Toshkent farm atse vtikainstituti

Mahsulot tayyorlash. 
0 ‘sim lik m evasi pishib etilm asdan 
onalik gulining ustunchasi y ig ‘ib olinadi va soya yerda quritiladi.
XUSHBO‘Y RUTA - RUTA GRAVEOLENS L.
X u sh b o ‘y ruta -
Ruta graveolens L., 
rutadoshlar - 
Rutaceae
oilasiga kiradi. B o ‘yi 70 sm gacha b o ‘lgan hidi yoqim li yarim
buta. Poyasi y o g ‘ochlangan, pastki tom oni shoxlangan b o ‘lib, 
h ar yili k o ‘plab bir yillik novdalar hosil qiladi. Bargi oddiy, 
um um iy k o ‘rinishi uchburchaksim on, ikki va uch m arta patsim on 
ajralgan, kulrang-yashil b o ‘lib, poyada uzu n bandi bilan ketm a- 
ket joylashgan. B arg b o ‘lakchalari ch o ‘ziq-teskari tuxum sim on, 
to ‘m toquchli b o ‘lib, u n d a ju d a k o ‘p nuqtalar (efir m oyi saqlaydigan 
joylar) bor. G ullari yash ilro q -san q rangli, qalqonsim on to ‘pgulga 
y ig ‘ilgan. Eng yuqoridagi gullarida gulkosacha va gultoji barglari 
5 tadan, qolganlari esa 4 tadan, otaligi 8-10 ta, onalik tuguni
4-5 xonali, yuqoriga joylashgan. M evasi 4-5 xonali, sharsim on 
k o ‘sakcha.
Iyun-iyul oylarida gullaydi.
Geografik 
ta rq a lis h i. Janubiy Q rim dagi quruq tosh va 
sh ag ‘alli qiyaliklarda o ‘sadi.
M a h s u lo t ta y y o rla s h . Q ‘sim lik gullash davrida shu yilgi 
о ‘sib chiqqan novdalari о ‘rib olinadi va quritilm asdan ishlatiladi.
K im yoviy 
tarkibi. 
O 'sim likning yer ustki qism i tarkibidagi
0,25-1,2% efir m oyi (sineol, penin, lim onen, aldegidlar, kislotalar 
va boshqa birikm alardan tashkil topgan), flavonoidlar (asosan 
rutin), alkoloidlar, 0,5-1% gacha furokum arinlar b o ‘ladi. 
Furokum ariniardan bergapten va ksantotoksin ajratib olingan.
54

---

Ishlatilishi. 
Tibbiyotda x u sh b o ‘y ruta o ‘sim ligm ing yer 
ustki qism i preparatlari qon tom irlam m g spazmasi natijasida 
kelib chiqqan bosh o g ‘rig ‘i, pnevm oniya, revm atizm , bolalarda 
tirishish bilan o ‘tadigan kasalliklam i davolashda ishlatiladi. 
B ulardan tashqari, q o ‘tir va boshqa teri kasalliklarini davolashda 
ham q o ‘llaniladi.