Torpaqlarin səhralaşmasi üZRƏ İzahli lüĞƏT

 
43 
EKOLOJİ FƏLAKƏTLƏR   ZONASI  (Ecological Disaster 
Zones) – bu, təbii ehtiyatlardan istifadə yol verilən həddi aşan 
ətazilərdir (akvatoriyalar). Hətta antropogen təzyiqlərin stabilləş-
məsi zamanı da, təbiət sistemlərinin həyat təminatının deqrada-
siyası, təsərrüfat fəaliyyətlərinin səmərəliliyinin aşağı düşməsi, 
əhalinin sağlamlığının pisləşməsi, sosial gərginliyin artması baş 
verir. Insanların xilas edilməsi
ня  çox böyük (beynəlxalq 
miqyasda) kapital qoyuluşu tələb olunur. BMT rəsmi olaraq  beş 
belə zona elan etmişdir: Sahel, Böyük Mexiko, Amazoniya, 
Himalay, Ç
ernobыl.  
 
EKOLOJİ BÖHRAN (Ecological crisis) – müasir inkişaf 
etmiş  həyat formasının mövcudluğunun təbii  şəraitlərinin və 
bütövlükdə biosferin dinamik tarazlığının pozulmasına aparan 
ətraf mühitin keyfiyyətlərinin qlobal dəyişilməsi. 
 
EKOLOJİ BÖHRAN ZONALAR (Critical ecological zones) 
– yer səthinin  əhali 
məskunlaшмасы  цчцн  еля  ялчатмаз sahəsidir 
ki, (5 min km
2
-dan artıq) burada cəmiyyətin fəaliyyəti təbiət 
komponentlər
ини  эцълц  dəyişdirдийиндян onun istifadəsinin 
kəmiyyət və keyfiyyəti və/və ya əhalinin sağlamlığı, hətta baş 
verən hadisələrə uyğun sosial-iqtisadi və/və ya 
эюряъяйи texnoloji 
cavab 
тядбирляри dayanıqlı ola bilməyəcəkdir.   
 
EKOLOJİ CİNAYƏT (Natural environment infringement) – 
ətraf mühitə ziyan gətirən davranış aktlarının (müxtəliflik) yalnız 
bir hissəsini təşkil edən,  ətraf mühitə olan şərti cəzalandırılan 
qəsdlər.  
 
EKOLOJİ DÖVLƏT  (Ecological State) – dayanıqlı inkişaf 
vasitəsilə istehsalın  ətraf mühit balansını  təmin etdiyi dövlət 
sistemi və xüsusilikdə iqtisadi sistem forması. Dünyanın ilk 
ekoloji dövləti 20.09.1991-də Monteneqro (Çernoqoriya) elan 
olunmuşdur.   
 

---

 
44 
EKOLOJİ EKSPERTİZA  (Environmental impact asses-
sment) – layihələrin, planların (proqramların) və qanunların qəbul 
oluna bilməsinin ətraf mühitin qorunması və insanların sağlamlığı 
tələblərinə uyğunluğu nöqteyi nəzərindən qiymətləndirilməsi 
ямялиййатларынын məcmusu; təklif olunan layihələrin ətraf mühitin 
inkişafına təsirlərinin 
сямярялялийинин  aşkarlanması  və proqnoz-
laşdırılması üzrə  və layihənin onların yumşaldılması  məqsədilə 
dəyişilməsi mümkünlüyünə baxılması üzrə fəaliyyət. 
 
EKOLOJİ  FƏLAKƏT  (Ecological Catastrophe) – geniş 
ərazilərdə  təbii mühitin təbii və antropogen dağıdıcı  təsirlərи 
nəticəsində baş verən və böyük ekoloji zərərlə müşayət edilən 
hədsiz əlverişsiz şəraiti(
шякил 7). 
 
EKOLOJİ XARAKTERİSTİKA  (Ecological Characteriza-
tion) – termin 70-ci illərdə ABŞ-ın Vəhşi təbiət və balıqçılıq 
xidmətinin sahilyanı ekosistem qrupu tərəfindən, Xarici qitə 
şelfində neft və qaz yataqlarının идаря олунмасы üçün yararlı olan 
kompleks məlumatların ifadə edilməsi və sahilyanı ekologiyaya 
mümkün təsirlərin planlaşdırılması üçün yaradılmışdır (Johnson, 
1982). 

