Torpaqlarin

 
28 
“Torpaqların qorunması  və  ətraf mühit alt komissiyasının işçi 
qruplarından biri. 1978-ci ildə UNEP-in təşəbbüsü ilə yaradılmış-
dır, vəzifələri: səhralaşma ilə  əlaqədar torpaq deqradasiyası 
prosesləri üzrə mövcud bilэиlərin toplanması və qiymətləndirilmə-
si; səhralaşma nəticəsində torpaq itkilərinin öyrənilməsi; 
səhralaşmaya aparan torpaq proseslərinin öyrənilməsi; səhralaşma 
ilə  əlaqədar torpaq problemləri üzrə beynəlxalq məlumat 
mübadiləsinə kömək; torpaq ilə  səhralaşmanın qarşılıqlı  əlaqəsi 
сащясиндя BMT sisteminin beynəlxalq təşkilatlarının fəaliyyətlə-
rində  iştirak; səhralaşmaya qarşı mübarizə üzrə  fəaliyyətlər 
planının müəyyənləşmiş hissələrinin yerinə yetirilməsində, xüsu-
sən də kompleks şəkildə torpaqdan istifadədə tətbiq olunan səhra-
laşmaya qarşı texnologiyalarının inkişafında milli və beynəlxalq 
səviyyələrdə iştirak. 
 
БЕДЛЕНД  (Бадленд) – Суайрыжыларын  дар  йалманларындан 
вя  сых  йарьанлар  шябякясиндян  ибарят  кяскин  вя  мцряккяб-
парчаланмыш еляжя дя торпаг – битки юртцйцндян мящрум олмуш 
ерозийалы  релйеф  формасыдыр.  Кянд  тясяррцфатында  истифадя  цчцн 
йарарсыздыр. 
 
BƏRPA OLUNMAYAN SƏRVƏTLƏR  (Non-renewable 
resources) – tarixi zaman miqyasında ehtiyatlarının təbii bərpası 
praktik cəhətdən   mümkün olmayan tükənən təbii sərvətlər 
(faydalı qazıntılar). 
 
BƏRPA OLUNAN SƏRVƏTLƏR  (Renewable resources) –
тябиятдян сямяряли истифадя заманы тябии просеслярин нятиъясиндя 
мигдаръа тякрар йаранан тябии сярвятлярдир (торпаглар, биткиляр, 
щейванлар алями вя с.). 
 
BİOSFER  (Biosphere) – canlı orqanizmlərin məskunlaşdığı 
atmosferin aşağı hissəsi, hidrosfer və litosferin üst hissəsi daxil 
olan Yer qabığı; “canlı maddələrin mövcud olduğu sahə” (V.İ. 
Vernadski); canlı orqanizmlərin fəaliyyətlərinin məcmusunun 
planetar miqyasda geokimyəvi amil kimi meydana çıxdığı 

---

 
29 
mürəkkəb stabil, uyğunlaşan və inkişaf edən sistem. Bəzən 
Biosfer I kimi adlandırılır. 
 
BİOSFERİKA (Biospherica) – biosferlər haqqında elmdir. 
 
