IX BOB. SO‘Z YASASH
9.1. Suffiksatsiya
So‘z asosan suffiks va prefix orqali yasaladi. Suffiks otning asosiga qo‘shilib so‘zning ma’nosini o‘zgartiradi.
Otlarga qo‘shiluvchi suffikslar
1. Kichraytirish ma’nosini bildiruvchi suffikslar:
Suffikslar
|
O‘zagi
|
Natija
|
-ul (us, a, um)
|
glob-us
shar
|
glob-ulus
sharcha
|
-cul (us, a, um)
|
aur-is
quloq
|
aur-i-cula
quloqcha
|
-ol (us, a, um)
|
are-a
maydon
|
are-ola
maydoncha
|
-ell (us, a, um)
|
cereb(rum)
miya
|
cereb-ellum
miyacha
|
-ill (us, a, um)
|
mam(ma)
sut bezi
|
mam(m)-illa
so‘rg‘ich
|
2. Harakat, jarayonni bildiruvchi suffikslar
|
-io (tio, sio, xio)
|
flex-um
bukish
|
flex-io
bukilish
|
3. Predmet (organ, instrument, pribor) ni bildiruvchi suffikslar
|
- or (tor, sor, xor)
|
adduct-um
yaqinlashtirmoq
|
m. adduct-or
yaqinlashtiruvchi m.
|
4. Harakat natijasini bildiruvchi suffikslar
|
-ura (tura, sura, xura)
|
incis-um
kesmoq
|
incis-ura
kesma
|
Sifatlarga qo‘shiluvchi suffikslar
1. Belgiga boy bo‘lish ma’nosini bildiruvchi suffikslar
|
-os (us, a, um)
|
fibra
tola
squam-a
tangacha
|
fibrosus
tolaga boy
squam-osus
tangachali
|
2. Tegishlilik ma’nosini bildiruvchi suffikslar
|
-al (is, e)
|
coron-a
toj
|
coron-alis
tojga oid
|
-ar (is, e)
|
clavicul-a
o‘mrov
|
clavicul-aris
o‘mrovga oid
|
-ic (us, a, um)
|
thorax, acis
ko‘krak qafasi
|
thorac-icus
ko‘krak qafasiga oid
|
-e (us, a, um)
|
perone
kichik boldir suyagi
|
peron-eus
kichik boldir suyagiga oid
|
3. O‘xshashlik ma’nosini bildiruvchi suffikslar
|
-ide (us, a, um)
|
rhombos
romb
|
rhombo-ideus
rombsimon
|
-ides
|
delta
|
delta-ides
|
-form (is, e)
|
crux, crucis
xoch
|
cruci-formis
xochsimon
|
4. Tashuvchi ma’nosini bildiruvchi suffikslar
|
-fer (us, a, um)
|
semen, inis
urug‘
|
semin-i-ferurug‘ tashuvchi
|
-phor (us, a, um)
|
oon
tuxum
|
oo-phorustuxum tashuvchi
|
5. Kasallik chaqiruvchi ma’nosini bildiruvchi suffikslar
|
-gen (us, a, um)
|
Cancerrak
|
cancero-genusrak chaqiruvchi
|
-genes
|
Pyonyiring
|
pyo-genusyiring chaqiruvchi
|
Mustahkamlash uchun mashqlar
tuberalis, tuberosus, tuberculum, tuberositas, tubercularis; tubus, tubulus, tuba, tubula tubalis; bulla, bullosus; capitulum, capitalis; denticulus, dentalis; vesiculla, vesicularis.
cuticula, tuberculum, mammilla, frenulum, glomerulum, ossiculum, ventriculus, corpusculum, lingual, lingualis, lingularis, radicula, ventralis, dorsalis, tympanicus, caninus, meningeus, membranosus, cardiogenus, spongiosus, analis, femoralis, geniculum, maxillafis, mandibularis, mucosa, serosa, granulosus, alveolaris, gluteus, coccygeus, carpeus, parotideus, tarseus, phalangens, caroticus, pubicus, neurogenus.
papilla parotidea, ductus pancreaticus, fossa condylaris, lossula petrosa ossis temporalis, incisura fibularis, processus styloideus, ductus hepaticus, os scaphoideum, platum osseum, vena gastric, m. gluteus, arteria meningea, ductuli prostatici, fossa canina maxillae, cavitas medullaris, cornu sacrale, apex ossis sacri, tuber ischiadicum, systema nervosum centrale.
