhunda tərbiyyəyə hər cür kömək göstərmək məqsədilə hər il noyabrın 16-nı dözümlülüyə həsr olunmuş Beynəlxalq gün kimi təntənəli qeyd edəcəyimizi elan edirik”. 29 Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz Əslində, “Dözümlülük prinsipləri haqqında Bəyannamə”nin qə bul edilməsini dünyada tolerantlıqla bağlı yeni mərhələnin baş- lanğıcı kimi də xarakterizə etmək mümkündür. Çünki bu sənədin qəbulundan, xüsusilə 16 noyabrın Beynəlxalq Tolerantlıq Günü elan edilməsindən sonra beynəlxalq aləmdə bu sahəyə münasibət xeyli dəyişib. Son 20 ildə tolerantlığa həm praktiki, həm də elmi yanaşma baxımından kifayət qədər işlər görülüb. İndiyədək bu sahədə onlarla elmi, nəzəri, praktiki konfrans, yüzlərlə monoqrafi - ya, tədqiqat əsəri və məqalə yazılıb. Amma, təbii ki, bütün bunlar kifayət deyil. Çünki qəbul edilmiş tolerantlıq prinsiplərinin real həyatda realizəsi üçün daha çox iş görülməlidir. Onu da qeyd edək ki, ABŞ-da baş vermiş 2001-ci il 11 sentyabr hadisələrindən sonra dinlər, sivilizasiyalararası dialoq və tolerant- lıq zərurəti daha da aktuallaşıb və bu istiqamətdə aparılan elmi- nəzəri tədqiqatların və əməli tədbirlərin dəyəri mühüm əhəmiyyət kəsb etməyə başlayıb. Təsadüfi deyil ki, 2001-ci il BMT-nin Baş Assambleyası tərəfi ndən “Sivilizasiyalarası dialoq ili” elan edil- mişdi. Həmçinin, həmin il noyabrın 9-da BMT Baş Assambleya- sında “Sivilizasiyalararası dialoq üçün qlobal gündəlik” adlanan qətnamə qəbul olunub. Bunlar onu deməyə əsas verir ki, qlobal- laşma dövründə tolerantlığın, sivilizasiyaların dialoqun həyata keçirilməsi daha böyük əhəmiyyət daşıyır. 30 Gündüz İsmayılov QLOBALLAŞMA: TOLERANTLIQ VƏ DİNLƏRARASI DİALOQ XX əsrdə ən çox işlədilən terminlərdən biri “elmi-texniki tərəqqi” idi. İnsanlar fi kirləşirdilər ki, dünyamız inkişaf etdikcə, bəşəriyyətin elmi, mədəni səviyyəsi yüksəldikcə, sosial rifah halı yaxşılaşdıqca müharibələr azalacaq, savaşmağa və silahlı mü ba- rizəyə ehtiyac qalmayacaq. Bir sözlə, çoxları bəşəriyyətin gələ- cəyini və dünyada sülhün bərqərar olmasını elmi-texniki tərəqqidə görürdü. Amma çox keçmədi hər kəs yanıldığını anladı. Başa düşdü ki, elm, texnika inkişaf etdikcə bəşəriyyətin problemləri və müharibələrin sayı azalmır, əksinə, münaqişələr daha da dərinləşir və amansızlaşır. Beynəlxalq təşkilatlar, BMT, ATƏT, Avropa Şurası yaranan- da da təxminən eyni vəziyyət idi. Çoxları düşünürdü ki, dünyada haqq, ədalət qorunacaq, mütərəqqi dünya insanların zülm, mə- şəq qət yaşamasına, hərbi təcavüzün qurbanına çevrilməsinə im- kan verməyəcək. Dövlətləri despotlar, zülmkarlar yox, ədalətli və mərhəmətli insanlar idarə edəcək. Ancaq bu olmadı, əksinə, dün yada zülmkarın sayı artdı. Nə BMT, nə ATƏT, nə də digərləri mü naqişələrin qarşısını ala bilmədi. Hətta, bir