130
rüfat fəaliyyətləri nəticəsində tamamilə və ya
qismən tükən-
məsindən sonra onun əvvəlки вязиййятиня чеврилмясиня yönəl-
miş tədbirlərin комплекси.
TƏBİİ EKOSİSTEMLƏRİN QORUNMASI (Natural
ecosystem control) – ekosistemlərin quruluş və funksiyalarının
dəyişilməsinə йюнялян pozucu və ya tənzimləyən antropogen
təsirləriн (şüurlu və ya bilməyərəkdən, birbaşa və ya dolayı)
kənarlaşdıрылмасы şəraitlərdə ekosistemlərin inkişafını təmin
etmək üçün xüsusi tədbirlərin aparılması.
TƏBİİ FƏLAKƏT (Natural Hazard) – nəticəsi təbii
hadisələr sistemində təbiətdən istifadə və təbiətin
vəziyyətinin
uyğunlaşdırılmasının mövcud vasitələrindən asılı olan, əhali və
təbiət arasında hər hansı bir qarşılıqlı təsir. TF-ля ялагядар
екстремал щадисяляри ади sosial sistemin onları якс етмяк, сюн-
дцрмяк вя йа yumşaltmaq имканыны ютцб кечир. (cədvəl 8).
Cədvəl 8
Хябярдарлыьындан, təsirin davamlılığından asılı olaraq
təbii fəlakətin təsnifatı (Aleksandr, 1993)
Fəlakət
Təzahürünün
xüsusiyyəti və tezliyi
Təsir etmə
sürəkliliyi
Xəbərdarlığın
davam etmə
müddəti
İldırım
Nizamsız
Ani
Saniyələr-saatlar
Sel
Mövsümi,
gündəlik
nizamsız
Saniyələr-
dəqiqələr
Saniyələr-saatlar
Zəlzələ
Loqarifmik normal
Saniyələr-
dəqiqələr
Dəqiqələr-illər
Qasırğa
Mövsümi
Saniyələr-saatlar Dəqiqələr
Sürüşmə Mövsümi/müntəzəm
olmayan
Saniyələr-
onilliklər
Saniyələr
- illər
Leysan
Mövsümi/gündəlik Dəqiqələr Saniyələr-saatlar
Dolu
Mövsümi/gündəlik Dəqiqələr Dəqiqələr-saatlar
Sunami
Loqarifmik
normal
Dəqiqələr-saatlar Dəqiqələr-saatlar
Su basma
Mövsümi,
loqarifmik
normal
Dəqiqələr-günlər Dəqiqələr-günlər
Çökmə
Qəflətən və ya tədricən Dəqiqələr-
onilliklər
Saniyələr - illər
131
Qasırğalı külək
Mövsümi, artan
Saatlar
Saatlar
Şaxtalar və
sırsıra
Mövsümi/gündəlik Saatlar
Saatlar
Tufan
Mövsümi/müntəzəm
olmayan
Saatlar Saatlar
Qar fırtınaları
Mövsümi
Saatlar
Saatlar
Yanğınlar
(təbiətdə)
Mövsümi, nizamsız Saatlar-günlər
Saniyələr-günlər
Həşəratlarla
yoluxma
Mövsümi, nizamsız Saatlar-günlər Saniyələr-günlər
Duman
Mövsümi/gündəlik Saatlar-günlər Dəqiqələr-saatlar
Vulkan
püskürməsi
Müntəzəm olmayan
Saatlar-illər Dəqiqələr-həftələr
Sahil abraziyası Mövsümi/müntəzəm
olmayan, artan
Saatlar-illər Saatlar-onilliklər
Torpaqların
eroziyası
Tədricən
Saatlar-
minilliklər
Saatlar-onilliklər
Quraqlıq
Mövsümi/müntəzəm
olmayan
Günlər-illər
Günlər-həftələr
Kənd təsərrüfatı
bitkilərinin
xəstəlikləri
Mövsümi/müntəzəm
olmayan
Həftələr-aylar Günlər-aylar
TƏBİİ MÜHİT (Natural environment) – Ятраф мцщитин
тяркиб щиссяси кими мювъуд Yerə və onuн əhatəsinə дахил олан
təbii cisimlərин, fiziki, kimyəvi və bioloji hadisə və proseslərин
бирлийи anlayışıdır.
TƏBİİ MÜHİTİN İDARƏ EDİLMƏSİ (Natural environ-
ment management) – ekoloji tarazlığın saxlanılması üçün
minimal vясаитlər, materiallar və enerjiнин гойулмасыны tələb
edən və ya özünü tənzimləmə qabiliyyətli
təsərrüfat istehsalat
характерли təbii komplekslərin yaradılması məqsədilə intensiv
və ekstensiv istismar olunan ərazilərin birləşməsinin və ətraf
mühiti yaradan komponentlərin miqdarlarının və qarşılıqlı
əlaqələrinin insanlar tərəfindən tənzimlənməsi.
TƏBİİ SƏHRALAŞMA (Natural desertification) –yağıntı-
ların ъцзи miqdarда дцшмяси шяраитиндя мцасир isti iqlimin
təsiri altında səhra və yarımsəhra ərazilərin quruması.
132
TƏBİİ SƏRVƏTLƏR (Natural resources) – cəmiyyətin
material, elmi və mədəni tələbatlarını təmin etmək üçün ictimai
istehsalатda istifadə olunан və ya
istifadə oluna биляъяк
obyektlər, şəraitlər və proseslər.
TƏBİİ SƏRVƏTLƏRİN İNVENTARLAŞDIRILMASI
(Natural resources inventory) – təbii sərvətlərin kəmiyyətinin
və keyfiyyətinin və onların zaman üzrə dinamikasının hesaba
alınması.
TƏBİİ SƏRVƏTLƏRİN TÜKƏNMƏSİ (Depletion of
natural resources) – тябии сярвятлярин чыхарылмасы мцмкцн олан
ещтийатын вя тябии sistemlərin ялдя олунмасынын təhlükəsiz nor-
maları və ya тяки иля insanların tələbatı arasındaкы uyğun-
suzluq.
TƏBİİ ÖRTÜK (Land cover) – Yer сятщинин üst qatının
biofiziki vəziyyəti. Йаьынты тюрядиъилярин суряти, səthi axınlarы,
torpağın илкин вя потенсиал məhsuldarlığı вя кейфиййяти, биоложи
müxtəlifliйин dəyişкянliйи, тябии юртцйцн дяйишилмясинин тяркиби-
ня daxildir.
TƏKRAR OTARILMA (Overgrazing) – heyvandarlıqda
məkan intizamsızlığının nəticəsi, hədsiz otarılma.
TƏKRAR SOVURMAQ (Aeolian process) –
qumлу səhra-
larda cərgələrarası чюкякликлярин artırılmasından və bunun
hesabına quмлу cərgələrin materiallarının sovrulmasından
ibarət əsas eol prosesи.
TƏLİMLƏR VƏ NÜMAYİŞ MƏQSƏDLƏRİ ÜÇÜN
REGİONAL ŞƏBƏKƏ (Regional Network for Training and
Demonstration purposes) – 1984-cü ildə UNEP İŞ-in 12-ci
sessiyasının (12-10) qərarına uyğun olaraq təşkil olunmuşdur.
Ona daxildir: