Torpaqlarin səhralaşmasi üZRƏ İzahli lüĞƏT



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə43/56
tarix30.04.2018
ölçüsü5,01 Kb.
#40723
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   56

 
136 
əraziдя drenляшмянин  güclənməsi  иля  ялагядарdır; 2. Тorpaq-
ların meliorasiyası  növü – torpaqların bitki kökləri yerləşən 
qatlarının kənd təsərrüfatı bitkiləri  üçün səhərli olan ifrat 
duzdan təmizlənməsi. buna yuyulma və ya süni drenajın 
tikintisi ilə nail olunur. Torpaqların dövri olaraq süni  şəkildə 
duzsuzlaşdırılması arid zonanın bütün təbii zəif drenaj olunan 
suvarılan torpaqları üçün lazımdır.  
 
ТОРПАЬЫН ЕКОЛОЭИЙАСЫ (Еколоэй оф ландс) – торпаг-
ларын щяр щансы мяканда мцяййян дювр ярзиндя тарихян инкишаф 
едиб  формалашмасында  вя  мягсядйюнлц  истифадяси  заманы 
онларда мейдана эялян хасся вя хцсусиййятлярин йаранмасында 
иштирак  едян  тябии  вя  антрополоъи  амиллярин  бирэя  гаршылыглы 
вящдятидир.  Торпаг  тябии  тарихи  жисм  олмагла  биткиляр  цчцн 
лазым  олан  гида  маддяляринин  аккумлйасийасында,  синтезиндя 
вя  онларын  биткилярля  юртцлмясиндя  ачыг  функсийалы  чох  мцряк-
кяб системдир. Она эюря дя торпагларын  еколоэийасы чохсащяли 
олуб мцхтялиф бюлмяляри ящатя едир. ( шякил 21). 
 
TORPAQLARIN MELİORASİYASI  (Soil Reclamation) 
– torpaqların  мцнбитлийинин uzun müddətli artırılması məqsədи 
ilə onların ясаслы yaxşılaşdırılması. Fiziki-coğrafi şəraitdən asılı 
olaraq müxtəlif qrup və növ TM-сы tətbiq olunur. Hidrotexniki 
meliorasiya – suvarma və torpaqların qurudulması; kimyəvi – 
turş torpaqların  ящянэляшдирилмяси,  шоракятляшмиш  торпагларын 
эипсляшдирилмяси;  şorлашмыш torpaqların  дузсузлашдырылması, 
qələvi torpaqların turşulaşdırılması, torpaqların fiziki vəziy-
yətinin meliorasiyası – daşların yığışdırılması, gilли torpaqların 
qumlaşdırılması, yüngül (гумлу, гумсал) və torfлу torpaqların 
колматаж  йолу  иля  gilləşdirilməsi və s.; bioloji meliorasiya – 
aqromeşə meliorasiya (qumлугlarын,  йамаълары  йуйулмуш 
гобуларын вя yarğanlarын meşəляшдирилмяси, горуйуъу meşə zo-
laqlarınын  салынması)  eroziyaйа, yuyulмалара  вя  соврулмайа 
мяруз галмыш torpaqlarын чямянляшдирилмяси (чимлясдирилмяси). 


 
137 
Шякил
 21. 
Торпаь
ын
 е
кол
оэийасынын
 бюлмяляри
 (
Г
.Йагубов
, А
. Худа
вердийева
,2007)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 


 
138 
TORPAQLARIN REKULTİVASİYASI  (Land recultiva-
tion) – инсанларын  тясяррцфат  фяалиййятляри  иля  ялагядар  мцнбит 
торпаг гатынын чиркляндирилмиш вя позулмуш (bax)  torpaqların 
биоложи məhsuldarlığının bərpa  едилмясиня йюнялдилян tədbirlər 
комплекси. 
 
ТОРПАГЛАРЫН  ШОРЛАШМАСЫ  (Соил  Салинитй) – грунт 
вя йа сятщ сулары иля торпагларда асан щялл олунан дузларын артыг 
дяряъядя  топланмасы  иля  онларын  биткиляр  цчцн  зящярли  тясир 
эюстярмя мигдарындан чох олмасы. 
 
TORPAQLARIN YAXŞILAŞDIRILMASININ AQRO-
MEŞƏ-OTARILMA SISTEMИ  (Agro-silvipastoralizm sys-
tem) – мал-гаранын бяслянмяси вя кянд тясяррцфаты bitkiləriнин 
birэə becərilməsi  иля  йанашы  чох  иллик  аьаъ  биткиляринин  якил-
мясиня аид aqromeşəçiliyin xüsusi типи. 
 
