Torpaqlarin səhralaşmasi üZRƏ İzahli lüĞƏT



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə16/56
tarix30.04.2018
ölçüsü5,01 Kb.
#40723
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   56

 
50 
ENERJ
И ƏKİNÇİLİYИ (Energetic farming) – enerji alınması 
məqsədilə müəyyən kənd təsərrüfatı bitkilərinin becərilməsi.  
 
ENVAYRONMENTOLOGİYA  (Environmentology) – ətraf 
mühit,  əsasən də, təbiət, onun keyfiyyəti və qorunması haqda 
kompleks intizam. Termin təbiətin qorunması  və ya insanları 
əhatə edən mühitin qorunmasına uyğundur.  
 
EREMOLOGİYA  (Eremology) – yunanca “eremos”-səhra 
sözündəndir, səhra və səhraşünaslığın öyrənilməsi haqda elmdir.  
EROZİYA  (Erosion) – dağ suxurlarının, torpağın və digər 
törəmələrin tərkibinin və  səthinin 
бцтювлцйцнцн  dəyişməsi, adə-
tən hissəciklərin bir yerdən başqa yerə 
апарылмасы  ilə müşayiət 
olunur. Eroziya səbəbləri külək (külək eroziyası, deflyasiya 
(bax)), su (su eroziyası),  ətraf mühitin çirklənməsi (kimyəvi və 
fiziki), bioloji agentlərin təsiridir (tapdalanma və s). səthi və xətti 
eroziya, yan və  d
иб  eroziya, normal (təbii) və sürətlənmiş 
(antropogen)  eroziyalar vardir. 
 
“ERSKAN” (Earthcan) – bax, “YERİN KÖÇÜRÜLMƏSİ”
 
EVAPOTRANSPİRASİYA  (Evapotranspiration) –transpira-
siya və buxarlanmaya olan ümumi rütubət sərfi. Onun ölçüləri 
ekosistemlərin məhsuldarlığından asılı olaraq korreliyasiya edir: 
транспирасийа  олунан  вя  бухарланан  рцтубятин  цмуми  сярфи 
онларын  бюйцклцйц  иля  екосистемин  мящсулдарлыьы  арасында 
коррелйатив (уйьунлуг) асылылыг мювъуддур. 
 
Ə 
 
ƏRAZİNİN  ГУРАГЛАШМАСЫ  (КСЕРОФИТЛЯШМЯСИ) 
(Area xerotization) – meşəsizləşmə  иля  ялагядар    quraqlığın 
сцрятлянмяси, səth axınlarının  эцълянмяси, qrunt sularının 
səviyyəsinin aшaьы дцшмяси, температур режиминин вя атмосфера 
чюкцнтцляринин  щямин  бюйцклцкдя  олмасы  иля  ялагядар  отлаг-


 
51 
ларын  тяняззцля  уьрамасы.  Аридляшмянин  илкин  формасы  щесаб 
олунур.  
 
ƏRAZİNİN TƏSƏRRÜFAT MƏNİMSƏNİLMƏSİ  DƏ-
RƏCƏSİ (SƏVİYYƏSİ)  (Level of land economic development) 
– bu əraziyə olan antropogen amillərin təsirinin ölçüsü. O, iqtisadi 
tərəqqi (milli məhsulun ərazi vahidinə nisbətinin ölçüsü) və əhali 
sıxlığının təsirlərinin məcmusu. 
 
ƏTRAF MÜHİT  (Environment)  гейри  цзви  вя  цзви  sosial-
iqtisadi amil
ləriн daxil олдуьу insanların тясяррцфат fəaliyyətləri; 
məskunlaşma mühiti və onların tarixi inkişafında sosial-iqtisadi
 
цнсцрляридир. 
 
ƏTRAF MÜHİT FONDU (Environmental Fund) – 
1.01.1973-cü ildə, BMT BA (2997 qətnaməsi) tərəfindən təsis 
edilmiş könüllü fond. BMT çərçivəsi daxilində həyata keçirilən və 
ümumi maraqları  əks etdirən  ətraf mühit sahəsində olan 
proqramların reallaşması ilə əlaqədar bütöv və ya bir hissə xərcləri 
maliyyələşdirилмясидир.  
Fondun fəaliyyəti ortamüddətli planlaşdırma  əsasında həyata 
keçirilir.  İŞ-nın təsdiq etdiyi proqrama uyğun olaraq  Fondun 
vəsaitləri bu xərclər kateqoriyalarını örtməlidir: a) Fond proqramı 
üzrə maliyyələşən fəaliyyət; b) Fond proqramı ehtiyatları üzrə 
maliyyələşən fəaliyyət; c) operativ xərclər və proqrama dayaq 
olmaq üzrə  xərclər. Fond İŞ-nın siyasətləri çərçivəsində  və onun 
rəhbərliyi ilə UNEP-in İcraedici direktorunun nəzarəti altındadır. 
 
ƏTRAF MÜHİTИН 
SƏRVƏTLƏRİ 
(Environmental 
resources) – bəşəriyyətə birbaşa olaraq təsir göstərən və onun 
təsərrüfat fəaliyyətinin obyektləri olan bütün təbii mühit
ин 
цнсцрляри. 
 
ƏTRAF MÜHİTƏ TƏSİRİN PROQNOZU (Environmental 
impact forecast) – insanların təbiətə birbaşa təsirləri və  həmçinin 
dolayı  təsirlərinin nəticələrindən yaranan təbii mühitin dayanıqlı 


 
52 
dəyişikliklər
и haqda qabaqcadan верилян  xəbərdarlıq. ƏMTP ətraf 
mühitə ayrı-ayrı  təsirlərin və bu təsirlərə olan ayrı-ayrı 
reaksiyaların 
birləşмəsidir.  
 
