Toshkent farmatsevtika instituti dvs va sm kafedrasi dori vositalarini instrumental tahlil usullari

Potensiometrik titrlash orqali fenazepam miqdorini aniqlash

0,3 g fenazepam (aniq tortma) 20 ml xloroformda eritiladi, 20 ml sirka angidridi qo’shiladi va 0,1 mol/l perxlorat kislotasi eritmasi bilan potensiometrik usulda titrlanadi. Indikator elektrodi sifatida shisha elektrod qo’llanadi. Bir vaqtning o’zida nazorat tajribasi o’tkaziladi. 1 ml 0,1 mol/l perxlorat kislota eritmasi 0,03496 g fenazepamga mos keladi (preparatning miqdori 99,0% dan kam bo’lmasligi kerak).

Ampitsillinning 250 - 500mg jelatinli kapsulasi miqdoriy tahlili

Reaktivlar: suyultirilgan natriy gidroksid eritmasi (42 g/1) perxlorat kislotaning 1 mol/l (suvli) eritmasini tayyorlash uchun (8,6 ml 70% perxlorat kislotasi 100 ml o’lchov kolbasida belgisigacha suv bilan yetkaziladi); atsetat buferi eritmasi (pH 4,8); formamid — tahlil uchun toza namunasi; 0,05 mol/l simob perxlorat eritmasi.

Aniqlash tartibi: 0,1000 g (aniq tortma) suvsiz ampitsillinga mos keladigan maydalangan kukun titrlash kolbasiga o’tkazilib, suyultirilgan natriy gidroksid eritmasidan qo’shiladi va 10 minut davomida elektromagnit aralashtirgich yordamida aralashtiriladi. So’ngra perxlorat kislotaning 4,6 ml eritmasi, 20 ml bufer eritmasi, 5 ml formamid eritmasi qo’shiladi va simob perxlorat eritmasi bilan 0,6 ml/min. tezlikda (platinali va kalomel elektrodlari ishtirokida) potensiometrik graflkda bukilishgacha (a - chiqim) titrlanadi. 1 ml 0,05 mol/l simob perxlorat eritmasi 0,01747 g suvsiz ampitsillinga mos keladi. Ampitsillinning foiz miqdori (A) quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi:

bunda:

a — 0,05 mol/l simob perxlorat eritmasining titrlash uchun ketgan ml miqdori;

n — namuna og’irligi,

g. Suvsiz ampitsillinning bitta jelatina kapsuladagi miqdori quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi:

d — suvsiz ampitsillinning ko’rsatilgan gramm miqdori,g;

A — ampitsillinning foiz miqdori;

B — parchalanish mahsulotlarining foiz miqdori;

m — bir jelatina kapsulaning o’rtacha ogirligi, g.

Parchalanish mahsulotlarini aniqlash

Reaktivlar: formamid — tahlil uchun toza namunasi; atsetat bufer eritmasi (pH 4,8); 0,05 mol/l simob perxlorat eritmasi. Aniqlash tartibi: 0,5 g (aniq tortma) suvsiz ampitsillinga mos keladigan maydalangan kukun tortib olinib, titrlash kolbasiga o’tkaziladi, so’ngra 10 ml formamid va 10 ml suv qo’shiladi. Aralashma 10 minut davomida ultratovush hammomida tortma erib ketgunicha chayqatiladi. Keyin 20 ml bufer eritmasi qo’shiladi va simob perxlorat eritmasi bilan suvsiz ampitsillin miqdorini aniqlashdagi kabi titrlanadi (b-chiqim). Parchalanish mahsulotlarining foiz miqdori quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi:

Bunda

b — titrlash uchun sarflangan 0,05 mol/l simob perxlorat eritmasi miqdori;

n — ampitsillin kukunining aniq tortmasi, g.

10-rasm. Potensiometrik titrlashda elektrodlarning joylashish chizmasi.

a-indikator elektrod; bsolishtiruvchi elektrod;

d elektrolitik ko’prik;

e-titrlash byuretkasi.