TORPAQLARIN YAXŞILAŞDIRILMASININ AQRO-
MEШЯ SİSTEMİ (Agro-silviculture system) – кянд тясяррцфаты 
вя çoxillik ağac bitkilərinin бирэя   уйьун шякилдя becərilməsiня  
аид агромешячилийин хцсуси типи . 
 
TORPAQLARIN YAXŞILAŞDIRILMASININ MEŞƏ-
OTLAQ SİSTEMİ  (Sivil-Pastoral System) – Отлаг  мал-
гаранын  сахланмасы  иля  бирликдя  чохиллик  аьаъ  биткиляринин 
беъярилмяси йолу иля гураг торпагларын мянимсянилмяси системи. 
 
TORPAQ  ÜZRƏ BEYNƏLXALQ SORĞU VƏ  MƏLU-
MAT MƏRKƏZİ (International Soil Reference and Informa-
tion Centre (ISRIC)) – Beynəlxalq torpaq muzeyinin bazasın-
da yaradılmışdır (1966). Mərkəz dünya torpaqlarının təsnifatı, 
xəritələşməsi və standartlaşması  məsələləri  üzrə  məlumatların 
yığılmasıны, hazırlanmasıны və mübadiləsini həyata keçirir.  
İllik məruzələri, texniki məqalələri, torpaq monoqrafiyala
-
rını buraxır.  
Yerləşdiyi ərazi: Vaqeninqen, Niderland.  


 
139 
TROPİK SƏHRALAR ZONASI (Tropical semidesert 
zone) – materikdaxili və  гярбi okeanyanı rayonlarынын tropik 
qurşağın təbii zonaları.  Ən böyük sahələri Afrikada (Бюйцк 
сящра, Namib), Asiyada (30
0
 ş.d.-dən cənuba Ərəbistan yarım-
adası) və Avstraliyada (Böyük Qumлу, Viktoriya səhrası); Ş. və 
C. Amerikada materikin гярб  kənarları boyunca  tutur.  İsti 
(orta aylıq temperatur 35
0
-yə  qədər),  çox quru, kəskin 
kontinental iqlimли, demək olar ki, səth axınlarının tamamilə 
olmaması, hədsiz seyrək kserofit bitkiляри, skeletли  torpaглары 
və kasıb heyvanat aləmi ilə  сяъиййялянирляр.  Гярб okeanyanı 
səhralar цчцн (Namib, Atakama və s.) – havanın yüksək nisbi 
нямлийi, dumanлы, nisbətən aşağı temperaturлу  олмалары  иля 
сяъиййялянирляр.  
 
TOZ TUFANI (Dust storm) – külək tərəfindən  böyük 
miqdarda toz və ya qumun yerdəyişдирилməsi – səhra və 
бозгырлар  üçün tipik hadisə. Toz havaдан  milionларла    ton 
miqdarda tozlanma məhbəsindən  çox uzaq sahələrə  «йайа» 
bilərляр (bəzən minlərlə kilometrlər). toz tufanları ABŞ,  Çin, 
Misir, Orta Asiya дювлятляриндя  daha tez-tez baş verir.  
 
TOZ PİYALƏSİ (Dust Boül) – “böyük quraqlıq”ın (1926-
1933), Kanzas ştatının qərbi, Oklahoma, Nyu-Meksiko, və 
Koloradonun  гярб hissəsi daxil olmaqla ABŞ-ın  бюйцк 
düzənлийində  hədsiz otarılma və  şumlanmanın birləşməsi 
nəticəsində misilsiz təbii fəlakət və ya sürətlənmiş  səhralaşma 
nümunəsi. bu ad 15 aprel 1935-ci ildə “İvninq star” qəzetində 
çı
xmışdır. Bu vaxta qədər 500 km yol keçmiş toz tufanıнын 
tozu 3 km hündürlüyə qaldıraraq 1000 km məsafəni asanlıqla 
ö
rtmüşdü. Bəzi tufanlar 450 kv km sahəni  əhatə edirdilər
bununla belə, yalnız 11 may 1934-cü ilin tufanı 300 mln ton 
məhsuldar torpaг  кцтлясини  havaya qaldırmışdı (təxminən 
Panama kanalının tikilməsi zamanı çıxarılmış torpağın ümumi 
çə
kisi  гядяр). 5sm-dən 20 sm-ə  qədər tozlu və ya lilli torpaq 
Atlantika sahilinə aparılmışdı. 36 mln ha əkinçilik  üçün 


Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   56




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə