Tolerantliq kitab-15. indd
Yüklə 6,27 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qloballaşma dövründə tolerantlığın zəruriliyini şərtlən di- rən əsas amillər
32 Gündüz İsmayılov ətrafında birləşəcəklər. Zaman keçdikcə digər dəyər və meyarlar isə yox olacaq. Bəziləri hətta, prosesin universal və ya vahid din anlayışının formalaşması ilə başa çatacağını düşünürdülər. Əlbəttə, qloballaşma ilə bağlı gözləntilərin əksəriyyəti özünü doğruldur. Dünya getdikcə kiçilir, informasiya texnologiyaları elə sürətlə inkişaf edir ki, onu ardıcıl şəkildə tətbiq və təbliğ etmək mümkün olmur. Müasir informasiya texnologiyalarının köməyi ilə dünyanı bir saatın içində heyrətləndirmək, qarşıdurmalar, qanlı toqquşmalar meydanına çevirmək mümkündür. Həmçinin, inter- netə insanların çıxış imkanları artdıqca bilik və informasiya əldə etmək imkanları da artır. İnsanların real həyatı virtual aləmlə əvəz olunur. Amma təəssüf ki, bəşəriyyətin bilik və imkanlarının artma- sı sülhün yaranması üçün kifayət etmir. Bir sözlə, qloballaşma pro- sesi özü ilə bərabər qlobal problemlər də gətirir. Üstəlik, bu proses sürətləndikcə etnik və dini zəmində münaqişələr alovlanır. Qlo- ballaşma etnik və dini fərqliliyin ayrı-seçkiliyə çevrilməsinə, san- ki, təkan verir. Xalqlar, xüsusilə etnik qruplar mədəni və mənəvi dəyərlərini itirir və ya onları qlobal dəyərlərlə əvəzləyir. Əsrlərin, minilliklərin sınağından çıxmış adət-ənənələr sürətlə əriyir, qlo- ballaşma mətbəxdən tutmuş dövlət idarəetməsinə qədər bütün sahə lərə təsir göstərir. Təbii ki, belə bir vəziyyətdə qloballaşmaya qarşı çıxmaq qey- ri-mümkündur. Bu axına qarşı üzməyə bənzəyir. Qloballaşma bir anın işində evinizi bürümüş yanğını xatırladır. Sizin nəinki bütöv evi xilas etməyinizə, hətta, düşünməyinizə belə vaxtınız yoxdur. Yaxşı halda ən qiymətli əşyalarınızı xilas edə bilərsiniz. Xalqlar da belədir. Onların dayandırılması mümkün olmayan qloballaşma prosesindən bütün dəyərlərini deyil, sadəcə, ən qiymətlilərini qo- rumaq ehtimalları var. Amma hər kəsin, hər bir dövlətin, ölkənin, xalqın qorumalı olduğu ümumi bir dəyər də var: tolerantlıq. Təəssüf ki, qloballaşma sürətləndikcə dünyada tolerantlıq prinsipləri güclənmək əvəzinə zəifl əyir. XXI əsrdə istər dinlər, istərsə də məzhəblərarası tolerantlığın səviyyəsi orta əsrlərlə 33 Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz müqayisə olunacaq vəziyyətə düşüb. Beş əsr öncə din və məzhəb zəmnində münaqişələr baş verir, minlərə insan həyatını itirirdi. İndi də dininə və məzhəbinə görə insanlar arasında ayrı-seçkilik edilir, qanlı münaqişə və toqquşmalar baş verir, minlərlə insan qurbana çevrilir. Bu gün Suriya, Yəmən, Əfqanıstan, İraq, Liviyada baş verənlər bunun bariz nümunələridir. İŞİD-in törətdiyi vəhşiliklər orta əsrlərdəki vəhşiliklərdən geri qalmır. Əksinə, İŞİD-in fərqli inanclı insanlara qarşı münasibəti daha qəddar və amansızdır. İn- sanları diri-diri yandırmaq, başını kəsmək, qadınları qul bazarın- da satmaq, mədəni irsi məhv etmək tarixdə az-az rast gəlinmiş vəhşilik nümunələridir. Ola bilər, kimlərsə fi kirləşsin ki, bu, yalnız