Torpaqlarin səhralaşmasi üZRƏ İzahli lüĞƏT

 
95 
meşə zolaqlarının 
сяпялянян qumлуqlarla qarşılıqlı əlaqəsi və 
onların marginal və 
беъярилян torpaqlarda akkumulyasiyası; ekzo-
tik və yerli ağacların, kolların və otların böyümə  və inkişafı 
şərtləri.  
Müxtəlif məsələlər üzrə bülletenlər buraxır.  
Yerləşdiyi ərazi: Ər-Riad, Səudiyyə Ərəbistanı.  
 
SƏHRALARIN SAVANNALAŞMASI  (Desert “Savanniza-
tion”) – 
xüsusi  чюкяклик  və dispersiyalarda səth axınlarının 
akkumulyasiyası hesabına suvarılan seyrək (sıx olmayan) 
səpinlərин сварылмасы иля əsaslanдырылan səhraларын  mənimsənil-
məsi üsulu. 
 
SƏHRALARIN TƏDQİQATI 
İNSTİTUTU 
(Desert 
Research Institute) – 1949-cu ildə Misirin Kənd Təsərrüfatın 
Tədqiqatı  Mərkəzi çərçivəsində yaradılmışdır. Tədqiqat predmeti 
Şimali Sudanda yeraltı artezian su hövzələrinin öyrənilməsi, 
Naser gölü sahillərində torpaqların vəziyyəti,  Ərəb ölkələrinin 
qoyunçuluq ensiklopediyasının hazırlanması, 
сяпялянян qumlarын 
mюhkəmləndirilməsi  üzrə milli proqram, 2000-ci ilə  qədər ki 
dövr  üçün Sinay hökumətinin kənd təsərrüfatı ehtiyatlarının 
öyrənilməsidir. “Səhra Institutu Bülleteini”ni buraxır (Desert 
Institute Bulletein).  
Yerləşdiyi ərazi: Qahirə, Misir. 
 
SƏHRALARIN TƏDQİQATI 
İNSTİTUTU 
(Desert 
Research Institute) – 1959-cu ildə Nevada Universitetinin tərkib 
hissəsi kimi yaradılmışdır. Hal-hazırda institut Las-Veqas və 
Renoda  əsas akademik şəhərciklər daxil olmaqla institutlar 
sisteminin 7 üzvündən biridir. Radioaktiv tullantıların yeraltı su-
larla 
апарылması  riski, havanın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi, 
texnologiyanın hökumət və kommersiya ötürülməsi üçün iqlim 
trendləri, erkən tarixi dövrdə ovçu-toplayıcı fəaliyyətinin qiymət-
ləndirilməsində ekoloji, sosial və texniki stimullar öyrənilir. 
Nəşrləri: İkiillik məruzələr (Biennial Report), ayrı-ayrı nəşrlər. 
Yerləşdiyi ərazi: Reno, Nevada ştatı, ABŞ 

---

 
96 
SƏHRALARIN TƏDQİQATI  İNSTİTUTU  (Instituto de 
Investigacio de Zonas Desertias) – 1954-cü ildə San Luis Potosi 
Universiteti yanında yaradılmışdır. Arid torpaqların öyrənilməsi 
üzrə Meksikada ilk institutdur. Meşəçilik, təbii sərvətlərin bərpası, 
səhralaşma (prosesin göstəriciləri), bitkiçilik, ekologiya, iri buy-
nuzlu mal-qara yemi üçün zəhərli 
щесаб olунан bitkilərin 
ftokimyası, arid torpaqlar, suyun kənd mənbələri 
сащясиндя 
araşdırmalar aparır. Nəşrləri: ayrı-ayrı nəşrlər. 
Yerləşdiyi ərazi: San-Luis-Potosi, Meksika.   
 
SƏHRALARIN TƏDQİQİ ÜZRƏ  İŞÇİ QRUPU (Working 
Group on Desert Research) – Ştutqart Universitetinin 1974-cü ildə 
yaradılmış  işçi qrupu. Tədqiqat obyektləri: dünyanın səhraları 
(aridlər də daxil olmaqla), arid ekosistemlər, səhralaşma, səhrala-
rın marginal zonaları, Orta Şərqin iqlimi, landşaftın geomorfoloji 
tarixi. Nəşrləri “Ştutqart coğrafi tədqiqatları” (Stuttgarter 
Geographische Studien) silsiləsində  həyata keçirilir.Yerləşdiyi 
ərazi: Ştutqart, AFR. 
 