2.2Poliyarografik usulda Foli kislotasining miqdorini aniqlash

Polyarografik usul - tekshiriluvchi moddaning elektroliz jarayonida qaytarilishi yoki oksidlanishi natijasida hosil bo’ladigan tok kuchini o’lchashga asoslangan elektrokimyoviy tahlil usulidir. Moddaning elektrolizi jarayonida hosil bo’ladigan elektr tokining yacheykaga ta’sir ettirilgan kuchlanishga bog’liqligi volt-amper grafigi tarzida ifodalanib, “polyarografik to’lqin” deyiladi (12-rasm).

Jarayon elektroliz idishi (elektrolizer), tomchili simob elektrodidan iborat bo’lgan mikrokatod va katta yuzaga ega bo’lgan elektrolizer tubiga solingan simob yoki to’yingan kalomel anodidan iborat bo’lgan elektrolitik yacheykada olib boriladi (rasm 13). Elektroliz boshlanishida elektrodlarga beriladigan sekinlik bilan ortib boruvchi kuchlanish ta’sirida tok kuchi juda oz o’zgarib, bu volt-amper grafigida “qoldiq tok” deyiladi. Tahlil qilinayotgan moddaning qaytarilish potensiali qiymatida tok kuchining keskin ravishda ortishi kuzatilib, bu “tok ortishining chegara qiymati” deyiladi. “Tok ortishining chegara qiymati”da elektrod yuzasida qaytarilgan modda konsentratsiyasi bilan eritmaning asosiy moddasidan elektrod atrofiga diffuziyalanadigan modda konsentratsiyalari orasida muvozanat hosil bo’ladi. Modda diffuziyalanishdan tashqari elektr maydonning kuchi ta’sirida ko’chish (migratsiya) orqali ham katodga o’tishi mumkin. Diffuziya toki Ilkovich tenglamasi bilan tavsiflanadi.

Jd — o’rtacha diffuzion tokning mikroamperlardagi qiymati;

n — reaksiyada ishtirok etuvchi elektronlar soni;

D — diffuziya koeffitsiyenti, sm2/sek larda;

m — kapillyardan oqib tushadigan simobning mg/sek lardagi miqdori;

t — bitta tomchining hosil bo’lish vaqti;

c — aniqlanuvchi moddaning mol/l lardagi konsentratsiyasi.

