Toshkent pediatriya tibbiyot instituti

Imunoglobulinlarni 5 ta sinfga bo‘linadi, ya'ni:  
1.  Ig  M-  bu  antitelalar  zaharli  moddalarni  neytrallash,  yot  xujayralarni 
yemirish va turli antigenlarni cho‘ktirish vazifasini o‘taydi.  
2.  Ig  Q    –  antitelaldarni  asosini  tashkil  etib  u  organizmni  mikroblar, 
viruslar va zaharli moddalardan himoya qiladi.  
3.  Ig  A-  bu  antitelalar  so‘lak  bezida,  ko‘z  yosh  bezida,  me'da-ichak 
suyuqliklarida  ko‘p  uchrab,  shuning  uchun  ularga  sekretor  antitelalar 
deyiladi.  
4.  Ig  E-bu  antitelalar  allergik  reaksiyalarda  qatnashadi.  Ular  ta'sirida 
to‘qima  bazofillarining  degranulyasiyasiga  uchrashi  kuzatilib,  qonga 
gistamin - va geparinni ajralib chiqishi kuzatiladi.  
5.  Ig  D-bu  antitelalarni  homilada  va  yangi  tug‘ilgan  chaqaloqlarda 
uchratamiz.  
Ikkinchi  guruh  immunotsitlar  yordamchi  immunotsitlar  deyiladi,  ularga 
makrofaglar, neytrofil leykotsitlar kiradi.  
 
 
 

---

 
112 
35-rasm. Limfotsitlar.  
A. limfotsit – sxema 
B. qon surtmasidagi limfotsitlar 
V. TEM. V-limfotsit 
G. REM. V-limfotsit 
D. T-limfotsit 
 
 
Makrofaglar-  yot  moddalarni  (antigenlarni)  qamrab  oladi, 
fagotsitoz  xususiyatiga  ega.  Ular  to‘qimalarda,  a'zolarda  uchraydi. 
Shakli  noto‘g‘ri,  o‘simtalik,  sitoplazmasi  lizosoma  organellasiga  boy 
bo‘ladi.  Lizosomalarda  esa,  gidrolitik  fermentlar  ko‘p  bo‘ladi,  ular 
fagotsitoz qilingan moddalarni parchalab yuboradilar.  Ular biriktiruvchi 
to‘qima  xujayralarini  taxminan  10-20%  ni    tashkil  qiladi.  Makrofaglar 
monotsitlardan  hosil  bo‘lib,  ularni  2  ta  turi  tafovut  etiladi,  ya'ni:  siyrak 
biriktiruvchi  to‘qimada  joylashgan  erkin  makrofaglar    va  o‘troq 
makrofaglar.  O‘troq    makrofaglar  jigar,  taloq,  suyak  ko‘migi,  limfa 
tugunlari,  markaziy  nerv  sistemasi  va  yo‘ldoshda  uchraydi.  Ular 
yumaloq  va  ovalsimon  shaklga  ega  bo‘lib,  elektron  mikroskop  ostida 
qaralganda sitoplazma qobig‘i o‘simtalarini ham ko‘rish mumkin. Tinch 
holatda  makrofaglar  harakat  qilmay,  infeksiya  tushganda  o‘lchamlari 
kattalashadi  va  ular  amyobasimon  harakat  qila  boshlaydi.  Makrofaglar 
kuchli  fagotsitoz  qilish  qobiliyatiga  ega  bo‘lib,  organizmni  turli 
bakteriya va mikroblardan, har xil yot jinslardan hamda to‘qimada hosil 
bo‘lgan  degenerativ  elementlardan  tozalashda  katta  rol  o‘ynaydi. 
Shuning uchun ham ularni biriktiruvchi to‘qimani “sanitarlari” deb atash 
mumkin.  Qon  yaratuvchi  a'zolarning  makrofag  xujayralari,  jigar 

