Toshkent davlat stomatologiya instituti m. N. Israilova lotin tili va tibbiy farmatsevtik terminologiya asoslari

Leksik minimum

I turlanishdagi otlar

bursa, ae f	xalta
pleura, ae f	plevra
vena portae	darvoza venasi
valvula, aef	to‘siq

II turlanishdagiotlar

cerebellum, i n	miyacha
cerebrum, i n	katta bosh miya
nervus, i m	nerv
nodus, i m	tugun(limfa)
encephalon, i n	bosh miya
ganglion, i n	tugun(nerv)
oculus, i m	ko‘z
ostium, i n	kirish, teshik

I guruhsifatlari

cavus, a, um	bo‘shliq
laryngeus, a, um	xiqildoqqa, bo‘g‘izga oid
magnus, a, um	katta
parvus, a, um	kichkina
pharyngeus, a, um	halqumga oid
profundus, a, um	chuqur
cutaneus, a, um	teriga oid
ischiadicus, a, um	quymichga oid
latus, a, um	keng
longus, a, um	uzun
mastoideus, a, um	so‘rg‘ichsimon
squamosus, a, um	tangachali
trapezoideus, a, um	trapetsiyasimon

II guruhsifatlari

auricularis, e	quloqqa oid
dorsalis, e	orqaga oid orqa tomoni
facialis, e	yuzaga oid
muscularis, e	mushakli
parietalis, e	chakkaga oid
ventralis, e	oldinga, ventral tarafga
lacrimalis, e	ko‘z yoshiga oid
lingualis, e	tilga oid

Nazorat savollari
1. Qiyosiy darajadagi sifatlar qanday yasaladi?

2. Mujskoy rod otlari Nom.Sing. da qanday qo‘shimchalarni oladi?

3. M, F, N rod otlari Gen.Sing. ga qanday qo‘shimchalarni oladi?



IV BOB
4.1. Otlarning uchinchi turlanishi

1. 
   Uchinchi turlanishga mujskoy, jenskiy va sredniy roddagi otlar kiradi. Ularning bosh kelishik birlikda qo‘shimchalari har xil bo‘lib, qaratqich kelishigida esa –is qo‘shimchasini oladi. Otlarning uchinchi turlanishi Lotin tilida Tertia Declinatio Nomen Substantivum deb yuritiladi.
   

N.S. har xil qo‘shimchali m f n otlari

G.S. uchala rod otlari uchun 1ta qo‘shimcha is

homo, inis, m odam

apex, icis, m cho‘qqi, uch

radix, icis, f ildiz

os, ossis, n suyak

gaster, tris, f oshqozon

mater, tris, f ona, miya pardasi

pia mater yumshoq miya pardasi

dura mater qattiq miya pardasi

2. 
   Ko‘pchilik otlarning bosh kelishik va qaratqich kelishik birlikdagi o‘zagi mos tushmaydi.
   

Nom. cort-ex rad-ix crus pes

Gen. cortic-is radic-is crur-is ped-is

3. 
   Uchinchi turlanishdagi otlarning bosh va qaratqich kelishik birlik o‘zaklari teng bo‘g‘inli yoki noting bo‘lishi mumkin.
   

Teng bo‘g‘inli		Noteng bo‘g‘inli
Nominatives rete canalis pubes	Genetivus retis canalis pubis	Nominatives apex dens pars	Genetivus apicis dentis partis

4. 
   Uchinchi turlanishdagi otlarning negizi faqat ular qaratqich keli­shigiga qo‘yilib, -is qo‘shimchasinni olib tashlash yo‘li bilan aniqlanadi.
   

Mustahkamlash uchun mashqlar

Tarjima qiling:

I. miyachaning po‘stlogi, katta bosh miyaning po‘stlog‘i, katta va kichik ko‘st, yurakning cho‘qqisi, o‘ng va chap o‘pka, tilosti suyagi, peshonaga oid do‘mboq, dimog‘ning egati, o‘pkaning medial yuzasi, chap o‘pkaning yurak o‘ymasi, oshqozonning old devori.

