Torpaqlarin səhralaşmasi üZRƏ İzahli lüĞƏT

 
70 
K 
 
KARVAN YOLLARI (Carvan ways) – səhrada və ya digər 
çətin keçilən yollarda yük heyvanları karvanlarının (qruplarının) 
(əsasən, dəvə, eşşək, at) köməyi ilə yükün və insanların daşınması 
üçün istifadə edilən məlumat yolları (təbii yollar və  cığırlar). 
səhralaşmanın 
вя  ерозийанын  yaranması üçün xətt  mənbəйi ola 
bilər.   
 
KƏND TƏSƏRRÜFATI VƏ SU TƏDQİQATLARI DE-
PARTAMENTİ  (Department of Agriculture & Water Research) 
– 
Qяtяr sənaye və kənd təsərrüfatı yanında, 1971-1974-cü illərdə 
“Kənd təsərrüfatı hidroresurslarının  şərhi proqramı”; 1978-1981-
ci illərdə “Kənd təsərrüfatı  və su ehtiyatlarının idarə edilməsi 
proqramı” adlarını daşıyıb. Tədqiq etdiyi sahələr: səhralaşma, 
aqronomiya, bağçılıq, kənd təsərrüfatında minerallaşmış sudan 
istifadə. Illik məruzələri nəşr edir.  
Yerləşdiyi ərazi: Doxa, Qatar. 
 
KİMYƏVİ  SƏHRALAŞMA  (Chemical desertification) – 
havada kimyəvi çirkləşdiricilərin, sənaye tullantılarının, pestisid, 
gerbisid, metal qalıqlarının, 
синтетик йуйуъу васитялярин və analoji 
çirkləşdiricilərin yayılması, çayların və kollektor-drenaj sularının 
çirklənməsindən yaranan antropogen səhralaşma növlərindən biri. 
 
“KOMPLEKS  İNKİŞAF YOLU İLƏ  SƏHRALAŞMAYA 
QARŞI MÜBARİZƏ” LAYİHƏSİ    (Combat on desertification 
through integrated development) – səhralaşmaya qarşı mübarizə 
sahəsində BMTİP çərçivəsində sovet elmi təşkilatlarının uzun-
müddətli  əməkdaşlığına  əsas qoyan BMTİP/SSRİ layihəsi. Bu, 
praktiki olaraq, Sovet İttifaqının arid ərazilərin mənimsənilməsi 
zamanı kənd təsərrüfatının inkişafının sənayeləşmə və urbanizasi-
ya ilə uyğunlaşmasına və bununla əlaqəli olan mümkün ekoloji 
nəticələrə aid olan, səhralaşmaya (bax) qarşı mübarizə üzrə 
fəaliyyət Planında qeydə alınmış tövsiyələrin reallaşmasına 
qoyuluş olmuşdur. Layihə 1980-1984-cü illərdə beynəlxalq 

---

 
71 
layihələr mərkəzi (bax) ilə birgə AN TSSR
ЕА-nın Səhralar 
İnstitutu tərəfindən həyata keçirilmişdir. Bu müddət ərzində Sovet 
İttifaqında inkişaf etməkdə olan Afrika, Asiya və Latın Amerikası 
ölkələrindən 300-ə yaxın mütəxəssis hazırlanmış, arid rayonlarda 
səhralaşma proseslərinin inkişafı, qarşısının alınması  və  ləğv 
edilməsində  sənayeləşmə  və urbanizasiya təcrübələri öyrənilmiş 
və ümumiləşdirilmişdir (“Arid ərazilərin mənimsənilməsi və 
səhralaşmaya qarşı mübarizə: kompleks yanaşma” 1986); 
“Kompleks inkişafın regional sxeminin tərtib olunması üzrə 
rəhbərlik” (1983) hazırlanmışdır ki, bunun da əsasında Mali və 
Peru Respublikalarının ayrı-ayrı regionları üçün regional sxemlər 
tərtib olunmuşdur. 
 
