Toshkent davlat stomatologiya instituti m. N. Israilova lotin tili va tibbiy farmatsevtik terminologiya asoslari

Leksik minimum

I turlanishdagi otlar

сommissura, ae f	bitishma
glandula, ae fsuprare nails	buyrak usti bezi
medulla, ae f	Miya, miya moddasi
m. oblongata	uzunchoq miya
m. ossium	ilik suyak miyasi
m. spinalis	orqa miya
trachea, ae f	traxeya
vagina, ae f	qin
vesica, ae f	pufak

II turlanishdagi otlar

atrium, i n	yurak bo‘lmasi, yurak oldi
bronchus, i m	bronx
lobus, i m	bo‘lak
retinaculum, i n	tutqich
stratum, i n	qatlam
thalamus, i m	ko‘rish dumbog‘i
thymus, i m	ayrisimon bez

III turlanishdagi otlar

abscessus, us m

yiringli yara

I guruh sifatlari

arteriosus, a, um	arteriyaga oid
cardiacus, a, um	yurakka oid
oblongatus, a, um	uzunroq
pyloricus, a, um	moddaning chiqish qismigaoid
sanguineus, a, um	qon tashuvchi

II guruh sifatlari

cerebellaris, e	miyachaga oid
generalis, e	umumiy
medullaris, e	miyaga oid
paranasalis, e	burun oldiga oid
semilunaris, e	yarim oy, o‘roqqa o‘xshash

Nazorat savollari

1. I turlanishdagi otlar Nom. Pl. da qanday qo‘shimchani oladi?

2. II turlanishdagi otlar Nom. Pl. da qanday qo‘shimchani oladi?

3. III turlanishdagi otlar Nom. Pl. da qanday qo‘shimchani oladi?

4. IV turlanishdagi otlar Nom. Pl. da qanday qo‘shimchani oladi?

5. V turlanishdagi otlar Nom. Pl. da qanday qo‘shimchani oladi?

VI BOB. SIFATLARNING BIRLIK VA KO‘PLIK SHAKLI
6.1. Sifatlarni bosh va qaratqich kelishik birlikda ishlatilishi
Sifatlarni lugat shakli bosh kelishik birlik shakli hisoblanib, otning rodiga qarab ular tanlab olinadilar. Qaratqich kelishik birlik shakli esa, otlarning turlanishi bo‘yicha qo‘simcha oladilar. Agar otimiz jenskiy rod bo‘lsa, sifatimiz I guruh bo‘lganida bosh kelishik birlikda –a qo‘shimchasini oladi, qaratqich kelishik birlikda esa –ae qo‘shimchasini oladi.

№	Bosh kelishik birlik shakli qo‘shimchasi m f n	Misol	Turlanish tipi
1	-us, -a, -um	bonus, bona, bonum	bona I turlanish bonus, bonum II turlanish
2	-er, -era, -erum	tener, tenera, tenerum	tenera I turlanish tener, tenerum II turlanish
3	-er, -ra, -rum	ruber, rubra, rubrum	rubra I turlanish ruber, rubrum II turlanish

Qaratqich kelishik birlik shaklida bona – bonae

bonus, bonum - boni bo‘ladi.
6.2. Sifatlarning bosh va qaratqich kelishik ko‘plikda ishlatilishi
1. Jadval yordamida sifatlarning bosh kelishik ko‘plik qo‘shimcha­larining rodlarda, guruhlarda va qiyosiy darajada o‘zgarishini kuzating:

Rod	Birinchi guruh (I-II turlanish) va orttirma daraja	Ikkinchi guruh (III turlanish)	Qiyosiy daraja (III turlanish)
M	-i	-es	(ior)-es
F	-ae
N	-a	-ia	(ior)-a

2. 
   Jadval yordamida sifatlarning bosh kelishik ko‘plik shaklining yasalishiga e’tibor bering:
   

Nom. Sing.	Guruh	Turl.	Rod	Negiz	Nom. Plur.
pilosus	I	II	m	pilos-	pilosi
pilosa	I	I	f	pilos-	pilosae
pilosum	I	II	n	pilos-	pilosa
vertebralis	II	III	m, f	vertebral-	vertebrales
vertebrale	II	III	n	vertebral-	vertebralia
simplex	II	III	m, f	simplic-	simplices
simplex	II	III	n	simplic-	simplicia
posterior	qiyosiy daraja	III	m, f	posterior	posteriores
posterius	qiyosiy daraja	III	n	posterior	posteriora

Sifatlarning bosh kelishik ko‘plik shaklini yasash uchun quyidagi amallar bajariladi:

1) sifatlarning lug‘at shakli olinadi;

2) uning guruhi yoki darajasi aniqlanadi;

3) uning turlanishi aniqlanadi;

4) uning rodi aniqlanadi;

5) uning negizi ajratiladi;

6) bosh kelishik ko‘plik qo‘shimchasi qo‘shiladi.

