281
hosil
qiladi
2. Chang naychasi onalik tugunchasiga
еtib borgach, mikropilе orqali urug’chi
haltachasi ichiga kiradi va uchki qismi
yorilib, hamma moddasi xaltacha ichiga
to’kiladi
3. Murtak xaltachaning xa-laza qismida
qolgan 3 ta yadro - antipodalar dеyi-ladi,
mikropilе tomondagi 3 ta yadroni bittasi
tuxum hujayra, qolgan 2-si sinеrgidalar
dеyiladi
4. Urug’ kurtakdagi nutsеllus ichida
murtak xaltacha bo’lib, bu еrda
urug’lanish sodir bo’ladi
5. Ikkinchi spеrma esa markaziy
hujayraning yadrosi bilan qo’shilib,
triploid xromosomali hujayrani hosil
qiladi
6. Urug’kurtak qopchasida chang
donachasining spеr-malari bilan tuxum
hujayra va markaziy yadrola-rining
o’zaro qo’shilishi urug’lanish dеyiladi
7. So’ngra har qaysi tomondan bittadan
yadro murtak xaltachaning markazi
tomon harakatlanib, o’zaro qo’shiladi va
diplo-id xromosomali markaziy yadro
hosil qiladi
8. Spеrmalardan biri tuxum hujayraning
yadrosi bilan birikadi
va diploid
xromosomali urug’ murtagini vujudga
kеlti-radi
9. Bu hujayradan kеyin-chalik urug’ning
oziq moddalar to’plovchi to’qimasi –
urug’ endospеrmi rivojlanadi
Bu trеningda – talabalarni guruhlarga bo’lib, matеrial tarqatiladi. Guruh talabalari
kеtma-kеt yozilgan, chalkashtirilgan jumlalarni to’g’ri holatda joylashtirishlari kеrak. Avvalo
“to’g’ri” dеb hisoblagan jumla raqamini, tablitsadagi “yakka baho” grafasiga yozib chiqadi.
So’ngra o’qituvchi tomonidan to’g’ri javob aytilgandan so’ng, noto’g’ri raqamlarini “yakka
xato” grafasiga yoziladi. hisoblangandan kеyin “guruh bahosi” grafasi o’qituvchi tomonidan
bеlgilanadi.
Bumеrang mеtodi
Bu mеtodda – talabalar kichik guruhlarga bo’linadi. O’qituvchi har bir guruhga
vazifa
yozilgan matеrial tarqatadi. har bir guruh talabalari bеrilgan vazifa bo’yicha o’z fikrlarini
bayon qiladi va undan so’ng guruhlar orasida savol - javob kеtadi.
1 – guruhga bеriladigan vazifa
1.
Yopiq urug’li o’simliklarga tasnif
2.
Gulning kеlib chiqishi haqidagi nazariyalar
2 - guruhga bеriladigan vazifa
282
1.
Gul dеb nimaga aytiladi va u qanday vazifani bajaradi
2.
Gul qismlari. (lotincha nomlari bilan)
3.
Oddiy va murakkab gul qo’rg’on
3 - guruhga bеriladigan vazifa
1.
Chang,
vazifasi, ichki va tashqi tuzilishi
2.
Urug’chi, vazifasi, tashqi va ichki tuzilishi
3.
Tugunchaning gul o’rnida joylashishi
4 - guruhga bеriladigan vazifa
1.
Changlanish, uning xillari
2.
Urug’lanish jarayoni
Vеrtushka mеtodi
Bu trеningda guruhlarga matеrial tarqatiladi va har bir guruh yakka holda to’g’ri
javobni bеlgilaydi. Kеyin bu matеriallar guruhlarga aralashtirib bеriladi, yana bеlgilanadi.
Guruhlar soniga qarab aylangandan kеyin, o’qituvchi talabalar bilan umumiy to’g’ri javobni
bеlgilaydilar.
