Torpaqlarin səhralaşmasi üZRƏ İzahli lüĞƏT

 
89 
SAHİLYANI SƏHRA  (Coastal desert) – bax SAHİLBOYU 
SƏHRA 
 
SAXELİYƏ  VƏ
  БЮЙЦК  СЯЩРА  MÜŞAHİDƏLƏR 
PROQRAMI (Sahara and Sahel Observatory Programme, OSS) – 
Fransa Hökuməti tərəfindən maliyyələş
дирилян və məqsədi Şimali, 
Şərqi və  Qərbi Afrikanın 20 ölkəsində  səhralaşma və quraqlığa 
qarşı mübarizənin mövcud quruluşuna dayaq olmaq və onu 
qüvvətləndirmək yolu ilə səhralaşma və quraqlığa qarşı mübarizə-
yə yeni impuls ver
ян   proqram. Proqram üç tərkib hissəsindən 
ibarətdir:  
1)
 
səhralaşma prosesinin fiziki və bioloji parametrlərinin 
müşahidəsi və daimi monitorinqi üzrə strukturun gücləndirilməsi; 
2)
 
müxtəlif növ bitkilər və onların quraq şərait üçün 
yararlılığı, su sərvətləri və ondan istifadə, torpaq və məhsuldarlıq 
və eroziya proseslərinə nəzarət metodları 
цзря elmi tədqiqatlarının 
inkişafı; sosial-iqtisadi aspektlər; 
3)
 
səhralaşmanın xəbərdarlığı  və ona qarşı mübarizə 
metodlarının yayılması, onlara dayaq və  təcrübədən keçirilməsi, 
mövcud kənd təsərrüfatı  və otlaqların məhsuldar sistemlərinin 
təhlili və onların quraqlığa 
щяссаслыьы. 
Proqram 1989-cu ildə 7 əsas sənaye cəhətdən inkişaf etmiş 
ölkələr tərəfindən siyasi dayaq almışdır.  
 
SAXEL  (Sahel) - ərəbcə “sahil”. 
Бюйцк  səhranın “kənarı”, 
“sahili” nəzərdə tutulur.
  Бюйцк  səhran və tipik savanna zonaları 
arasında keçid bioiqlim zonası.  
Saxel 7 ölkəni  əhatə edir: Mavritaniya, Seneqal, Hambiya, 
Mali, Burkina-Faso 
вя Çad. 
 
SAXELDƏ YAŞIL KƏMƏRİN YARADILMASI ÜZRƏ 
TRANSMİLLİ LAYİHƏ (Transnational Project on Sahel Green 
Belt) – səhralaşma problemləri üzrə BMT Konf
рансынын texniki-
iqtisadi  əsaslan
дырылмасынын  səhralaşmaya qarşı mübarizə üzrə 
Fəaliyyətlər planı çərçivəsində həyata keçirilməsi üçün ilk növbəli 
tədqiqatı olaraq təqdim olunmuş layihə. Bu, Saxeli təsərrüfatının 

---

 
90 
ekoloji və iqtisadi tarazlığının bərpasının kompleks layihəsidir. 
Onun  əsas istiqamətlənməsi – təbii yem sərvətlərinin qorunması, 
bərpası  və effektiv istifadəsi, heyvandarlıq metodlarının və mal-
qara sahiblərinin təşkilinin yaxşılaşdırılması. Həmçinin meşə 
təsərrüfatı,  əkinçilik, vəhşi heyvanların qorunması  və istifadəsi, 
əkinçiliyin dominasiya təşkil etdiyi areallarda harmonik əlaqələrin 
yaradılması. O, kifayət qədər çevik və  ərazi cəhətdən geniş 
düşünülmüşdür. Bu kəmər 150-400 km (100-400 mm yağıntı) eni 
olan zonanı, yəni ekstensiv heyvandarlıq üstünlük təşkil edən 
zonanı əhatə etməlidir. 
 
SAXELİDƏKİ QURAQLIQLA MÜBARİZƏ ÜZRƏ 
DAİMİ HÖKUMƏTLƏRARASI KOMİTƏ (KİLSS)  (Perma-
nemt Inter-State Committee on Drought Control in Sahel, CILLS) 
– Sudan-Saxel quraqlığı ilə  əlaqədar, 1973-cü ildə Mavritaniya, 
Seneqal, Mali, Niger, Burkina Faso, Çad tərəfindən yaradılmışdır. 
1976-cı ildə ona Hambiya və Yaşıl 
бурун adaları daxil olmuşlar. 
Məqsəd – ona daxil olan ölkələrin quraqlığa qarşı mübarizədə 
xarici köməkliklərdən istifadədə  səylərin konsentrasiyası  və 
fəaliyyətlərin  əlaqələndirilməsi. KİLLS UNSO (bax) ilə birgə 
KİLLS üzvləri ölkələrində  səhralaşmaya qarşı mübarizə üzrə 
Birləşmiş plan işləyib hazırlamışdır.  
Baş qərargahı Uaqaduqu, Burkina Faso. 
 