Ilkovich tenglamasiga ko’ra. o’rtacha diffuzion tok tekshiriluvchi namunadagi modda konsentratsiyasiga to’g’ri mutanosib bo’lib, haroratga va kapillar tavsifiga ham bog’liq. Kapillar 0,03—0,05 mm diametrga va 6— 10 sm uzunlikka ega bo’lishi kerak. Kapillyarning ustki qismidan elektrolizerdagi simob yuzasigacha bo’lgan simob ustunining balandligi 40 sm dan 80 sm gacha bo’lib, kapillarning aniq uzunligi va simob ustunining balandligi tomchi hosil bo’lish vaqti 3-5 sekund etib moslash- tiriladi. Polyarografik yacheykaning harorati ±0,50C atrofida doimiy bo’lib, haroratning 10C gacha o’zgarishi diffuzion tokning 2—3% ga o’zgarishiga olib keladi. Polyarografik to’lqin moddani sifat va miqdor jihatdan tavsiflash imkonini beradi. Yarim to’lqin potensialining qiymati (El/2) polyarograflyalanuvchi moddaning sifat tavsifnomasi bo’lib, to’yingan kalomel elektrodiga nisbatan o’lchanadi. U eritma tarkibiga bog’liq bo’lib, pH ga va eritmaga kompleks hosil qiluvchi moddalar qo’shilishiga qarab o’zgarishi mumkin. Polyarografik sifat tahlilida tekshiriluvchi namunadagi modda kon sentratsiyasi bilan mutanosib bo’lgan diffuziya toki ortishining chegara qiymatlarini o’lchashga asoslangan ko’chib o’tuvchi (migratsion) tokni kamaytirish va tekshiriluvchi eritmaning elektr o’tkazuvchanligini oshirish maqsadida “fan” deb atalgan elektrolitdan 50-100 hissa ortiq qo’shiladi. “Fon”ning qaytarilish potensiali volt-amper grafigida aniqlanuvchi modda potensialiga nisbatan manfiyroq maydonda joylashadi. Polyarografik miqdoriy tahlil kalibrlangan grafik tuzish, standart namunadan foydalanish va qo’shimchalar qo’shish usullari bilan o’tkaziladi. MTX talabi bo’yicha tayyorlangan tekshiriluvchi eritma harorati ±0,50C oralig’ida doimiy bo’lgan elektrolizerga quyilgach, polyarografik faol kislorodni siqib chiqarish maqsadida 10—15 minut davomida undan azot yoki vodorod o’tkaziladi. Faol kislorodni natriy sulfit yoki metol—(n—metilaminooksifenol) qo’shish orqali ham bog’lash mumkin. Tomchili simob elektrod tekshiriluvchi eritmaga joylashtirilgach, simob tomchilarining oqib tushishi moslashtirilib, xususiy maqolada ko’rsatilganiga ko’ra polyarogramma olinadi. Bir vaqtning o’zida standart namunaning polyarografik to’lqini olinib, uning balandligi (mm larda) grafik bo’yicha topiladi. Tekshiriluvchi eritma tarkibidagi aniqlanuvchi moddaning miqdori quyida ko’rsatilgan usullardan biri bo’yicha hisoblanadi. 1. Kalibrlangan grafik tuzish usuli. Bu usuldan foydalanilganda standart namunaning turli konsentratsiyalardagi eritmalari tayyorlanib, polyarogrammalari olingach, to’lqinlarning balandligi o’lchanadi. Olingan qiymatlar asosida koordinatalari to’lqin balandligi — konsentratsiyadan iborat kalibrlangan grafik tuziladi. So’ng tekshiriluvchi eritmaning polyarogrammasi olinib, to’lqin balandligi aniqlangach, kalibrlangan grafikdan foydalanib, uning konsentratsiyasi topiladi. Bu usul bir turkum dori vositalarini tahlil qilish uchun qulay. 2. Standart namunadan foydalanish usuli Tekshiriluvchi eritmaning taxminiy konsentratsiyasi ma’lum bo’lsa, standart namunaning turli konsentratsiyalardagi bir qator eritmalarini tayyorlamasdan, konsentratsiyasi tekshiriluvchi eritma konsentratsiyasiga yaqin bo’lgan 2—3 eritma tayyorlash va ularning polyarogrammalarini olish orqali eritma konsentratsiyasini aniqlash mumkin.

Cx— tekshiriluvchi eritmaning konsentratsiyasi;

Cst— standart namuna eritmasining konsentarsiyasi;

Hx — tekshiriluvchi eritma polyarogrammasidagi to’lqin balandligi;

Hst — standart namuna eritmasi polyarogrammasidagi to’lqin balandligi.

3. Qo’shimchalar qo’shish usuli Tekshiriluvchi eritmaning konsentratsiyasi noma’lum bo’lsa, to’g’ridan to’g’ri standart namuna eritmasidan qo’shib polyarogramma olish ham mumkin. Bu holda eritmaning konsentratsiyasi quyidagi formula yordamida hisoblanadi:

formulada:

Сx — tekshiriluvchi eritmaning konsentratsiyasi;

Cst — standart namuna eritmasining konsentratsiyasi;

Hx — tekshiriluvchi eritmaning to’lqin balandligi;

Hst — standart namuna eritmasi polyarogrammasidagi to’lqin balandligi;

Vst — standart namuna eritmasining hajmi;

Vx — tekshiriluvchi eritmaning hajmi.

Polyarografik tahlil turli rusmdagi polyarograflarda bajarilib, ulardan elektron va fotoqayd etuvchi polyarograflar nisbatan qulay hisoblanadi. Polyarografik tahlil xatoligi 1,5—5%.

Eslatma: Simob bug’lari zaharli bo’lgani uchun polyarografik tahlil shamollatib turiladigan xonalarda o’tkazilib, elektrolitik yacheyka havo so’ruvchi shkafga o’rnatilgan bo’lishi lozim. Tasodifan to’kilgan simob yuqlari tezlik bilan yo’qotilishi shart! Polyarografik usul yordamida kellinning substansiyadagi va tabletkadagi miqdori, foli kislotasining substansiyadagi va tabletkadagi miqdori, nikotinamidning in’yeksion eritmasidagi miqdori, piridoksin gidroxloridning tabletkadagi miqdorini aniqlash mumkin.