---

 
113 
yulduzsimon xujayralari, nerv to‘qimasini mikrogliya xujayralari, o‘pka 
to‘qimasidagi  “chang”  xujayralari  organizmda  diffuz  tarqalgan  himoya 
vazifasini 
o‘tovchi  xujayralar  majmuasini  hosil  qilib,  ularni 
“mononuklear  fagotsitlar  sistemasi”  (MFS)  deb  yuritiladi.  Makrofaglar 
organizmning    immunologik  javobida  muhim  o‘rin  egallab, 
immunokompetent  xujayralarga  antigen  to‘g‘risida  ma'lumot  yetkazib 
beradi.  Undan  tashqari  makrofaglar  turli  xil  biologik  aktiv  moddalar 
ishlab  chiqarish  qobiliyatiga  ham  ega.  Bugungi  kunda  makrofaglar 
ishlab  chiqaradigan  40  dan  ortiq  moddalar  aniqlangan.  Ularga  turli 
monokinlar,  prostoglandinlar,  siklik  nukleotidlar,  interferon,  lizotsin, 
turli fermentlar va boshqalar misol bo‘ladi. Makrofaglarning limfotsitlar 
hayotiy  faoliyatini,  ularda  bo‘ladigan  proliferatsiya  va  differensiatsiya 
jarayonlarini  boshqarishdagi  roli  ham  kattadir.  T  va  V  limfotsitlarga 
ijobiy  ta'sir  ko‘rsatuvchi  moddalar  mediatorlar  yoki  monokinlar  nomi 
bilan  yuritilib,  ulardan  eng  muhimi  -interleykin  I  hisoblanadi.  Va, 
nihoyat,  makrofaglar  xujayraviy  immunitet  jarayonlarida  ham  faol 
ishtirok etadi. Makrofaglar xujayraviy immunitetning asosiy xujayralari 
bo‘lmish T-killerlarning faoliyatini boshqarishda ham qatnashadi.  
Neytrofil  leykotsitlar  –  ular  tashqi  tomondan  qalinligi  10  nm  va 
ko‘p  sonli  yolg‘on  oyoqlari  (psevdopodiylar)  tufayli  notekis  bo‘lgan 
xujayra  qobig‘i  bilan  o‘ralgan.  Ko‘p  sonli  psevdopodiylarning  bo‘lishi 
neytrofillarni  faol  harakat  qilish  qobiliyatiga  ega  ekanligidan  dalolat 
beradi. Ularning 3 xil turi tafovut etilib, ya'ni: 1. segment yadroli yetuk 
neytrofillar – ular umumiy leykotsitlarni 60-65 % ini tashkil etib, ularni 
yadrosi 3-4 ta alohida bo‘laklardan (segmentlardan) iborat bo‘ladi va bu 
bo‘laklar ingichka ko‘prikchalar yordamida o‘zaro tutashib turadi. 
2. 
Tayoqcha  yadroli  neytrofillar.  Ular  leykotsitlarni  2-4  %  in  tashkil 
etadi.  
3. 
Yosh  neytrofillar.  Ularning  yadrosi  loviyasimon  yoki  taqasimon 
bo‘lib, ular leykotsitlarni 0,5 % ini tashkil qiladi.  
Ayollarni  yetuk  neytrofillarida  maxsus  xromatin  tanachalari  yoki 
Barr  tanachalari  uchraydi.  Barr  tanachalari  sud  tibbiyotida  muhim 
ahamiyatga  ega.  Neytrofillar  faol  harakat  qilish  qobiliyatiga  ega  bo‘lib, 
organizmning  yallig‘lanish  jarayonlari    va  to‘qimalar  yemirilishi  sodir 
bo‘layotgan joylarga yetib boradi. Bu yerda neytrofillar yot zarrachalar, 
mikroblar  va  yemirilgan  xujayra  bo‘laklarini  fagotsitoz  qiladi.  Shu 
xususiyati  tufayli  neytrofillarni  mikrofaglar  deb  ham  ataladi. 
Neytrofillarda  glikogen  va  bir  qator aminokislotalarni  bo‘lishi  ularning 
moddalar  almashinuv  jarayonida  faol  ishtirok  etishidan  dalolat  beradi. 

---

 
114 
Ulardan tashqari neytrofillarda maxsus moddalar – keylonlar bo‘lib, ular 
granulotsitlarning  proliferatsiya  va  differensiallanish  jarayonlarini 
boshqarishda  ishtirok  etadi.  Neytrofillarning  yashash  muddati  o‘rtacha 
10  sutkaga  teng  bo‘lib,  shundan  4  sutkasi  suyak  ko‘migida,  8-24  soati 
qonda  bo‘lib,  so‘ng  to‘qimaga  o‘tadi  va  u  yerda  o‘z  vazifasini  ado 
etgach  yemiriladi.  Neytrofillarning  miqdorini  ko‘payib  ketishiga- 
neytrofilyoz  deyiladi.  Bunday  holat  yallig‘lanish  reaksiyalarida 
kuzatiladi. Bunda asosan tayoqcha yadroli va yosh neytrofillarni miqdori 
ko‘payib, unga leykotsitar formulani chapga siljishi deyiladi.