Torpaqlarin səhralaşmasi üZRƏ İzahli lüĞƏT

 
83 
Desertification Control Programme Activity Center, DEDC-PAC) 
– UNEP-in keçmiş  səhralaşmaya qarşı mübarizə üzrə proqram 
fəaliyyəti mərkəzinin yeni adı. Bu haqda qərar UNEP İŞ-nın 15-
26 may 1995-ci illərdə keçirilmiş 18-ci sessiyasında qəbul 
edilmişdir. 
 
QURAQ İQLİM (Arid climate) – bax yarımarid iqlim. 
 
QURAQLIĞA DAVAMLILIQ (Drought resistance) – 
bitkilərin həyat funksiyalarının pozulması
нын  эерийя  дюнмямяси 
шярти  иля  гураглыьа tab gətirmək qabiliyyətiдир, kənd təsərrüfatı 
bitkiləri 
цчцн  ися  məhsuldarlığın kəskin  ашаьы  дцшмямясиня 
дюзцмлцлцк габилиййяти демякдир. 
 
QURAQLIĞIN NƏTİCƏLƏRİNİN YUMŞALDILMASI 
(Mitigation the Effects of Drought) – səhralaşma çərçivəsinə daxil 
olduğu üçün, quraqlığın proqnozlaşdırılması ilə  əlaqə
дар 
cəmiyyətin və  təbiət sərvətlərinin quraqlıq qarşısında zəifliyinin 
azaldılmasına istiqamətlənmiş fəaliyyət. 
 
QURAQLIQ  (Drought) – adətən yüksək temperaturlu hava-
larda yağıntının düşməsinin normaya nisbətən nəzərə çarpacaq 
dərəcədə  aşağı olması ilə hava şəraitinin uzunmüddətli vəziyyəti. 
Havanın rütubətinin tükənməsinə  gətirib çıxarır. Q. nəticəsində 
bitkilərin inkişafı üçün əlverişsiz  şərait yaranır, su nohurlarının, 
vəhşi və ev heyvanlarının 
ичмяли  су  мянбяляринин  quruması baş 
verir. Q. adətən kənd təsərrüfatı bitkilərinin 
məhsuлдарлыğынын 
фялакятли вязиййяти, otlaqların deqradasiyasıна, heyvanların tələfa-
tına və s.
эятириб  чыхарыр. Q. səhralaşmaнын katalizatorу, “təkan-
verici
” qüvvəсиdir. 
Quraqlıq – 
yağıntıларын  чатышмамасы  иля yüksək buxarlan-
manın elə birləşməsidir ki, aqrotexnikanın lazımi səviyyəsinin 
olmaması halında  bitkilərin rütubətə  tələbatı  və onun torpaqdan 
alınması arasında uyğunsuzluq yaradır ki, bunun da nəticəsində 
kənd təsərrüfatı  və otlaq bitkilərinin məhsuldarlığı  aşağı düşür 
(V.F. Loqinov, 1976).   

---

 
84 
Quraqlıq yağıntıların miqdarı
нын müəyyən edilmiş normal 
səviyyədən xeyli az olduqda torpaq sərvətlərinin məhsuldarlığına 
mənfi təsir göstərən hidroloji tarazlığının ciddi pozulması 
nəticəsində yaranan təbii hadisədir (səhralaşmaya qarşı mübarizə 
konvensiyası, 1994). 
Quraqlıq sürəkliliyi, intensivliyi və  təkrarlanması ilə 
сяъиййя-
лянир. Q.-01 min kv. Mil-dən artıqdır və bunun da 80%-dən çoxu 
orta illik yağıntısı 400 mm-dən az olan quraq və yarımquraq 
düzənliklərdir. Burada Somali-Çalbi düzənliyi yerləşmişdir. 
İşlədilən torpaqların sahəsi 7%-dən, çoxillik otlaqlar altında 28%-
dən çox deyildir. Əhalinin ən yüksək artımlarından biri – 3%. 
Əməkdaşlığının inkişafı üçün IGADD 1990-cı ildə Nayrobi, 
Keniyada səhralaşmaya qarşı mübarizə üzrə  ətraf mühitin 
qorunması  və subregional strategiyanın inkişaf Forumunu təşkil 
etmişdir. Razılaşdırılmış subregional 
strategiyanın məqsədi: 
-
 