SAXELİ  İNSTİTUTU  (Institute du Sahel) – 1977-ci ildə 
KİLLS (bax) Nazirliklər  Şurasının sessiyasının qərarı  əsasında 
yaradılmış beynəlxalq institutdur. İnstitutun proqramında kənd 
təsərrüfatı bitkiləri və  məhsullarının qorunmasının öyrənilməsi; 
sosial həyatın, iqtisadiyyatın və  əhalinin statistikasının proqnoz-
laşdırılması  və araşdırılması xidmətinin təşkili; elmi və texniki 
sənədləşdirmə  şəbəkəsinin yaradılması  nəzərdə tutulur. İnstitut 
İNSAH-İNFO” bülleteninin ayrı-ayrı nəşrlərini buraxır.  
Baş qərargahı Malinin Bamoko şəhərindədir. 
 
SAXELİNİN DOSTLARI KLUBU (Sahel Club) – 1976-cı 
ildə  İqtisadi  əməkdaşlıq və inkişaf  təşkilatının (İƏİT) himayəsi 

---

 
91 
altında yaradılmış  təşkilat. Klubun təşkilatçıları – KİLLS (bax) 
тяряфдаш юлкяляр, donor ölkələr və təşkilatlardır. Klubun məqsədi – 
KİLLS-in təşkil etdiyi tədbirlərə  dəstək olmaq, donorlar arasında 
əməkdaşlığa yardım və Saxeli tərəflərinin inkişaf  сащясиндя 
qısamüddətli siyasəti izah etmək və  həmçinin onu donorlarla 
müzakirə etmək üçün forumun yaradılması. 
 
SAXELİYA ÜZRƏ BMT BÜROSU (UNSO) (United 
Nations Sudano-Sahelian Office, UNSO) – Saxelidə olan 
quraqlıqla /KİLLS, SİLSS fransız akronimi/ (bax) mübarizə üzrə 
Daimi Hökumətlərarası komitənin ölkə-üzvlərinə yardım 
göstərilməsi üçün və quraqlığın nəticələrinin ləğv edilməsi üzrə 
orta və uzun müddətli proqramların həyata keçirilməsi üçün BMT 
BA-nın qərarı ilə 1973-cü ildə təsis edilmişdir.  
Sonradan Büronun mandatı genişləndirilmiş  və  tərkibinə 
Cubuti, Keniya, Somali, Sudan, Uqanda və Efiopiyanın daxil 
olduğu, quraqlıq və inkişaf məsələləri üzrə Hökumətlərarası orqa-
nın (İQADD) hökumət-üzvləri arasında paylanmışdır.  
1978-ci ildə BMT BA-sı UNSO-nun funksiyalarının elə 
genişləndirilməsini qərara almışdır ki, onlar 22 ölkədə, KİLLS və 
İQADD-ın üzv-regionları, Benin, Гана, Qvineya, Kamerun, 
Nigeriya, Tanzaniya Birləşmiş Respublikaları və Toqoda səhralaş-
maya qarşı mübarizə üzrə Fəaliyyət planının həyata keçirilməsini 
daxil edə bilsinlər. 
Büronun fəaliyyəti 1980-ci ildən  KİLLS-lə birgə KİLLS üzv-
ölkələrində  səhralaşmaya qarşı mübarizə üzrə  KİLLS/UNSO-nun 
Birləşmiş planının işlənib hazırlanması ilə başlamışdır. Büro 
səhralaşmaya qarşı mübarizə siyasəti çərçivəsində meşə massivlə-
rinin bərpası, 
сяпялянян qumların möhkəmləndirilməsi, alternativ 
enerji mənbələrinin öyrənilməsi, qida məhsullarının istehsalı, arid 
torpaqların istifadəsi, heyvandarlığın inkişafı, su ehtiyatlarının 
вя 
otlaqların idarə edilməsi, yolların salınmasına böyük diqqət ayırır. 
UNSO ümumi xarakterli ödənişlər alan və  həmçinin konkret 
məsələlərin həlli üçün nəzərdə tutulan və qeyd olunmuş 22 
ölkənin idarə edilməsi proqramlarına və orqanlarına yönəlmiş, 

---