---

 
 
 
Ekoloji Xarakteristikanın (EX) tətbiqi ekoloji şəraitlər və ətraf 
mühitin idarə edilməsi və planlaşdırılması  məqsədilə onların 
sintezinin istifadəsi məcburiyyətinin artırılmasına əsaslanmışdır.  
Bu gün aydındır ki, EX insan dəyişikliklərini də daxil etməli-
dir, buna görə də, ətraf mühitə ekoloji şəraitlərin birgə təsirini və 
təbii sərvətlərin insanlar tərəfindən istifadə edilməsi və idarə 
olunmasını  əks etdirən “Sosial-ekoloji xarakteristika” (bax) 
anlayışından istifadə etmək daha yaxşı olardı.   
 
EKOLOJİ  İMPERATİV  (Ecological Imperative) – insanla-
rın aktiv fəaliyyətlərində məhdudiyyətlərin məcmusu. Bu məhdu-
diyyətlərin pozulması  bəşəriyyət üçün fəlakətli nəticələr verə 
bilər. Söhbət insanların öz tarixini davam etdirmək üçün inkişaf-
larının sərt çərçivələrinin qurulmasından, öz fəaliyyətlərində və bu 
fəaliyyətlərin qalan biosferin inkişafı ilə uyğunlaşmasından, tək 

---

 
46 
yerli deyil, həm də öz qlobal fəaliyyətlərini  Təbiət
ин  tələbatları  
ilə razılaşdırmağı öyrənmələrindən gedir.  
Termin akademik N.N. Moiseyev tərəfindən daxil edilmişdir.  
 
EKOLOJİ QAÇQINLAR (Environmental refugees) –ətraf 
mühitin pozulması, onların insan həyatının təhlükə altında olması 
və onların həyat keyfiyyətinə ciddi şəkildə  təsirlər nəticəsində öz 
yaşayış yerlərini məcburi  şəkildə 
тярк  едян  insanlar. Ekoloji 
qaçqınlar üç növə ayrılır. Birinci – təbii stresslərə görə (təbii 
fəlakətlər) yaşayış yerlərini müvəqqəti atanlar, ikinci – öz yaşayış 
yerlərini birdəfəlik atanlar və yeni yerdə yerləşənlər (iri su 
anbarlarının tikilməsi və s), üçüncü – daha yaxşı  həyat  şəraitləri 
axtarışı ilə (ekoloji baxımdan) öz yaşayış yerlərindən daimi və ya 
müvəqqəti dövlət sərhədləri 
дахилиндя və ya xaricdə yeni yerlərə 
miqrasiya edən ayrı-ayrı şəxslər və insanlar qrupundan ibarətdir.  
 
EKOLOJİ MONİTORİNQ  (Ecological monitoring) – 
biosferin 
гейри  цзви      tərkibinin antropogen dəyişikliklərinin 
ölçülməsi, qiymətləndirilməsi və proqnozu və bu dəyişikliklərə 
cavab reaksiyaları  və  həmçinin təsirlərin nəticəsi kimi ekosistem 
dəyişiklikləri; UNEP-in tərifinə  əsasən – biosferin bərpa olunan 
sərvətlərinin monitorinqi. Ekoloji monitoriq QSMOS-un (bax) 
əsas vəzifələri ilə sıx əlaqədardır.  
 
EKOLOJİ  MÜHARİBƏ  (Ecoligical war) – Космик  бош-
лугда  башга  дювлятин  екосистеминин  мящв  едилмяси  щесабына 
Yerin dinamikasının, tərkibinin  вя  йа  структурунун  dəyişdi-
rilməsi  üçün təbii sərvətlərin idarə edilməsi.Бу  ися  бирбаша  о 
демякдир ки, insanlarын texnikа vasitələrиlə наил олдуьу тябиятин 
hərbi йолла şüurlu сурятдя  məhv edilməsiдир. 
 
EKOLOJİ  MÜNAQİŞƏ  (Ecological conflict) –müxtəlif 
sosial qrupa мяхсус  инсанларын ekoloji ращатлыьын  çatışma-
mazlığı ilə şərtlənян kəskin toqquşması (Y.L. Mazurov, 1992). 
 

---