KÖÇƏRİLİK  (Nomadism) – bir çox xalqların təsərrüfat 
fəaliyyətləri (heyvandarlıq) ilə  əlaqədar olan həyat tərzi.  İbtidai 
icma quruluşu dövründə ilkin ictimai əmək bölgüsü zamanı 
meydana gəlmişdir. Afrika və Asiyanın bir çox inkişaf etməkdə 
olan ölkələrində hələ də, qalmaqdadır.  
 
KÖÇ
ЯРИ MALDARLIQ (Transhumanes) – müxtəlif möv-
sümlərdə istifadə olunmuş yarımsəhra, səhra və  həmçinin bəzi 
düzən və dağ regionlarında təbii otlaqlara heyvanların sürülməsi 
ilə mal-qaranın saxlanması sistemi; mal-qaranın mövsümi sürül-
məsi. 
 
KSEROFTİZASİYA  (Xerophytization) – quraqlığın  şid-
dətlənməsi ilə əlaqədar bitki örtüyündə baş verən dəyişikliklər. 
 
 
M 
 
MARGİNAL TORPAQLAR (Marginal lands) – əhəmiyyət-
siz təbiət və antropogen istilik və rütubət balansının hətta 
əhəmiyyətsiz təbii və ya antropogen təsir nəticəsində pozulмайа 
аз   dayanıqsız olан  kənar torpaqlar. Torpaq, iqlim və digər 

---

 
72 
şərtlərə görə (yarımsəhra, quru savanna və s.) kənd təsərrüfatı 
istehsalı 
цчцн ялчатмаз шяраитя малик çətin olan torpaq sahəsi.  
 
MARGİNAL ZONA (Marginal zone) – landşaft zonaları 
arasında sərhəd zolağı 
вя onun hüdudlarы  дахилиндя  təbiət 
sistemləri çox zəifdir və dayanıqsız vəziyyətdə yerləşirlər (məs. 
Afrikanın Sudan-Saxel zonası  –
Бюйцк  сящранын  cənuba doğru 
1968-1973-cü illər arasında uzunmüddətli quraqlıq (bax) və onun 
ardınca 1982-1984-cü illərdə  səhralaşma prosesinin geniş 
inkişafına gətirmişdir) 
 
MELİORASİYA 
(Amelioration, Reclamation, Land 
Improvment, Irrigation and Drinage) – kənd təsərrüfatının və ya 
ərazinin ümumi sağlamlandırılmasının inkişafı üçün daha səmərəli 
şəraitlərin yaradılması  məqsədilə  ərazilərdə su rejiminin 
yaxşılandırılmasına istiqamətlənmiş tədbirlər sistemi. 
M.-nın əsas növləri: suvarma (bax), su təminatı (bax), torpaq-
ların 
quruдулмасы  (bax), eroziyaya, сцрцшмяляря, yuyulmalara, 
subasmalara  və s.  qarşı mübarizə, 
сяпялянян  qumların möhkəm-
ləndirilməsi (bax) və  həmçinin torpaqların fiziki-kimyəvi xassə-
lərinin 
йахшылашдырылмасы. 
 
MEŞƏ QORUYUCU BİTKİLƏRİ  (Protection forestry) – 
torpaqların quraqlıqdan, eroziyadan, quml
ашмадан   yaranmasın-
dan və s.-dən qorumaq üçün ağac və kolların süni şəkildə 
əkilməsi.  Meşə  qoruyuъu bitkilərin fəaliyyətinin  əsas prinsipi  
su və istilik balansının yenidən yaradılmasıdır. 
 
MEŞƏLƏRİN BƏRPASI (Aforestation) – süni şəkildə meşə 
salınması. 
 
MEŞƏLƏRİN BƏRPASI (Reforestation, forest regeneration, 
afforestation) – insanlar tərəfindən və ya təbii fəlakətlərin 
nəticəsində qismən və ya tamamilə məhv olmuş rayonlarda meşə 
bitkilərinin meydana gəlməsini təmin edən tədbirlərin məcmusu. 
 

---