Ko‘ndalang-targ‘il mushak go‘qimasi.
Ko‘ndalang-targ‘il mushak to‘qimasi skelet mushaklarni, ovqat
hazm qilish yo‘lining ba'zi a'zolari (til, tanglay, qizilo‘ngach bir qismi)
mushaklarini, ko‘z mushaklarini, mimik va nafas olish mushaklarini
hosil qiladi. Yurak mushagi ko‘ndalang-targ‘il mushak to‘qimasining
maxsus to‘ri bo‘lib u haqda yuqorida maxsus fikrlar bayon etilgan.
90
Ko‘ndalang-targ‘il mushak tolalariniig tuzilishi. Ko‘ndalang-targ‘il
mushak to‘qimasi tolalardai iborat bo‘lib, ularning uzunligi bir necha
santimetrgacha (12,5 sm), diametri 100 mkm gacha yetishi mumkin. Shu
sababli ko‘ndalang-targ‘il mushak tolalari simplastik tuzilmalar deb
ataladi. Ular uzun silindrik tuzilmalar bo‘lib, sirtdan yaxshi ifolalangan
parda — sarkolemma bilan qoplangan. Mushak tolalarining yadrolari
oval shaklli, xromatini kam bo‘lib- psrifsriyada, sarkolemma ostida
joylashadi (26-rasm). Mushak tolalari mitoxopdriyalarga boy bo‘lib, ular
miofibrillalar ostida tizilib yotadi. Shuni qayd qilish lozimki,
mushakning harakat faolligi qancha yuqori bo‘lsa (qisqarish tezligi
qancha katta bo‘lsa), mushak tolasida sarkosomalari (mitoxondriyalar)
shunchalik ko‘p bo‘ladi.
Mushak tolalari sarkosomalarining kristallari kuchli rivojlangan
bo‘lib, sarkosomalarning uzun o‘qiga nisbatan perpendikulyar
yo‘nalgan. Donador endoplazmatik to‘r yaxshi rivojlangan, yadro
atrofida joylashadi. Sust rivojlangan plastinkasimon kompleks ham shu
yerda yotadi. Ko‘ndalang-targ‘il mushakda silliq kanalchalar tizimi
mavjud bo‘lib, uning mushak tolalariniig maxsus strukturasi deb
hisoblash mumkin. Kanalchalar tizimi tolaning uzun o‘qi bo‘ylab
miofibrillalar oralig‘ida joylashadi va Z chiziq qarshisida yoki A va I
disklar chegarasida kengaymalar hosil qilib tugaydi. U tizim
sarkoplazmatik retikulum (to‘r) deb nomlanadi. Bundan tashqari A va I
disklar chegarasida (sut emizuvchilarda) sarkolemmaning plazmatik
membranasi tola ichiga botib kirib T tizim naychalarini hosil qiladi. Bu
naychalar tolaning uzun o‘qiga ko‘ndalang yo‘nalgan bo‘ladi. Tizim
kanalchalari A va I disk chegarasida atrofidagi simmetrik joylashgan
sarkoplazmatik to‘rning naycha kengaymalari bilan birga triadalar hosil
qiladi. Sarkoplazmatik to‘r qisqarishning yuzaga chiqishida ishtirok
etadi.
|