quraq və yarımquraq torpaqlara təzyiqin azaldılması; 
-
 
biokütlə ehtiyatlarının və alternativ enerji mənbələrinin 
artırılması; 
-
 
biomüxtəlifliyə yardım; 
-
 
su ehtiyatlarının idarə olunması; 
-
 
əhalinin təlimi; 
-
 
ətraf mühitin vəziyyəti və torpaqların deqradasiyasının 
monitorinqi; 
-
 
qaçqın probleminin öyrənilməsi. 
-
 
IGADD sıx olaraq ADALCO (bax) ilə  əməkdaşlıq 
edir.   
 
QURAQ REGİONLARIN KƏND TƏSƏRRÜFATI 
ARAŞDIRMALARI  ÜZRƏ BEYNƏLXALQ MƏRKƏZ 
(International Centre for Agriculture Research in Dry Areas, 
ICARDA) - əsası 1977-ci ildə qoyulmuşdur. Tədqiqat 
predmetləri: genetik sərvətlər, torpaqların becərilməsi sistem-
ləri, dənli, paxlalı, yem bitkilərinin yaxşılaşdırılması, hey-
vandarlıq. 
Nəşrləri: ayrı-ayrı buraxılışlar. 
Yerləşdiyi ərazi: Aleppo, Suriya.    

---

 
85 
 
QURAQ TORPAQLARIN DÜNYA XƏRİTƏSİ  (World 
Map of Aridity Zones) 
– səhralaşmanın müəyyənləşməsindən 
irəli gələrək, 1991-ci ildə QSMOS/BMTİP-in QRİD Proqram 
Fəaliyyəti Mərkəzi tərəfindən yaradılmışdır.  
Onun  əsasına 1951-1980-cı illərin iqlim məlumatları 
qoyulmuşdur. Arid zonalar yağıntıların miqdarı  və potensial 
evapotranspirasiyaya (Torntveyt formulu üzrə hesablanmışdır)  
nisbətinə uyğun təyin olunur: hiperarid < 0,05; arid 0,05-
0,20;yarımarid 0,21-0,50; quru subhumid 0,51-0,65; екстра 
humud > 0,65 (шякил 12).  
Bu yeni məlumatlara əsasən quraq torpaqların (arid) sahəsi 
qitələr üzrə aşağıdakı qayda ilə paylanmışdır (cədvəl 3). 
 
Cədvəl 3  
 
Quraq torpaqlar, mln. ha (BMTİP/QRİD), 1991 
 
 
Afrika Asiya Avstraliya Avropa Şimali  
Amerika 
Cənubi 
Amerika 
Bütövlükdə 
dünya 
% 
Екстра-
arid 
672 
277 
0  0 
0 3 26  16 
Arid 504 
626 
303  11 
11 82 45 
26 
Yarımarid 
514 
693 
309  105 
105 419 265 
37 
Quraq 
subhumid 
269 
353 
51 
184 
184 232 207 
21 
Cəmi 1959 
1949 
663 
 
300 
300 736 543 
100 
Ümumi 
sahədən 
% 
32 32 11 
 
5 12 12 8 
 
 
 “QURAQ  TORPAQLARIN  XİLASI”  (“Saving the Dry-
lands”) – quraq torpaqların dayanıqlı inkişafına dayaq və onun 
yaxşılaşdırılması üzrə  nəzərəçarpan fəaliyyətlərə görə UNEP-in 
təltif etdiyi xüsusi mükafat. Birinci dəfə mükafatın təqdim 
olunması 17 iyun 1995-ci ildə Alma-Atada səhralaşmaya qarşı 
mübarizə gününün qeyd olunmasında baş tutmuşdur.  
Mükafata aşağıdakı işlər layiq görülmüşdür: 

---