9.2. Lotin-Yunon prefikslari (old qoshimchasi)
So‘z yasashda prefix muhim vazifani bajaradi. Prefix otdan oldin ya’ni asosdan oldin qo‘yiladi. U o‘zbek tiliga old qo‘shimcha deb tarjima qilinadi.
Quyida Lotin-Yunon prefikslari jadvalini keltiramiz:
№
|
Prefikslar
|
Ma’nosi
|
Misollar
|
Tarjimasi
|
lotin
|
yunon
|
1
|
ad-
|
|
yaqinlash-tiruvchi
|
adductor
|
yaqinlashtiruvchi m.
|
2
|
ab-
|
apo-
|
uzoqlashtiruvchi
|
abductor
apophysis
|
uzoqlashtiruvhi m.
o‘simta
|
3
|
intra-
intro-
|
endo-
|
ichki
|
intraabdominalis
endoderma
|
qorin ichidagi
ichki varaq
|
4
|
extra-
|
ecto-
exo-
|
tashqi
|
extrauterinus
exoglossia
exoplasma
|
bachadondan tashqari
tilning kattalashuvi
sitoplazma tashqi qavati
|
5
|
infra-
sub-
|
hypo-
|
ostki
kam
|
infrascapularis
hypogastricus
hypotonia
|
kurak osti
qorin osti
qon bosimi kamayishi
|
6
|
super-
supra-
|
epi-
hyper-
|
yuqori
ortiq
|
supraorbitalis
epiphysis
epigastricus
|
ko‘z kosasi usti
naysimon suyaklar uchi
qorin usti
|
7
|
ante-
prae-
|
pro-
|
oldingi
|
antebrachium
anteuterinus
pronephros
|
bilak
bachadon oldi
oldingi buyrak
|
8
|
post-
|
meta-
|
orqadagi
so‘ng
|
postoperativus
metacarpus
metabolismus
|
operatsiyadan so‘ng
kaft
modda almashinuvi
|
9
|
inter-
|
meso-
|
o‘rta
|
intervertebralis
mesoderma
|
umurtqalararo
o‘rta varaq
|
10
|
circum-
|
peri-
para-
|
atrofida
|
circumferentia
periosteum
parasternalis
|
aylana
suyak usti pardasi
to‘sh yoni
|
11
|
trans-
|
dia-
|
ko‘ndalang
|
transplantatio
diathermia
|
ko‘chirib o‘tkazish
issiq o‘tkazish
|
12
|
retro-
re-
|
|
orqadan
qaytadan
|
retromandibularis
retroflexio
reanimatio
|
pastki jag‘ orqasidagi
orqaga bukish
qayta jonlantirish
|
13
|
con-
com-
|
sym-
syn-
|
bilan
|
compressor
symbiosis
synostosis
|
qisish
birga yashash
suyaklararo suyakli
birikish
|
14
|
contra-
|
anti-
|
qarshi
|
contralateralis
contraindication
antitoxia
|
qarama-qarshi turgan
davolashning to‘g‘ri
kelmasligi
zaharga qarshi
|
15
|
in-
|
en-
|
ichkari
|
injectio
encephalon
|
dori yuborish
bosh miya
|
16
|
ex-
|
ec-
|
tashqari
|
extremitas
ectropium
|
uchi, oxiri
qovoqning tashqariga
qayrilishi
|
17
|
im-
|
a-
an-
|
-siz
|
impotentia
impar
analgia
|
kuchsizlik
juftsiz, toq
og‘riqni qoldirish
|
18
|
|
dys-
|
buzilish
|
dystonia
dyspepsia
|
qon bosimi buzilishi
ovqat hazm qilishning
buzilishi
|
19
|
|
eu-
|
normal
|
eurhytmia
eupnoe
|
normal ritm
to‘g‘ri nafas olish
|
20
|
dis-
|
dia-
|
bo‘lish
|
disseminatio
diagnosis
|
sochilib ketmoq
kasallikni aniqlash
|
21
|
de-
des-
|
se-
|
ajratish
|
desinfectio
depressor
|
zaharli mikroblardan
tozalash
tushiruvchi m.
