Toshkent davlat stomatologiya instituti m. N. Israilova lotin tili va tibbiy farmatsevtik terminologiya asoslari

Leksik minimum

I turlanishdagi otlar

āla, ae f	qanot
aorta, ae f	aorta
arteria, ae f	arteriya
concha, ae f	chig‘anoq
costa, ae f	qovurg‘a
сrista, ae f	qirra
lamĭna, ae f	pilakcha
lingua, ae f	til
mandibula, ae f	pastki jag‘
maxilla, ae f	yuqorigi jag‘
orbĭta, ae f	ko‘z olmasi
raphe, es f	chok(paydagi)
scapula, ae f	kurak suyagi
spina, ae f	o‘tkir qirra
vena, ae f	vena
vertebra, ae f	umurtqa
patella, ae f	tizza qopqog‘i
sutūra, ae f	chok(suyak)
tuba, ae f	nay, truba
bucca, ae f	lunj
gingīva, ae f	milk
lingula, ae f	tilcha
papilla, ae f	so‘rg‘ich
protuberantia, ae f	bo‘rtma tepalik
pulpa, ae f	mag‘iz, yumshoq modda

II turlanishdagi otlar

angulus, i m	burchak
brachium, i n	yelka
cavum, i n	bo‘shliq
cranium, i n	kalla suyagi
ligamentum, i n	boylam
musculus, i m	mushak
septum, i n	to‘siq
sulcus, i m	egat, egatcha
tympănum, i n	nogora parda
calcaneus, i m	tovon suyagi
digĭtus, i m	barmoq
humĕrus, i m	yelka suyagi
manubrium, i n	dastak
radius, i m	bilak suyagi
sternum, i n	to‘sh suyagi
alveolus, i m	katakcha
frenulum, i n	yugancha
jugum, i n	tepalik
labium, i n	lab

III turlanishdagi otlar

сorpus, ŏris n	tana
forāmen, ĭnis n	teshik
os, ossis n	suyak
crus, cruris n	oyoqcha

IV turlanishdagi otlar

arcus, us m	ravoq
cornu, us n	shox
meātus, us m	yo‘l
ductus, us m	oqim
processus, us m	o‘siqcha
sinus, us m	sinus, bo‘shliq
textus, us m	to‘qima
genu, us n	tizza

V turlanishdagi otlar

facies, ēi f

yuza

Nazorat savollari

1. Lotin tilida qanday rodlar mavjud?

2. Lotin tilida so‘zlar qanday turlanadi?

3. Otlarning lug‘at shakli qanday yoziladi?

4. Lotin tilida so‘zning negizi qanday aniqlanadi?



III BOB. SIFAT
3.1. Sifatlarning lug‘at shakli

Sifatlarning ikki guruhi. Moslashgan aniqlovchi
Sifat so‘z turkumlaridan biri hisoblanib qanday? qanaqa? savolla­riga javob bo‘ladi. U Lotin tilida Nomen Adjectivum deb ataladi. Sifat har doim otni aniqlab, undan keyin yoziladi.

1. 
   Sifatlar lug‘atda mujskoy rodda to‘liq yoziladi. Keyin jenskiy va sredniy rod qo‘shimchalari yoziladi:
   

1-jadval

	m		f		n
uzun	longus		a		um
erkin	liber		era		erum
o‘ng	dexter		tra		trum
Mujskoy va jenskiy rod bir xil qo‘shimchaga ega bo‘lgan sifatlarning lug‘at shakli ikki komponentdan: mujskoy va sredniy roddagi bir xil shakldan hamda sredniy rod qo‘shimchasidan iborat: 2-jadval
		m, f		n
umurtqaga oid		vertebralis		e
peshonaga oid		frontalis		e

Sifatlar ikki guruhga ega. I guruh sifatlari 3ta rod qo‘shimchasini to‘liq oladi (1-jadval). II guruh sifatlari m, f bir xil qo‘shimchaga ega, n esa boshqa qo‘shimchaga ega (2-jadval).

Moslashgan aniqlovchi otning rodini va kelishigini oladi. Misol uchun:

O‘ng tarafdagi qanot

Dexter, tra, trum ala, ae, f

m f n

ala so‘zi jenskiy rod birlik sonida bo‘lganligi uchun xuddi shu rod va sondagi sifatni qabul qiladi.