SƏHRALARIN VƏ YA ARİD ZONALARIN ÖYRƏNİL-
MƏSİ ÜZRƏ ELMİ PROQRAM (Desert and Arid Zones 
Sciences Programme) – 1986-cı ildə Fars (ərəb) körfəzi Uni-
versiteti çərçivəsində yaradılmış  təşkilat. Onun proqramına 
səhraların öyrənilməsinə, aridliyin regional problemlərinə  və 
həmçinin səhraların mənimsənilməsinin sosial-iqtisadi, bioloji, 
kimyəvi, fiziki aspektlərinə kompleks yanaşma.  
Yerləşdiyi ərazi: Manama, Bəhreyn. 
 
SƏHRALAŞMA (Desertification) – bitki və torpaq örtüyünün 
aridləşməsinə, bioməhsuldarlığın məhv olma dərəcəsinə  qədər 
azalmasına və ərazini səhraya çevrilməsinə aparan, təbii ekodina-
mik proseslər və insanların səmərəsiz fəaliyyətləri nəticəsində arid 
ekosistemlərin (bax) deqradasiyası prosesləri məcmusu. Səhralaş-
ma problemləri üzrə BMT 
Konfранsında verilən tərifə görə, 
“səhralaşma  ərazinin bioloji məhsuldarlığının uzunmüddətli 
azalmasıdır”; FAO/UNESKO/WMO-nin səhralaşma xəritəsinin 

---

 
97 
izah qeydlərində - “səhralaşma bioloji məhsuldarlığın və onun 
ardınca da, bitki biokütlələrinin verilən regionun ev heyvanları, 
məhsul yığımı və insanların maddi rifahı üçün potensial tutumuna 
nisbətinin azalmasına aparan prosesdir”.  
Əgər səhralaşma proseslərinə və onun son nəticələrinə baxılar-
sa, onda 
онларын daha чох  aşkar  олунан  фясадлара  ашаьыдакылар 
дахил олур: 
-
 
suvarılan və ya suvarılmayan kənd təsərrüfatı yerlərin-
də məhsuldarlığın азалмасы  və ya məhsul чыхымынын azalması; 
-
 
otlaqların  çoxillik bitki örtüyünün və biokütlələrinin 
azalması,  еляъя  дя onun ardınca heyvanlar üçün yemin 
azalması; 
-
 
mövcud ağac biokütlələrinin azalması və onun ardınca 
odun yanacağı  və ya tikinti materiallarına qədər olan məsa-
fənin artması; 
-
 
göllərin və qurunt su mənbələrinin  чайларда  сулулуьун 
зяифлямяси ilə  əlaqədar mövcud su ehtiyatlarının azalması; 
məhsuldar torpaqları, йашайыш məntəqələrini və ya nəqliyyat və 
rabitə sistemlərini uda bilən qumlуqların artması; 
-
 
daşqınların artması, suтутарларын lillələnməsi, suyun və 
havanın çirklənməsi; 
-
 
həyat təminatı sistemlərinin pisləşməsi səbəbindən 
sosial tənəzzül, bu da xarici köməkliyə  tələbat yaradır və ya 
insanlar digər yerlərdə  sığınacaq axtarmаьа  məcbur edir 
(ekoloji qaçqınlar –bax), (şəkил 16). 
1990-cı ildə səhralaşma konsepsiyasına yenidən baxılmışdır 
və  aşağıdakı  tərif qəbul edilmişdir: “səhralaşma arid, 
yarımarid və quraq subhumid ərazilərdə  əsasən insanların 
mənfi təsirləri nəticəsində torpaqların deqradasiyasıdır”. 
Bu tərifин  чярчивясиня  йер – torpaq örtüyünü, yerli su ehti-
yatları, relyef və həmçinin bitki örtüyü və ya səpinалты торпаг-
лар daxildir.  

---