|
Mustahkamlash uchun mashqlar:
Berilgan atamalarni tarkibiy qismlarga ajratib ma’nosini tushuntiring:
extrapyramidalis, extramuralis (murus – devor), paravesicalis, submandibularis, retrobuccalis, premolaris (dentes), subpleuralis, connectivus (textus – to‘qima: necto - birlashtirmoq), adducens (duco – o‘tkazmoq), abducens, abductio, praeglaucoma, praecancerosus, infraorbitalis, supraclavicularis, infratrochlearis, supratrochlearis, interclavicularis, interosseus, intralobularis, intramuscularis, parasternalis, episternalis, suprasternalis, subcorticalis, subduralis, epitympanicus, endocevicalis, applicatio (applico - yopishtirmoq), antenatalis (natus – tug‘ilish), postnatalis, intertarsea, intranatalis, mesoduodenum, interalveolaris, subcutaneus, extrapulmonalis.
Ibratli so‘zlar
1. De gustibus et coloribus non Ta’m va rang haqida
est disputandum. tortishmaydilar.
2. Feci quod potui, faciant meliora Men qo‘limdan kelganini qildim,
potentes. kim uddalasa undan yaxshiroqqilsin.
Leksik minimum
abscessus, us m
|
yiring
|
cancer,cri m
|
rak, saraton
|
caries, ēi f
|
kariyes, chirish
|
colĭca, ae f (греч.)
|
to‘satdan qorinda bo‘lgan og‘riq
|
coma, ătis n (греч.)
|
koma, bexush holat
|
comatōsus, a, um
|
behushlikka oid
|
cysta, ae f (греч.)
|
kista, o‘simta
|
cystōsus, a, um
|
o‘simtaga oid
|
diabētes, ae f (греч.)
|
Qand kasalligi
|
diabeticus, a, um
|
Qand kasa-liga oid
|
eczĕma, ătis n (греч.)
|
toshma
|
fractūra, ae f
|
sinish
|
gangraena, ae f (греч.)
|
gangrena, yiringlash (suyak), qorason
|
gangraenosus, a, um
|
gangrenaga oid
|
glaucōma, ătis n (греч.)
|
glaukoma
|
hernia, ae f
|
churra
|
hernialis, e
|
churraga oid
|
ictĕrus, i m (греч.)
|
sariq kasallik
|
ileus, i m (греч.)
|
ichak falaji
|
infectio, ōnis f
|
yuqumli
|
infectiōsus, a, um
|
yuqishga oid, yuqumli
|
inflammatio, ōnis f
|
yallig‘lanish
|
morbus, i m
|
kasallik
|
oedĕma, ătis n (греч.)
|
shish
|
paralysis, is f (греч.)
|
falaj
|
paralytĭcus, a, um
|
falajga oid
|
parēsis, is f (греч.)
|
bir tomonlama shol
|
pneumonia, ae f (греч.)
|
o‘pka yallig‘lanishi
|
spasmus, i m (греч.)
|
spazm, tirishish
|
spasticus, a, um
|
spazmga oid
|
trauma, ătis n (греч.)
|
jarohatlanish
|
traumaticus, a, um
|
jarohatlanishga tegishli
|
ulcus, ĕris n
|
yara
|
ulcerōsus, a, um
|
yaraga oid
|
varix, ĭcis m, f
|
variks, vena kengayishi
|
varicosus, a, um
|
vena kengayishiga oid
|
volvulus, i m
|
ichak buralishi
|
acūtus, a, um
|
o‘tkir
|
benignus, a, um
|
xavfsiz
|
diffūsus, a um
|
yoyilgan, tarqalgan
|
infantīlis, е
|
bolalarga xos
|
juvenīlis, e
|
yoshlikka xos
|
malignus, a, um
|
xavfli
|
senīlis, e
|
keksalikka oid
|
Dostları ilə paylaş: |