ƏTRAF MÜHİTƏ  NƏZARƏT  (Environmental Control) -- 
su, hava, şüalar, bitki və heyvanlar aləmi və s. kimi tibbi-bioloji 
və sosial-psixoloji vacib amillərə planlı müşahidə (ekoloji 
monitorinqi
н  prinsiplərinдян istifadə etmək yolu ilə).  
 
ƏTRAF MÜHİTƏ  TƏSİRLƏRİN QİYMƏTLƏNDİRİL-
MƏSİ  (Environmental impact assessment) – ətraf mühitə, 
insanların sağlamlığı  və rifahına müxtəlif layihələr və  tədbirlər 
tərəfindən gözlənilən təsirlərin aşkarlanmasına və proqnozlaş-
dırılmasına istiqamətlənmiş fəaliyyət. 
 
ƏTRAF MÜHİTİNИН BÖHRAN VƏZİYYƏTİ  (Environ-
ment crisis) – dəyişikliklərin yol verilə bilən həddinə yaxınlaşan 
parametrlər, vəziyyətlər, öz ardınca sistemin dayanıqlılığının 
itməsinə  və onun dağılmasına aparan keçid. Hüdud 
астанасына 
çatma
дыгда  ətraf mühitdə  щяйяъанланма, çirklənmə  və anomal-
lıqla nəticələnə bilər.  
 
ƏTRAF MÜHİTİN DAĞILMASI (Degradation of Environ-
ment) - ətraf mühiti insanların məskunlaşması  və ya onun 
sərvətlərindən istifadə üçün 
yarарsız hala gətirən proseslər. 
 
ƏTRAF MÜHİTİN DAYANIQLILIĞI (Environmental 
stability) – müəyyənləşdirilmiş böhran ölçülərini aşmayan – 
dəyişikliklərin yol verilə
н  həddi– hüdüdda özünüqoruma və 
özünütənzimləmə vasitələri. 
 
ƏTRAF MÜHİTİN DEQRADASİYASI  (Environmental 
degradation) – təbii ehtiyatların və ya təbii şəraitlin itkis, məsələn 
səhralaşma (bax), bataqlıqlaşma və s.  
 


 
53 
ƏTRAF MÜHİTİN DETERİOZASİYASI  (Environment 
deterioration) – ətraf mühitin və ya təbii sərvətlərin pisləşməsi, 
məsələn, meşəsizləşmə (bax), otlaqların  
тяняззцлц (baх), eroziya 
və s.  
 
ƏTRAF MÜHİTİN DƏYİŞDİRİLMƏSİNİN YOL 
VERİLƏ
Н  HƏDLƏRİ  (Tolerable limits of environmental 
changes) – ətraf mühitin dəyişilməsi həddləri,  ətraf mühitin 
vəziyyəti parametrlərinin minimal və maksimal böhran ölçüləri. 
Bu parametrlər daxilində ətraf mühit     dayanıqlı olur və dağılmır.  
 
ƏTRAF MÜHİTİN DƏYİŞİLMƏSİ  (GERİDÖNMƏZ) 
(Environmental change (irrivesible)) – təbiəti bərpa sistemlərinin 
gedişində müvazinətləşdirilə bilməyən  ətraf mühiti yaradan 
amillərdə  və ya onların birləşməsində  dəyişikliklər.  ƏMD (G) 
antropogen təsirlərin nəticəsində yarana bilər. Nümunə olaraq 
səhralaşmanı göstərmək olar.  
ƏTRAF MÜHİTİN QLOBAL MONİTORİNQİ  SİSTEMİ 
(ƏMQMS)  (Global Environmental Monitoring System) – 1974-
cü ildə  İnsanları  əhatə edən mühit üzrə Stokholm Konf
ранsının 
tövsiyyələrinə uyğun olaraq yaradılmışdır,  ətraf mühit üzrə BMT 
Proqramının (UNEP) bir hissəsidir.  ƏMQMS-in  əsas vəzifəsi – 
təbiətdə baş verəcək və insanların səhhətinə  və sağlamlığına 
birbaşa və ya dolayı yolla zərər gətirə biləcək təbii və ya 
antropogen dəyişikliklər haqda qabaqcadan xəbərdarlıq etməkdir. 
Məqsədləri: insanların sağlamlığına təhlükə haqqında genişlənmiş 
xəbərdarlıq sistemlərinin təşkili; atmosferin qlobal çirklənməsi və 
onun iqlimə  təsirinin qiymətləndirilməsi; bioloji sistemlərin 
çirklənmələrin keyfiyyəti və paylanmasının qiymətləndirilməsi; 
kənd təsərrüfatı  və torpaqdan istifadə  fəaliyyətləri nəticəsində 
yaranan böhranlı problemlərin qiymətləndirilməsi; yerüstü eko-
sistemlərin  ətraf mühitə  təsirinə reaksiyalarının qiymətləndiril-
məsi; okeanın çirklənməsi və onun dəniz ekosistemlərinə təsirinin 
qiymətləndirilməsi; təbii fəlakətlərin beynəlxalq səviyyədə 
xəbərdarlığının təkmilləşdirilmiş sistemlərinin yaradılması. 
ƏMQMS Qlobal ətraf mühitin müşahidəsi sisteminin 


Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   56




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə