Torpaqlarin səhralaşmasi üZRƏ İzahli lüĞƏT

 
86 
1.
 
Yulğun kollarının quml
у və şorлашмыш torpaqlarda дашгын 
suların
дан istifadə етмякля becərilməsi texnologiyası (Çin); 
2.
 
Sinyan-Uyqur 
мухтар  rayonunun Sele qəzasında 
сяпялянян    qumların möhkəmləndirilməsi (ÇİN); 
3.
 
MadxyaPardeş  ştatında Bxopaladan 350 km qərbdə 
yerləşən Cabua rayonunda 
истифадясиз torpaqların kompleks 
inkişafı texnologiyası (Hindistan); 
4.
 
Txal Pencab səhralarının küləkdən qoruy
ъу  биткилярин 
якилмяси yolu ilə mənimsənilməsi (Pakistan); 
5.
 
Louqa regionunda ətraf mühitin qorunması  və  bərpası 
(Seneqal); 
6.
 
Thaimb’ene kəndindən fermer Seriqne Samb (Serigne 
Samb) (Seneqal) (o, quraq torpaqların deqradasiyasına qarşı 
mübarizəyə böyük töhfələr verdiyinə görə 1995-ildə UNEPin 
“Qlobal-500) (bax) mükafatına layiq görülmüşdür); 
7.
 
Namibiyada Sonnleyten (Sonnleiten) 
баь йери; 
8.
 
Qərbi Avstraliya, Franklenddə bütöv fermer planı (bu planı 
həyata keçirmiş Uotkins ailəsi 1995-ildə UNEPin “Qlobal-500) 
(bax) mükafatına layiq görülmüşdür). 
 
QURAQ VƏ YARIMQURAQ OTLAQ YERLƏRİNİN 
EKOLOJİ  İDARƏSİ  (Programme for Ecological Management 
of Arid and Semiarid Rangelands, FAO EMASAR) – 1974-cü 
ildən FAO ilə, 1976-cı ildən UNEP-lə birgə      həyata keçirilən 
layihə.  əsas məqsədi arid zonaların otlaq sərvətlərinin bərpası  və 
yaxşılaşdırılması 
сащясиндя  ölkələrin fəaliyyət və  təşəbbüslərinə 
yardım göstərməkdir. Hər bir verilmiş ekosistemin potensial 
imkanları hüdudlarında otlaqların vəziyyətini, heyvandarlıq və 
vəhşi  fauna istehsalını, meşələri və su
тутарлары, yem və dənli bitki 
istehsalını insanların iqtisadi tələbatları  və sosial şərtlərlə 
uyğunluğa gətirmək məqsədilə, təbii sərvətlərin idarə olunmasında 
torpaqdan istifadəyə kompleks yanaşmanın tətbiqinə kömək edir. 
 
QURAQ, YARIMQURAQ VƏ QURU SUB-QUMİD 
ƏRAZİLƏR  (Arid, Semiarid and Dry Sub-Humid areas) – 
yağıntıların orta illik miqdarının potensial evapotranspirasiyaya 

---

 
87 
olan nisbəti 0,05-dən 0,65-ə  qədər diapazon arasında dəyişən 
rayonlar.  
 
QURAQ ZONA (Arid zone) – 
гуру iqlim şəraitinдə tez-tez 
quraqlıьын yaranдыьы zona (quru və arid zonalardan fərqli olaraq) 
(
dəmyə əkinçiliйи üçün rütubətin чатышмамазлыьы).  
 
QURU  ƏKİNÇİLİK  (Dry farming) – daimi olaraq torpaq-
larda su çatışmamazlığı və quraqlıq təhlükəsi
 иля цзляшян əkinçilik. 
Sinonimi – dəmyə əkinçili
йи (bax), suvarılmayan əkinçilik.   
 
QURULUQ  (Dryless) – 
iqlimin  сяъиййяви  əlamətləri ilə 
şərtlənян ərazinin daimi xарактери.  
 