İslam dünyasına aid məsələ və müsəlmanlara xas “xüsusiyyətdir”. Əsla! Bu gün inancına görə təqib və təzyiqə, hətta, təhqirə məruz qalanlara bü- tün qitələrdə rast gəlmək mümkündür. Myanmarda Arakan mü- səl manlarına qarşı cinayətlər, Çində uyğur müsəlmanların kütlə- vi şəkildə təqiblərə məruz qalması, Amerikada qaralara və mü- səlmanlara qarşı ayrı-seçkilik, Avropada çox da uzaq olmayan tarixdə törədilmiş Xocalı və Srebrenitsa faciələri bütün dünyanın gözü qarşısında baş vermiş bəşəri cinayətlərdir. Təbii ki, bu cür cinayətlərin baş verməsinin yeganə səbəbi to- lerantlığın zəif olması deyil. Əsas səbəblər arasında cinayətkarların cəzasız qalması, ikili standart və siyasət amili də var. Əgər Xo- calı qətliamına görə cinayətkarlar beynəlxalq məhkəmədə ca- vab versəydilər və işğalçı Ermənistana layiq olduğu münasibət göstərilsəydi, sonrakı faciələr baş verməzdi. Bu gün beynəlxalq aləmdə cəzasızlıq mühitinin və ikili standartların hökm sürməsi gələcəkdə belə faciələrin olması ehtimalını hələ də saxlayır. Dün- yada kütləvi qətliamlar və ayrı-seçkilik halları olduğu təqdirdə isə bəşəriyyətdə tolerantlığı bərqərar etmək qeyri-mümkündür. Qloballaşma dövründə tolerantlığın zəruriliyini şərtlən di- rən əsas amillər: son dövrlərin təhlili təsdiqləyir ki, dünyada mil- li təəssübkeşlik zəifl əyir və millətçilik nisbətən arxa plana keçir. 34 Gündüz İsmayılov Buna paralel olaraq dini təəs süb keşlik güc- lənir və dini dəyərlər ön plana çıxır. Əgər on doq qu zun cu əsrin so- nu, iyirminci əsrin əv - vəl lərində milli zə min- də dünya miq yasında böyük proses ge dir- disə, iyirmi birinci əsr- də onun əksi müşahidə olunur, həm cə miy yət də, həm də siyasi hə yat da di nin rolu əhə miy- yətli dərəcə də artır. Müşahidələr sübut edir ki, hazırda dini müstəvidə təşkilatlanma milli müstəvidə təşkilatlanma ilə müqayisədə daha böyük miqyas- da və daha güclü formada aparılır. Bütövlükdə bu prosesi dinə qayıdış kimi də xarakterizə etmək olar. Ümumi qənaət belədir ki, qloballaşma, informasiya texnologiyalarının inkişafı Allahı və dini cəmiyyətin və insanların həyatından çıxarda bilmədi. Əksinə, di- nin cəmiyyətdəki yerini son dövrlər daha da möhkəmləndirdi. Qloballaşma insanları bir-birlərinə yaxınlaşdırdıqca onlar ara- sındakı dini fərqlilik dərinləşir. Başqa sözlə, qloballaşmanın bir araya gətirdiyi insanlar milli zəmindən daha çox, dini zəmində bö- lünür və qruplaşırlar. Əslində, qloballaşmanın dini ayrı-seçkiliyi gücləndirməsi kifayət qədər ciddi və riskli məsələdir. Belə ki, bu gün dünyada bir-iki ölkə (məsələn, Ermənistan) istisna olmaqla monoetnik və bir dinin mənsublarının mütləq üstünlük təşkil et- diyi dövlət yoxdur. Bir ölkədə, hətta, bir şəhərdə onlarla xalqın və müxtəlif inancların mənsubları yaşayırlar. Bəzən bir küçədə, bir məhəllədə, bir binada fərqli dinlərin nümayəndələrinə rast gəlinir. Eyni məhəllədə müxtəlif inancların ibadət evləri – məscid, kilsə, si- naqoq, buddist məbədi yerləşir. Bundan sonra insanlar istəsələr də belə, kaloniyalar şəklində yaşaya bilməzlər. Onlar eyni ölkənin və Yüklə 6,27 Kb. Dostları ilə paylaş:
|