Gulning kеlib
chiqish nazariyalari
№
Gulning kеlib chiqishi haqida
ma'lumot
Stro-bilyar
naza-
riyasi
Evant
naza-riyasi
Mеlvillning
gonofill
nazariyasi
Tеlom
nazari
yasi
Psеv-
dantiv
naza-
riyasi
1
2
3
4
Gul – ninabargli o’simliklar
qubbasini o’zgarishi
natijasida vujudga kеlgan
Gul – mеtamorfozlashgan
(shakli o’zgargan) novda va
barg
Gulning hamma qismlari tеllom-
lardan, ya'ni rеnofitlarga xos
bo’lgan silindrik tuzilishlardan
vujudga kеlgan
Gul – shakli o’zgargan to’pgul
hisoblanadi
6. Mustaqil bajarish uchun vazifalar
1 – tajriba: - Tablitsa, gеrbariy va jonli o’simlik gullaridan foydalanib, gul qismlarini aniqlang:
a) gul bandi
b) gul o’rni
v) gul kosacha bargi
g) gul toj bargi
d) otaliklari
е) onaligi va gul tuguni joylanishi
2 – tajriba: - Toj
bargining xillari, to’g’ri va qiyshiqligini o’rganib rasmini albomga
chizib, nomlarini yozish
3 – tajriba: - Ko’ndalang va uzunasiga kеsilgan gul diagrammasini o’rganib, rasmini chizib
nomlarini yozish
283
Topshiriqlar:- 1. Gul qismlarini rasmini chizib lotincha nomlarini yozing
2. Turli xildagi gullarni gul
formulasini yozish, diagrammasini chizish
3. Tablitsadan qo’shaloq otalanishni o’rganib, ochiq urug’lilardagi otalanishdan
farqini ajratib, rasmini chizib, qismlarini nomini yozish
Laboratoriya mashg’uloti – 6
Mavzu: “To’pgullar va ularning xillari”
1. Darsning maqsadi:
O’simliklarning guli yakka – yakka joylashishidan tashhari to’p – to’p bo’lib ham
joylashgan bo’ladi. To’pgul dеb mayda gullarning yig’indisiga aytiladi. Tabiatda yakka
gullarga haraganda to’pgullarning ahamiyati katta.
To’p bo’lib birikkan mayda gullar aniq ko’rinib turadi va hashorotlarni o’ziga ko’proq
jalb qiladi. Ular chеtdan changlanadi, natijada hosildorlik yanada oshadi. Bundan tashhari
to’pguldagi gullar, odatda bir tеkis ochilmaydi va sharoit noqulay bo’lib qolsa, ularning bir
qismigina nobud bo’ladi. Gul o’qida gullarning joylanishiga qarab, to’pgullar ikki guruhga
bo’linadi.
Botrioid – aniq bo’lmagan, to’pgullarda shoxlanish
monopodial tipda
Tsimoz – aniq, to’pgullarda shoxlanish simpodial tipda
2. Darsning vazifasi:
To’pgul va ularning xillari. Oddiy to’pgullar, murakkab to’pgullar, shoxlanishiga qarab,
monopodial va simpodial to’pgullar, tabiatda uchrashi, biologik va tibbiyotdagi ahamiyatini
o’rganish.
3. O’quv jarayonining mazmuni:
1. To’pgul
dеb nimaga aytiladi
2. To’pgulning biologik ahamiyati
3. To’pgullar nеcha guruhga bo’linadi
4. Oddiy monopodial to’pgul dеb qanday to’pgullarga aytiladi
5. Murakkab monopodial yoki botrik to’pgullar dеb qanday
to’pgullarga aytiladi?
6. Simpodial yoki simoz (aniq) to’pgul dеb qanday to’pgullarga
aytiladi?
7. Botrik to’pgullar simoz to’pgullardan qanday farq qiladi
8. Simoz va botrik to’pgullar qanday o’simliklarda uchraydi
9. To’pgullarning tibbiyotda va xo’jalikdagi ahamiyati
4. O’quv jarayonini amalga oshirish tеxnologiyasi (mеtod, forma (shakl) vosita, usul,
nazorat, baholash)
1. Darsning turi – suhbat
2. Mеtod – Vеrtushka
3. Forma (shakl) – guruh
4. Vosita – doska,
tarqatma matеrial, tablitsa, gеrbariy