çox hallarda mü- haribələrə, milyonlarla insanın qaçqın düşməsinə, yüz minlərlə gü- nahsızın məhv edilməsinə seyirçi gözlə baxdılar. Bu gün dünyada hərbi təcavüzün və silahlı münaqişələrin qur- banı olan milyonlarla insan, on milyonlarla qaçqın və məcburi köç- kün var. Üstəlik, onların sayı azalmır, zaman keçdikcə daha da artır. Hər gün dünyanın müxtəlif nöqtələrindəki silahlı münaqişələrdə minlərlə insan həyatını itirir. Milyonlarla insan - uşaq, qadın, qoca aclıqdan, susuzluqda əziyyət çəkir. Amma hər il müharibələrə, in- sanları məhv etmək üçün silahların hazırlanmasına və alınmasına 31 Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz milyardlarla vəsait xərclənir. Silah alveri hələ də ən gəlirli biznes hesab edilir. Qısacası, elmi-texniki tərəqqiyə olan ümidlər özünü doğrultmadı, bəşəriyyətin minilliklər boyu yaşadığı problemlərin forması dəyişsə də, mahiyyəti dəyişmədi, dairəsi böyüdü, qurban- larının sayı çoxaldı. Hazırda isə dünyada ən çox işlədilən ifa də “qlobal laşma” dır. Təəssüf ki, “elmi-texniki tərəq qi”yə aldananlar bu dəfə də qlobal- laşmaya aldandılar. Elə zənn etdilər ki, qlo bal laşma prosesi sü rət- ləndikcə, dünya kiçik bir kəndə bənzə dikcə, informasiya texno- logiyalarının fantastik inkişafı reallaşdıqca, böyük korporasiya- lar yarandıqca, iqtisadi güc həlledici amilə çevrildikcə mü haribə və münaqişələrə ehtiyac qalmayacaq. Çünki iqtisadi gücü təmin edən şərt artıq ərazi və təbii sərvətlər yox, insan kapitalı olacaq. Hətta, bəzi utopistlər bir az da qabağa gedib dövlətlər ara sında sərhəd anlayışının qalxacağını iddia etdilər. Onlar fi kirləşirdilər ki, Avropada formalaşmış iqtisadi birlik və həmrəylik anlayışı nəticəsində sərhəd məfhumunun zəifl əməsi digər regionlara sirayət edəcək. İnsanlar, nəhayət ki, birlik və əməkdaşlığın müharibə və mübarizədən daha faydalı olduğunu anlayacaqlar. Lakin zaman yenə də xəyalpərəstləri yanıltdı. Bu gün qloballaşma prosesi sürətlə gedir, ancaq müharibələrin nə sayı, nə də qurbanları azalır. Etnik, dini zəmində baş verən münaqişələr davam edir. İnsanlar rənginə, dininə və etnik mənsubiyyətinə görə hələ də təqib və təzyiqlərə məruz qalır. Dəhşətlisi odur ki, bu, bütün qitələrdə baş verir; sadəcə, bəzilərində az, bəzilərində çox. Bir vaxtlar qloballaşma ilə bağlı düşüncələrdən biri də o idi ki, bu proses sürətləndikcə, dini və milli ayrı-seçkilik aradan qal- xacaq. İrqi, milli, dini, hətta, cinsi fərq qoyulmadan insanlar daha da yaxınlaşacaqlar. Qloballaşma nəticəsində baş verən sürətli miq- rasiya, urbanizasiya və inteqrasiya prosesi nəinki monoetnik ölkə, hətta, monoetnik şəhər anlayışlarını aradan qaldıracaq. İnsanlar etnik, dini dəyərlər deyil, qloballaşmanın məhsulu olan dəyərlər Yüklə 6,27 Kb. Dostları ilə paylaş:
|