Torpaqlarin səhralaşmasi üZRƏ İzahli lüĞƏT

 
73 
MEŞƏLƏRİN MELİORASİYASI  (Protection forestry) – 
kənd təsərrüfatı bitkilərinin (aqromeşə meliorasiyası - bax) 
məhsuldarlığının və torpaqların məhsuldarlığının artırılmasına 
istiqamətlənmiş meşəçilik tədbirləri.  
 
MEŞƏSİZLƏŞMƏ (Deforestation) – meşələrin yox edilməsi, 
meşələrin və meşə bitkilərinin kütləvi məhv edilməsinə yönəlmiş 
qlobal ekoloji-iqtisadi proses. M kəskin surətdə ərazinin radiasiya 
və su rejimini və balansını 
dəyişдирir. (şəkил 11). 
 
MƏHV EDİLMƏ (Desolation) – termin akademik İ.P. Gera-
simov tərəfindən daxil edilmişdir. O, bunu “səhralaşmadan” daha  
ciddi hesab etmişdir.    
 
MƏRKƏZİ ARİD ZONALARIN TƏDQİQATI İNSTİTU-
TU (
МАЗТИ) (Central Arid Zone Research Institute, CAZRI) 
– 1959-cu ildə  səhralarda meşələrin salınması üzrə 1952-ci ildə 
Codxpur  şəhərində Meşə institutu tərkibində  təşkil edilmiş  tədqi-
qat stansiyaları bazasında yaradılmışdır. 1984-cü ildə
 МАЗТИ -də 
səhralaşma proseslərinin monitorinqi problemləri bölməsi təşkil 
edilmişdir. Tədqiqat mövzuları: arid zonalarda meşə salma, 
сяпялянян гумларын möhkəmləndirilməsi texnikası daxil olmaqla 
meşəqoruyucu zolaqların yaradılması, 
охшар iqlim regionlarından 
olan ağac bitkilərinin introduksiyası, kənd təsərrüfatı və otlaqların 
idarə edilməsi, otlaqların məhsuldarlığı, arid zonalarda bağçılıq, 
meşə salmanın fiziki və sosial-iqtisadi amilləri,  
иситмя системляри, 
mətbəx və quruducu 
гурьулар üçün günəş enerjisinin istifadəsi.  
İllik məruzələr, tədqiqat bülletenləri, monoqrafiyaları və “Arid 
zonalar üzrə əsərlər” buraxır.  
Yerləşdiyi ərazi: Codxpur, Hindistan. 
 
 
 
 
 
 

---

 
74 
 
Шякил 11. Мешялярин гырылмасы вя онларын отлаглара 
чеврилмясинин гаршылыглы ялагя схеми 

---

 
75 
MİQRASİYA YOLLARI (Migration Pathes) – təkamüllə 
formalaşmış, coğrafi parametrlərlə ciddi şəkildə  məhdudlaşan 
heyvanların dövrü kütləvi miqrasiya istiqamətləri. 
 
MONİTORİNQ  (Monitoring) – təbii sərvətlərdən səmərəli 
istifadə  və onların qorunması  tədbirlərinin işlənib hazırlanması, 
antropogen dəyişikliklərin aşkarlanması, insanın, canlı orqanizm-
lərin və insanların növlərinin sağlamlığının böhran vəziyyətlərinin 
xəbərdarlığı  məqsədilə insanları əhatə edən təbii mühitin vəziyyə-
tinə müşahidə, qiymətləndirmə  və proqnozlaşdırma sistemi. M. 
antropogen təsirlərin (kimyəvi, fiziki və  həmçinin  şüalanma və 
mexaniki təsir, bioloji)   mənbələri və amillərinə  və bu təsirlərlə 
yaranan effektlərin təbii mühitə  təsirinə  və  hər  şeydən  əvvəl, 
bioloji sistemlərin bu təsirlərə 
щяссаслыьына müşahidəni əhatə edir. 
M. sistemi qlobal, regional, yerli və  həmçinin bir ölkə (milli 
monitorinq) və ya ölkələr qrupu (beynəlxalq monitorinq) çərçivəsi 
səviyyələrində hazırlanmışdır. 
 