Mustahkamlash uchun mashqlar

1. 
   Quyidagi sifatlarni lugat shaklini to‘ldiring:
   

déxter, distális, dorsális, extérnus, horizontális, intérnus, laterális, major, mediális, mediánus, médius, minor, profúndus, proximális, sinister, superficiális, ventrális.

2. 
   Quydagi sifatlarni bosh va qaratqich kelishik ko‘plik shakliga qo‘ying:
   

arteriosus, a, um; cardiacus, a, um; oblongatus, a, um; pyloricus, a, um; sanguineuscerebellaris, e; generalis, e; medullaris, e; paranasalis, e; semilunaris, e;
Ibratli so‘zlar

1. 
   Summun bonum medicinae Salomatlik tibbiyotning oliy
   

sanitas. maqsadidir.

2. 
   Gratis. Tekin
   

Nazorat savollari

1. 
   I guruh sifatlari bosh kelishik birlik shaklida qanday qo‘shimchalarga ega?
   
2. 
   I guruh sifatlari qaratqich kelishik birlik shakilda qanday qo‘shimchalarga ega?
   
3. 
   II guruh sifatlari bosh kelishik birlik shakilda qanday qo‘shimchalarga ega?
   
4. 
   II guruh sifatlari qaratqich kelishik birlik shakilda qanday qo‘shimchalarga ega?
   
5. 
   I guruh sifatlari ko‘plik shaklida qanday qo‘shimcha oladi?
   
6. 
   II guruh sifatlari ko‘plik shaklida qanday qo‘shimcha oladi?
   

VII BOB. ANATOMIK TERMINLAR TUZISH
7.1. Anatomik terminlarni birlik shaklida ishlatilishi

Anatomik terminlarni tuzishda ot va sifat so‘z turkumlaridan foydalaniladi. Ot qaysi rodda ishlatilsa sifat ham shu rodda bo‘ladi.

Ala dextra corporis;

Tuberculum minus frontis;

Processus major dentis;
7.2. Anatomik terminlarni ko‘plik shaklida ishlatilishi
Gen. Pl. shaklini yasash uchun quyidagilarni bilish shart:

1. 
   otlarning va sifatlarning lug‘at shakli;
   
2. 
   turlanishi;
   
3. 
   negizni to‘g‘ri tanlash;
   
4. 
   negizga Gen. Pl. qo‘shimchasini qo‘shish.
   

Eslab qoling: Turlanish Gen. Pl.

I -arum

II -orum

IV -uum

V -erum

I, II, V turlanishdagi otlarga I guruh hamda orttirma daraja sifatlariga qaratqich kelishigi qo‘shimchasining umumiy komponenti «um» xarakteri unli asosga «r» orqali qo‘shiladi. IV turlanishdagi otlarga esa bevosita xarakterli unli «u» ga qo‘shiladi.

Lug‘at shakli	Turl.	Negizi	Xarakterli unli	Qo‘shimcha	Gen. Pl.
glandula, ae, f	I	glandul	a	rum	glandularum
nervus, i, m	II	nerv	o	rum	nervorum
septum, i, n	II	sept	o	rum	septorum
ganglion, i, n	II	gangli	o	rum	gangliorum
textus, us, m	IV	text	u	um	textuum
cornu, us, n	IV	corn	u	um	cornuum
facies, ei, f	V	faci	e	rum	facierum
thoracicus	II	thoracic	o	rum	thoracicorum
thoracica	I	thoracic	a	rum	thoracicorum
thoracicum	II	thoracic	o	rum	thoracicorum

Mustahkamlash uchun mashq:

I. Otlarning turlanishini jadval yordamida aniqlang:

concharum, sulcorum, processum, digitorum, facierum, lamellarum, arteriarum, oculorum, lingularum, ligamentorum, plexum, genuum, aperturarum, recessum.

II. Gen. Pl. shaklini yasang:

pes, pedis, m; cavitas, atis, f; foramen, inis, n; unguis, is, m; thenar, aris, n; dens, dentis, m; caput, itis, n; frons, frontis, n; paries, etis, m; tempus, oris, n; canalis, is, m; apex, icis, m; calcar, aris, n; tuberositas, atis, f; cervix, icis, f; os, ossis, n; ars, artis, f; stapes, edis, m; glans, glandis, f; meninx, ngis, f.