73
MEŞƏLƏRİN MELİORASİYASI (Protection forestry) –
kənd təsərrüfatı bitkilərinin (aqromeşə meliorasiyası - bax)
məhsuldarlığının və torpaqların məhsuldarlığının artırılmasına
istiqamətlənmiş meşəçilik tədbirləri.
MEŞƏSİZLƏŞMƏ (Deforestation) –
meşələrin yox edilməsi,
meşələrin və meşə bitkilərinin kütləvi məhv edilməsinə yönəlmiş
qlobal ekoloji-iqtisadi proses. M kəskin surətdə ərazinin radiasiya
və su rejimini və balansını
dəyişдирir. (şəkил 11).
MƏHV EDİLMƏ (Desolation) – termin akademik İ.P. Gera-
simov tərəfindən daxil edilmişdir. O, bunu “səhralaşmadan” daha
ciddi hesab etmişdir.
MƏRKƏZİ ARİD ZONALARIN TƏDQİQATI İNSTİTU-
TU (
МАЗТИ) (Central Arid Zone Research Institute, CAZRI)
– 1959-cu ildə səhralarda meşələrin salınması üzrə 1952-ci ildə
Codxpur şəhərində Meşə institutu tərkibində təşkil
edilmiş tədqi-
qat stansiyaları bazasında yaradılmışdır. 1984-cü ildə
МАЗТИ -də
səhralaşma proseslərinin monitorinqi problemləri bölməsi təşkil
edilmişdir. Tədqiqat mövzuları: arid zonalarda meşə salma,
сяпялянян гумларын möhkəmləndirilməsi texnikası daxil olmaqla
meşəqoruyucu zolaqların yaradılması,
охшар iqlim regionlarından
olan ağac bitkilərinin introduksiyası, kənd təsərrüfatı və otlaqların
idarə edilməsi, otlaqların məhsuldarlığı, arid zonalarda bağçılıq,
meşə salmanın fiziki
və sosial-iqtisadi amilləri,
иситмя системляри,
mətbəx və quruducu
гурьулар üçün günəş enerjisinin istifadəsi.
İllik məruzələr, tədqiqat bülletenləri, monoqrafiyaları və “Arid
zonalar üzrə əsərlər” buraxır.
Yerləşdiyi ərazi: Codxpur, Hindistan.
75
MİQRASİYA YOLLARI (Migration Pathes) – təkamüllə
formalaşmış, coğrafi parametrlərlə ciddi şəkildə məhdudlaşan
heyvanların dövrü kütləvi miqrasiya istiqamətləri.
MONİTORİNQ (Monitoring) – təbii sərvətlərdən səmərəli
istifadə və onların qorunması tədbirlərinin işlənib hazırlanması,
antropogen dəyişikliklərin aşkarlanması, insanın, canlı orqanizm-
lərin və insanların növlərinin sağlamlığının böhran vəziyyətlərinin
xəbərdarlığı məqsədilə insanları əhatə edən
təbii mühitin vəziyyə-
tinə müşahidə, qiymətləndirmə və proqnozlaşdırma sistemi. M.
antropogen təsirlərin (kimyəvi, fiziki və həmçinin şüalanma və
mexaniki təsir, bioloji)
mənbələri və amillərinə və bu təsirlərlə
yaranan effektlərin təbii mühitə təsirinə və hər şeydən əvvəl,
bioloji sistemlərin bu təsirlərə
щяссаслыьына müşahidəni əhatə edir.
M.
sistemi qlobal, regional, yerli və həmçinin bir ölkə (milli
monitorinq) və ya ölkələr qrupu (beynəlxalq monitorinq) çərçivəsi
səviyyələrində hazırlanmışdır.
MONOKULTURA (Monoculture) – eyni kənd təsərrüfatı
bitkisinin eyni sahələrdə çox illik becərilməsi. Arid torpaqlarda
monokultura təsərrüfatı torpaq örtüyünün deqradasiyasına gətirib
çıxarır ki, bu da səhralaşma ilə nəticələnir.
MÜLAYİM QURŞAQLARIN SƏHRA ZONALARI
(Desert zones of moderate belt) – Avroasiya
материкдахили
районларынын (Cən. Qazaxıstan, O. və M. Asiya) Şim. Amerikanın
(Böyük Hövzə 38
0
-40
0
şм е.d.) şimal mülayim qurşağın təbii
zonaları
.Йайы исти, гышы сойуг кечян кяскин гуру континентал
иглимля, йаьынтыларын орта иллик мигдарынын 200 мм, бухарлан-
манын йаьынтылардан 7-30 dəfə çox олмасы иля сяъиййялянир. Сятщ
ахымлары чох зяифдир, парчаланмыш битки юртцйцнцн тяркибиндя
йарымкол битки нювляри цстцнлцк тяшкил едир, торпаглар чох
щалларда бу вя йа диэяр дяряъядя шорлашмышдыр.
MÜLAYİM QURŞAQLARIN YARIMSƏHRA ZONALA-
RI (Semi-desert zones of moderate belt) – Avroasiya
нын дахили
76
гуру яразилярин гярби Хязярйаны дцзянлик, Газахыстан, Мяркязи
Асийа вя Шимали Американын (ясасян Бюйцк Щювзя) щямчинин
Ъянуби Американын (Pataqoniya 41
0
və 52
0
c.
е.d.)
mülayim
qurşağının təbii zonaları.
Йайы исти, гышы сойуг кечмяси иля
йаьынтыларын орта иллик мигдары100-300 mm buxarlanmaнын йа-
ьынтылара нисбятян 4-7 dəfə чох гуру иглим шяраити иля сяъий-
йялянирляр.Парчаланмыш битки юртцйцнцн тяркиби чим ямяля
эятирян тохумлардан вя йарымколлардан ибарятдир.
MÜTLƏQ SƏHRA (True desert) – bax. Həqiqi səhra
O
OAZİSOFİKSİYA (Oasefication) – səhralaşmanın əksini bil-
dirən termin. Səhra regionlarında vahələrin yaradılması deməkdir.
1976-cı ildə amerika tədqiqatçısı A. Vilson tərəfindən daxil
edilmişdir.
OTARILMA DÖVRÜ (Pasture rotation) – otlaqlardan
istifadənin
səmərəli sistemi, mövsümlərin illik növbələnməsi və
onlardan istifadə illərinin ardıcıl istifadə olunması ilə otlaq
yerlərinin bölünməsindən ibarətdir.
OTLAQ (Pasture,
Rangeland) – mal-qaranın otarılması
üçü
n istifadə olunan вя от дурумуна (ясасян чохиллик отлар)
малик тясяррцфат йеридир. Otlaqlar təbii (mövsümi və ya il boyu)
və süni (мядяни) olur. Otarılma йа “azad”бурахылма йолу вя йа
отлаг дювриййяси схеми иля тяйин олунмуш ъцзляр цзря апарылыр.
OTLAQ EHTİYATLARI (Pasture Resources) – vəhşi və
kənd təsərrüfatı heyvanları üçün otlaq kimi xidmət edən
вя йем
ещтийатына малик тясяррцфат йеридир.
OTLAQLARIN DİQRESSİYASI (Pasture degradation) –
insanların
кортябии və ya bilərəkdən etdikləri təsirlər
nəticəsində