“BİOSFER II” LAYİHƏ (“Biosphere II” Project) – layihənin 
ideyası insanların bütün biosfer proseslərində iştirakına yol verən 
miqyasda təcrübi biosferin yaradılmasından ibarətdir. Gələcəkdə 
Ay və Marsın mənimsənilməsinin kosmik proqramının həyata 
keçirilməsi və uzunmüddətli orbital stansiyalarda işləmək üçün bu 
cür biosferin yaradılması vacibdir.  
Layihədə texniki hazırlıq, bioloji məskən salma, hermetizasiya 
və cisimlər üçün bağlı, lakin məlumat üçün açıq olan, azad 
enerjini toplamaq qabiliyyəti olan canlı sistemin fəaliyyətə 
salınması  nəzərdə tutulur. Bu sistemin yaradılması üçün modeli 
Biosfer I-in ən vacib elementləri olmuşdur.  
 “Biosfer II”  layihəsi ABŞ-in Arizona ştatının Tuson və Orakl 
dağları yaxınlığındakı Hil səhrasının Santa-Katalina dağının 
yamaclarında 1850 m
2 
sahədə “Sneys biosferes vençes” şirkəti 
tərəfindən həyata keçirilmişdir. “Biosfer II”-nin yeri elə hesabla 
seçilmişdir ki, o vulkanik aktivliyin, zəlzələnin və tektonik proses-
lərin təsirinə  məruz qalmasın. Kompleksə  kənd təsərrüfatının 
səmərəli aparılması üçün biom prototipli(bu cür biomları rütubətli 
tropik meşə, səhra, savanna, okean, bataqlıq kimi saxlayır), akva-
bitki sistemli və tullantıların regenerasiyası sistemli    oranjereya; 
bitkiçilik analitik laboratoriya binası; suyun qızdırılması üçün 
günəş enerjisi toplayıcısı; nəzarət-hesablama bölməsi və insek-
tarisi daxildir. Bundan əlavə, karantin истиханасы, bitkilər üçün 
истихана və layihənin nəzarət xidməti və həmçinin insan yaşaması 
üçün bina daxildir. Комплекс 8 няфяр  адамын 2 ил  мцддятиндя 
йашамасы  цчцн  нязярдя  тутулмушдур. Texniki hesablamalara 
görə “Biosfer II” əsaslı  təmir olmadan 100 il ərzində  işlək 
vəziyyətdə qalmalıdır.  
 
BİOSİD  (Biocide) – 1. bütün canlını  məhv etmə qabiliyyəti 
olan maddə; 2. böyük ərazilərdə canlıların məhv edilməsi. 

---

 
30 
 
BİTKİLƏRİN BƏRPASI  (Revegetation) –ayrı-ayrı bitki 
növlərinin məhv olduğu yerlərdə bitməsini təmin edən комплекс 
тядбирляр системи. 
 
BİTKİLƏRİN RÜTUBƏT TƏMİNATI  (Plants moisture 
availability) – torpaqda кы  səmərəli su ehtiyatının  биткинин 
мцяййян vegetasiya fazasında tələbatına olan nisbəti. 
 
BİTKİ ÖRTÜYÜ (Vegetation cover) – fitosenoz, bitki 
formasiyaları  və bitki növlərindən yaranan bitki zonaları  və 
qurşaqlarının məcmusu. 
 
BİZİM PLANET (“Our Planet”) – UNEP-in 1989-cu ildən 
çıxardığı  məlumatlandırma jurnalı. 1994-cü ildən dayanıqlı inkişaf 
üzrə jurnaldır. Dövriliyi iki aydan birdir. 1994-cü ildə çıxmış 5№li 
jurnal (cild 6) səhralaşmaya qarşı mübarizə üzrə BMT  Konфрансы 
(bax) ilə  əlaqədar olaraq tamamilə  səhralaşmaya qarşı mübarizə 
problemlərinə həsr olunmuşdur. 1995-ci ildən rus dilində buraxılır. 
 
BİRLƏŞMİŞ  MİLLƏTLƏRİN TƏHSİL, ELM VƏ  MƏ-
DƏNİYYƏT MƏSƏLƏLƏRİ ÜZRƏ TƏŞKİLATI (UNESKO) 
(United National Educational, Scientific and Cultral Organization, 
UNESCO) – 1946-cı ildə yaradılmış  və BMT-nin sülh və 
təhlükəsizliyin möhkəmlənməsinə kömək etmək, elm, təhsil və 
mədəniyyətin yayılması yolu ilə xalqlarla əməkdaşlığa səbəb 
olmaq üzrə ixtisaslaşdırılmış hökumətlərarası  təşkilatı. Dünyanın 
bir neçə dillərində onlarla dövrü və dövrü olmayan nəşrləri var, o 
cümlədən təbiətdən istifadə  və  ətraf mühit problemləri üzrə 
рцблцк “təbiət və  sərvətləri” (bax) jurnalını buraxır. UNESKO 
əsas diqqəti təbii sərvətlərin qorunmasına insanları  əhatə edən 
mühitin qorunmasına ayırır. Bu istiqamətlərdə  işlərin həyata 
keçirilməsi üçün müxtəlif beynəlxalq proqramları, məsələn, 
“İnsan və biosfer” (MAB), Beynəlxalq hidroloji proqram, Bey-
nəlxalq geoloji уйьунлашма proqramı və s. həyata keçirir.  
UNESKO-nun baş qərargahı: Paris, Fransa. 

---