MONOKULTURA  (Monoculture) – eyni kənd təsərrüfatı 
bitkisinin eyni sahələrdə çox illik becərilməsi. Arid torpaqlarda 
monokultura təsərrüfatı torpaq örtüyünün deqradasiyasına gətirib 
çıxarır ki, bu da səhralaşma ilə nəticələnir. 
 
MÜLAYİM QURŞAQLARIN SƏHRA ZONALARI 
(Desert zones of moderate belt) – Avroasiya 
материкдахили 
районларынын (Cən. Qazaxıstan, O. və M. Asiya) Şim. Amerikanın 
(Böyük Hövzə 38
0
-40
0 
şм  е.d.)  şimal mülayim qurşağın təbii 
zonaları
.Йайы  исти,  гышы  сойуг  кечян  кяскин  гуру  континентал 
иглимля,  йаьынтыларын  орта  иллик  мигдарынын 200 мм,  бухарлан-
манын йаьынтылардан  7-30 dəfə çox олмасы иля сяъиййялянир. Сятщ 
ахымлары  чох  зяифдир,  парчаланмыш  битки  юртцйцнцн  тяркибиндя 
йарымкол  битки  нювляри  цстцнлцк  тяшкил  едир,  торпаглар  чох 
щалларда бу вя йа  диэяр дяряъядя шорлашмышдыр. 
 
MÜLAYİM QURŞAQLARIN YARIMSƏHRA ZONALA-
RI  (Semi-desert zones of moderate belt) – Avroasiya
нын  дахили 

---

 
76 
гуру яразилярин гярби Хязярйаны дцзянлик, Газахыстан, Мяркязи 
Асийа  вя  Шимали  Американын  (ясасян  Бюйцк  Щювзя)  щямчинин 
Ъянуби  Американын   (Pataqoniya 41
0 
və 52
0
 c. 
е.d.) mülayim 
qurşağının təbii zonaları.
Йайы  исти,  гышы  сойуг  кечмяси  иля 
йаьынтыларын  орта  иллик  мигдары100-300 mm buxarlanmaнын  йа-
ьынтылара  нисбятян 4-7 dəfə  чох  гуру  иглим  шяраити  иля  сяъий-
йялянирляр.Парчаланмыш  битки  юртцйцнцн  тяркиби  чим  ямяля 
эятирян тохумлардан вя йарымколлардан ибарятдир.  
 
MÜTLƏQ SƏHRA (True desert) – bax. Həqiqi səhra 
 
 
O 
 
OAZİSOFİKSİYA (Oasefication) – səhralaşmanın əksini bil-
dirən termin. Səhra regionlarında vahələrin yaradılması deməkdir. 
1976-cı ildə amerika tədqiqatçısı A. Vilson tərəfindən daxil 
edilmişdir. 
 
OTARILMA DÖVRÜ  (Pasture rotation) – otlaqlardan 
istifadənin səmərəli sistemi, mövsümlərin illik növbələnməsi və 
onlardan istifadə illərinin ardıcıl istifadə olunması ilə otlaq 
yerlərinin bölünməsindən ibarətdir.  
 
OTLAQ  (Pasture, 
Rangeland) – mal-qaranın otarılması 
üçü
n istifadə olunan вя  от  дурумуна  (ясасян  чохиллик  отлар) 
малик тясяррцфат йеридир. Otlaqlar təbii (mövsümi və ya il boyu) 
və süni (мядяни) olur. Otarılma йа “azad”бурахылма йолу вя йа 
отлаг дювриййяси схеми иля тяйин олунмуш ъцзляр цзря апарылыр.   
 
OTLAQ EHTİYATLARI  (Pasture Resources) – vəhşi və 
kənd təsərrüfatı heyvanları üçün otlaq kimi xidmət edən 
вя  йем 
ещтийатына малик тясяррцфат йеридир.  
 
OTLAQLARIN DİQRESSİYASI  (Pasture degradation) – 
insanların 
кортябии  və ya bilərəkdən etdikləri təsirlər nəticəsində 

---