Ala dextra

chap tarafdagi muskul

sinister, tra, trum musculus, i, m

m f n

musculus dexter

chap tarafdagi do‘mboqcha

sinister, tra, trum tuberculum, i, n

m f n

tuberculum sinistrum



II guruh sifatlari anatomiyada ko‘proq is, e qo‘shimchali bo‘ladi. Misol uchun:

peshonaga tegishli qism

frontalis, is, e pars, rtis, f

m f n

pars frontalis

peshonaga tegishli o‘simta

frontalis, is, e processus, us, m

m f n

processus frontalis

peshonaga tegishli do‘mboqcha

frontalis, is, e tuberculum, i, n

m f n

tuberculum frontale
Mustahkamlash uchun mashq

Ot va sifatni rod, kelishikda moslashtiring:

I. processus (alveolaris,e; calcaneus, a, um; frontalis, e; mastoideus, a, um); musculus (alaris, e; profundus, a, um; auricularis, e; biventer, tra, trum; brevis, e; longitudinalis, e; cutaneus, a, um; brachialis, e; rectus, a, um; scalenus, a, um); ligamentum (dorsalis, e; deltoideus, a, um; fibrosus, a, um; palmaris, e; pubicus, a, um; annularis, e; teres, etis, cruciatus, e, um; thyroideus, a, um);

II. vena (angularis, e; coronaries, a, um; gastricus, a, um; centralis, e; cavus, a, um); fructus (dulcis, e; amarua, a, um, maturus, a, um); oculus (dexter, tra, trum; sinister, tra, trum); nervus (abducens, ntis; lacrimalis, e; facialis, e; petrosus, a, um; plantaris, e; vagus, e, um).

3.2. Sifat darajalari
Lotin tilida sifatlar uchta darajaga ega:

1. Oddiy daraja – Gradus positivus

2. Qiyosiy daraja – Gradus comperativus

3. Orttirma daraja – Gradus superlativus

Oddiy daraja			O‘zak		Qiyosiy darajam, f, n
uzun	longus, a, um	long-		+ ior, iuslongior, ius
qisqa	brevis, e	brev-		brevior, ius
katta	magnus, a, um	noto‘g‘ri sifat darajalari		major, jus
kichik	parvus, a, um			minor, us

Quyidagi qiyosiy darajadagi sifatlar anatomik atamalarda oddiy darajada tarjima qilinadi:

anterior, ius oldingi

posterior, ius orqa

superior, ius yuqori

inferior, ius pastki

major, jus katta

minor, us kichik

Qiyosiy darajadagi sifatlar III turlanish bo‘yicha turlanadi, ya’ni (Gen. Sing.) -is qo‘shimchasini oladi. Qiyosiy darajadagi Gen. Sing. shakli uchala rod uchun bir xil:

Nom. Sing. Gen. Sing.

major (m)

major (f) majoris

majus (n)

superior (m)

superior (f) superioris

superius (n)

Sifatlarning orttirma darajasi oddiy daraja negiziga –issim suffiksi (-er qo‘shimchali sifatlardan tashqari) va rodlarning qo‘shimchalari (m) -us, (f) -a, (n) -um yordamida hosil bo‘ladi:

Oddiy daraja		Suffiks	Orttirma darajam, f, n
uzun	longus, a, um	-issim-	longissimus, a, um
qisqa	brevis, e	-issim-	brevissimus, a, um
qizil	ruber, bra, brum	-rim-	ruberrimus, a, um

Qiyosiy daraja Orttirma daraja

oldingi anterior, ius –

orqadagi posterior, ius postremus, a, um

yuqori superior, ius supremus, a, um

pastki inferior, ius infimus, a, um

katta major, jus maximus, a, um

kichik minor, us minimus, a, um
Esda tuting! Nota Bene!

1. Qiyosiy darajadagi sifatlarning negizi Gen. Sing. shakli bo‘yicha aniqlanadi.

2. Uchala roddagi sifat negizi birxilbo‘ladi.

3. Qiyosiy darajadagi sifatlarning negizi mujskoy va jenskiy roddagi sifatlarning (Nom. Sing.) shakliga mos tushadi.

Mustahkamlash uchun mashq:

I. Tarjima qiling:

katta tanglayning kanali, traxeya va katta bronx, pastki burunga tegishli chi­g‘a­noq, oldingi ko‘zining qirrasi, kichik toshsimon nerv, pastki qalqon­si­mon do‘mboqcha, orqa uzunroq boylam, pastki hiqildoqqa tegishli arte­riya.

II. Anatomik terminni Gen. Sing. ga yozing:

processus superior, incisura superior, foramen superius, arcus posterior, facies posterior, ligamentum posterius, sulcus major, ala major, caput majus, cornu majus et minus, labium inferius, ramus superior, incisura ischiadica major, tuberculum obturatorium posterius
Ibratli so‘zlar

1.Natura sanat, medicus curat Tabiat sog‘lomlashtiradi,

morbos. shifokor davolaydi

2. Ubi concordia, ibi victoria 2. Citius, altius, fortiusTezroq, balandroq, kuchliroq.