Toshkent pediatriya tibbiyot instituti
-rasm. Interdigitirlovchi xujayra (sxema)
Yüklə 2,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 36-rasm. Interdigitirlovchi xujayra (sxema)
1 - yadro; 2 - donachalar; 3 - o‘siklar, 4 - limfotsitlar (Q.R.To‘xtaev rasmi) Interdigitirlovchi xujayralarning faoliyati to‘la aniqlanmagan. Ularda 1a va boshqa retsepgorlarning borligi bu xujayralarning limfotsitlarga antigen to‘g‘risidagi ma'lumotni yetkazib berishda ishtirok etishidan dalolat beradi. Bundan tashqari, ular T – limfotsitlarning ko‘payishi va differensiallanishini boshqaruvchi moddalar ham ishlab chiqaradi. Periferik immun himoya a'zolarining V-zonalarida yordamchi xujayralarning yana bir turi - dendritli xujayralar uchraydi. Ular ko‘proq limfatik follikullarda joylashganligi tufayli follikulyar dendritli xujayralar deb ham ataladi (FDH). O‘zlarining ko‘p sonli o‘siqlari yordamida bu hujayralar limfotsitlar va plazmotsitlar bilan kontaktda bo‘ladi (41-rasm). Dendritli xujayralarning sitoplazmasida ko‘p sonli erkin ribosomalar, oz miqdorda mitoxondriyalar, donador endoplazmatik to‘r kanalchalari ko‘rinadi. Golji kompleksi atrofida va sitoplazmaning boshqa qismlarida mayda, lizosomalarga o‘xshash donachalar uchraydi. Xujayra yadrosi noto‘g‘ri shaklga ega bo‘lib, o‘zida yadrocha saqlaydi. Dendritli xujayralarda G‘s, Sz - retseptorlari borligi aniqlangan. Bu xujayralarning asosiy vazifasi - antigen haqidagi axborotni V-limfoblast xujayralariga yetkazib berish hamda limfotsitlarning shakllanishini 123 boshqarib turishdir. Dendritli xujayralarning fagotsitoz qilish qobiliyati dsyarli yo‘qdir. Ularning kelib chiqishi to‘g‘risida ikki xil fikr mavjud. Birinchi fikrga binoai bu xujayralar makrofaglar singari monotsitlardan hosil bo‘ladi deb hisoblanadi. Ikkinchi fikr esa ularning retikulyar xujayralardan kelib chiqishini oldinga suradi. Immunitet jarayonida eoziiofil va bazofil leykotsitlar hamda to‘qima bazofillari (semiz hujayralar) ham ishtirok etadi. Bazofil leykotsitlar va to‘qima bazofillari ishlab chiqargan gistamin, geparin moddalari T - va V - limfotsitlarning ko‘payishi va shakllanishini kuchaytirish xususiyatiga ega. Eozinofil leykotsitlar organizmga ko‘p miqdorda antigenlar tushganda ko‘payadi va makrofaglarning faoliyatini kuchaytiradi. Shuningdek, immun himoya jarayonlarining kechishida neytrofil leykotsitlarning ahamiyati ham katta. Ular limfotsitlarning ko‘payishi va shakllanishini kuchaytiruvchi moddalar ishlab chiqaradi hamda antigenlarni aktiv fagotsitoz qiladi. Neytrofillar xaqida yuqorida to‘liq ma'lumot berib o‘tilgan. Shunday qilib organizmda sodir bo‘ladigan immun himoya jarayonlari to‘qimalar va a'zolarda joylashgan turli xil xujayralarning o‘zaro birlikda (kooperativ) faoliyat ko‘rsatishi tufayli amalga oshadi. Immunitet jarayonlariga tegishli (ya'ni immunokompetent) xujayralarning immun himoya reaksiyalari davomida o‘zaro uzviy bog‘lanishi hali to‘la o‘rganilmagan. Bu to‘g‘rida bir qancha nazariyalar mavjud bo‘lib, ularning orasida R. V. Petrov va Xaitovlar oldinga surgan nazariya alohida o‘rin tutadi. Bu nazariyaga asosan immunitet jarayoni asosiy uch xil xujayralarning o‘zaro birlikda faoliyat ko‘rsatishi yoki k o o p ye r a s i ya s i tufayli amalga oshadi (38 - rasm). 124 Immunokompetent hujayralar bo‘lib T - V limfotsitlar va ularning subpopulyasiyalari hamda yordamchi hujayralar (makrofaglar, interdigitlovchi va dendritik hujayralar) hisoblanadi. Sxemada ko‘rsatilganidek, organizmga tushgan antigen dastavval antigenni «tanib olish» qobiliyatiga ega bo‘lgan T – va V - limfotsitlarning retseptorlari bilan bog‘lanadi. Shu bilan birga antigen bu limfotsitlarning bir-biri bilan aloqa qilishini ham ta'minlaydi. Antigen T - limfotsitlarning yuzasida bo‘lgan retseptorlar bilan bog‘liq holda makrofaglarga uzatiladi. Makrofaglar bilan T-limfotsitlarning o‘zaro ta’siri natijasida antigenga qarshi sitotoksik T - limfotsitlar hosil bo‘ladi. Keyingi bosqichda T-limfotsitlarning retseptorlari bilan bog‘langan va makrofaglar tomonidan qayta ishlangan antigen V - limfotsitlarga yetkaziladi. Ammo bu ma'lumotning o‘zigina V - limfotsitlarning antitelolar ishlab chiqaruvchi plazmatik hujayralarga aylanishi uchun kifoya qilmaydi. V - limfotsitlarning ko‘payishi va plazmotsitlarga shakllanishi uchun shu antigenga xos bo‘lgan yana bir signal bo‘lishi talab etiladi. Bu signal T- limfotsitlar tomonidan berilib, «immunopoez induktori» deb ataladi. Ikki tomondan antigen to‘g‘risida ma'lumot olgan V-limfotsitlar o‘z navbatida blast xujayralarga aylanib, mitoz yo‘li bilan ko‘payadi. Natijada, ma'lum bir antigenga nisbatan V - limfotsitlarning kloni hosil bo‘ladi. Ular o‘z navbatida plazmoblastlarga, proplazmotsitlarga va nihoyat yetuk plazmatik xujayralarga aylanib, shu antigenga nisbatan antitelolar ishlab chiqaradi. Shunday qilib, immunitet jarayonlarida turli xil hujayralar ishtirok etadi. Bu jarayonlarning faol hujayralari bo‘lmish T- va V -limfotsitlar qon va limfa orqali ko‘chib yurish (migratsiya) qobiliyatiga egadir. Immun sistemaning markaziy a'zolarida, ya'ni timusda va qizil suyak ko‘migida ushbu limfotsitlariing ko’payishi va takomili ro’y beradi. Qizil suyak ko‘migidan kelgan o‘zak xujayralar gimusda maxsus mikromuhit ta'sirida, ya'ni timik garmonlar: timulin, timozin va timektominlar ta'sirida yetuk T-limfotsitlarga aylanadi. Bu jarayonda timusda bo‘lgan retikllo-epitelial xujayralar ( REX ) va makrofaglarning roli kattadir. Umuman, bu jarayonda neyrogumoral va endokrin faktorlarning ta'siri asosiy o‘rin tutadi. Testlar: Yüklə 2,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|