QURULUQ  İNDEKSİ  (Climate Aridity Index; Budyuko-
Ratio) 
– il və ya ilin bir hissəsi üçün buxarlanmanın yağıntıya 
olan nisbəti; M.İ. Budıkoya görə quruluğun radiasiya indeksi – 
səth  мцстявисиндяки  döşənmiş illik radiasiya balansının R
0
-ын 
həmin sahədəки yağıntıların illik miqdarının buxarlanması 
üçü
n lazım olan istilik cəminə Л
г
 olan nisbətidir.      
     
QURUNUN ARİDLƏŞDİRİLMƏSİ  (Aridization of land) – 
geniş ərazilərdə ekosistemin bioloji məhsuldarlılığının azalmasına 
müvafiq olaraq yaranan rütubətlilik dərəcəsinin azaldılması üçün 
proseslər və ənənlər məcmusu. 
 
R 
 
RUSİYANIN BMT-nin ƏTRAF MÜHİT PROQRAM-
LARINA YARDIM ÜZRƏ KOMİTƏSİ, UNEPKOM (Russian 
National Committee for UNEP) – Rusiyada ətraf mühitin 
qorunması  və dayanıqlı inkişafa yardım,  əhali, işgüzar mühit, 
UNEP-in proqram fəaliyyətində  qərar qəbul edənlər arasında 
təbliğat, Rusiyanın maraqları ilə elmi-texniki nailiyyətlərin və 
beynəlxalq  əməkdaşlığın inkişafının genişləndirilməsi,  əhalinin 
geniş  təbəqəsinin ekoloji şüur və  təhsilinin ümumi səviyyəsinin 

---

 
88 
artmasına kömək və s. məqsədilə yaradılmış ictimai birliklərin 
ümumrusiya milli ittifaqlarının qeyri hökumət təşkilatları. Komitə 
rus dilində UNEP-in “Bizim planet” (bax) jurnalını buraxır. 
Komitəyə  rəhbərliyi UNEPKOM Şurası, Vitse-prezidentlər edir. 
UNEPKOM 25 aprel 1994-cü ildə RF-nın  Ədliyyə Nazirliyində 
qeydiyyata alınmışdır. Registrasiya nömrəsi 2221-dir.  
Yerləşdiyi ərazi: Moskva, Rusiya. 
 
RÜTUBƏTLİ  SƏHRA  İQLİMİ  (Humid desert climate) – 
daxili dənizlər (Qırmızı  dəniz, Fars və Kaliforniya körfəzi) 
boyunca arid ərazilərin iqlimi, həmçinin sahilboyu (okeanyanı) 
səhralar (bax) (Peru, Şimali Çili, Cənub-Qərbi Afrika, cənubi 
Kaliforniya, Somalinin cənub-şərq sahilləri). 
 
 
S 
 
SAHİLBOYU SƏHRA  (Costal desert) – okean sahillərinə 
çıxan, ayrı-ayrı hallarda 
тядриъ edilmiş daxili sahilboyu sahələri 
tutan səhra. Relyef və iqlim şəraitlərinin  əlaqəsi və soyuq okean 
axımlarının olmasının nəticəsidir. SS. iqlim cəhətdən dörd əsas 
növə bölünür: isti, sərin, ilıq və soyuq. 
Daha geniş isti sahilboyu səhra növü yayılmışdır. Onların 
ümumi 
узунлуьу  16 min km-dir. Ilıq sahilboyu səhraların 
узунлуьу 7,7, sərin – 7, soyuq – 1,3 min km-dir (жядвял 4).  
 
Жядвял 4 
 
Orta aylıq temperatur 
0
S  
Sahilboyu səhra növü  
Ən isti ay 
Ən soyuq ay 
Isti 
     Tropik 
      Subtropik 
Ilıq  
Sərin  
Soyuq  
 
30
0 
30
0 
22-30
0 
22
0 
22
0
 
22
0 
10-22
0 
10-22
0 
10-22
0 
10-22
0 
10
0 
 

---