II. tilosti suyagining kichik shoxi, me’daning muskul pardasi, bo‘yinturuqning devori, ponasimon suyak, me’daning old devori, yonoq suyagining chakka o‘simtasi, quymichning do‘mbog‘i, uzangining qopqog‘i, muskul qorinchasi.

Ibratli so‘zlar

1. Medicus amicus etservus Shifokor bemorning ham do‘sti,

aegrotorum.hamqulidir.

2. Labor corpus firmat. Mehnat tanani chiniqtiradi

Nazorat savollari

1. 
   Otlar nechta turlanishga ega?
   
2. 
   Uchinchi turlanish otlari qanday qo‘shimchaga ega?
   
3. 
   Qanday so‘zlarda o‘zak bosh va qaratqich kelishikda mos tushmaydi?
   

2. 
   Uchinchi turlanish.Mujskoy roddagi otlar
   

Mujskoy roddagi otlar bosh va qaratqich kelishik birlikda quyidagi qo‘shimchalarga ega:

Nominativus Singularis	Genetivus Singularis
-os	-or+is
-or	-or+is
-o	-on/in+is
-er	-er+is
-es	-t/d+is
-ex	-ic+is

flos, oris m – gul

tremor, oris m – qaltirash, (titrash)

carbo, onis m – ko‘mir

trochanter, eris m – ko‘st

apex, icis m – uchi

pes, pedis m – tovon, oyoq

paries, etis m – devor

Istisno:

Esda tuting!

Nota Bene!

og‘iz – os, oris, n yurak – cor, cordis, n

suyak – os ossis n do‘mboq – tuber, eris, n
Mustahkamlash uchun mashq:

Tarjima qiling:

I. miyachaning po‘stlogi, katta bosh miyaning po‘stlog‘i, katta va kichik ko‘st, yurakning cho‘qqisi, o‘ng va chap o‘pka, tilosti suyagi, peshonaga oid do‘mboq, dimog‘ning egati, o‘pkaning medial yuzasi, chap o‘pkaning yurak o‘ymasi, oshqozonning old devori.

II. tilosti suyagining kichik shoxi, me’daning muskul pardasi, bo‘yintu­ruq devori, ponasimon suyak, me’daning old devori, yonoq suyagining chakka o‘simtasi, quymich do‘mbog‘i, uzangi qopqog‘i, muskul qorinchasi.
Ibratli so‘zlar
1. Lege artis. Qoidasi bilan.

2. Primum non nocere. Avval, zarar keltirma!

Leksik minimum

apex, icis m	cho‘qqi
cortex, icis m	po‘stloq, po‘st­loq­qa oid mod­da
flos, floris m	gul
homo, inis m	odam
liquor, oris m	orqa miya suyuqligi
paries, etis m	devor
pulmo, onis m	o‘pka
venter, ntris m	qorincha
vertex, icis m	boshning tepa qismiga oid, cho‘qqi
vomer, eris m	dimog‘ suyagi
index, icis m	ko‘rsatkich barmoq
humor, oris m	namlik, tana­ning tarkibiy qis­­­mi­da­gi su­yuqlik
pes, pedis m	oyoq panjasi
pollex, icis m	qo‘lning bosh barmog‘i
stapes, edism	uzangi
ureter, eris m	siydik yo‘li

Istisno so‘zlar.

Esda tuting!

Nota Bene!

os, oris, n og‘iz

os, ossis, n suyak

cor, cordis, n yurak

tuber, tuberis, n do‘mboq

gaster, tris, f me’da, oshqozon

mater, matris, f ona, miya pardasi

dura mater miyaning qattiq pardasi

pia mater miyaning yumshoq pardasi
Nazorat savollari

1. Otning lug‘at shaklini misollar bilan yozing.

2. Lotin tilida ot nechta turlanishda turlanadi?

3. Uchinchi turlanishdagi otlarni qanday ajratamiz?

4. III turlanish mujskoy roddagi otlarning lug‘at shaklini ayting.

2. 
   Uchinchi turlanish Jenskiy roddagi otlar
   

Jenskiy roddagi otlar bosh va qaratqich kelishik birlikda quyidagi qo‘shimchalarga ega:

Nominativus Singularis	Genetivus Singularis
-io	-ion+is
-do	-din+is
-go	-gin+is
-as	-at+is
-is	-is
-es	-is
-s	-nt/rt+is
-x	-ng+is

palpatio, onis, f paypaslab ko‘rish

consuetude, inis, f odat

imago, inis, f tasvir
Mustahkamlash uchun mashq:

I. Qavs ichidagi sifatlarni otlar bilan moslashtirib lotin tiliga tarjima qiling:

(miyaga oid, plevraga oid, nog‘oraga oid, bo‘g‘imga oid) bo‘shliq; (del­tasimon, qanotsimon, yonbosh, chaynovchi) g‘adir-budirlik; (o‘rta, ich­ki, tashqi) quloq; (toshsimon, medial, yuqori, oldingi, o‘ng, chap, suyak­ka oid, chuqur, belga oid, to‘shga oid, yurakka oid) qism; (qanotsimon, qovurg‘aga oid, qanotga oid, katta, qalqonsimon, bo‘g‘imga oid) tog‘ay.(kapillyar, limfatik) tomir; (oldingi, songa oid, tovonga oid) soha; (ol­din­­gi, peshonaga oid, tangachali, yuqori, erkin, so‘rg‘ichsimon, o‘ng) chet.

II. O‘zbek tiliga tarjima qiling.

basis cranii externa, cartilago thyreoidea, pars thoracica, glandula carotis accessoria, cartilago alaris major, margo inferior pulmonis sinistri, auris externa, tuberositas phalanges distalis, phalanx media, basis phalanges mediae, apex patellae, pars thoracica, pyramis renalis, margo uteri dexter, extremitas uterina, tuberositas masseterica, cartilago nasi.
Ibratli so‘zlar
1. Hygiena amica valetudinis. Tozalik sog‘liqning garovidir.

2. Finis coronat opus. Har bir ish yakunlanadi.

Leksik minimum

appendix, icisf	chuvalchangsimono‘simta
a. carotis, tidisf	uyquarteriyasi
articulatio, onis f	bo‘g‘im
auris, is f	quloq
basis, is f	tubi, asos
cavitas, аtis f	bo‘shliq chuqurlik
cervix, icis f	bo‘yin
cutis, is f	teri
frons, frontis f	peshona
gl. parotis, tidis f	quloq oldi bezi
meninx, ngisf	miya pardasi
pars, partis f	qism
radix, icis f	ildizi, ildizchasi
pelvis, is f	tos
pelvis renalis	buyrak jomchasi
pyramis, idis f	piramida
regio, onis f	soha
synchondrosis, is f	sinxondroz, tog‘ay
symphysis, is f	birikish
tuberositas atis f	g‘adir-budirlik
bilis, is f		o‘t, safro
extremitas, atis f		tugash qismi
impressio, onis f		botiqlik
iris, idis f		kamalak, ko‘z­ning kamalak pardasi
lens, lentis f		ko‘z gavhari
phalanx, ngis f		falanga, barmoq suyagi
pubes, is f		qov suyagi
axis, ism		o‘qlibo‘yinumurtqa, 2-chibo‘yinumurtqasi
canalis, ism		kanal
dens, dentis m		Tish
margo, inis m		chekka, qirg‘oq
sanguis, inis m		qon
tendo, inis m		pay
pancreas, atis n		oshqozon osti bezi
vas, vasis n		tomir
coccyx, ygis m		dum umurtqasi
fornix, icis m		gumbaz
larynx, ngis m		hiqildoq
pharynx, ngis m		halqum
thorax, acis m		ko‘krak qafasi