57
4-Mavzu
MODDALAR VA ENERGIYA ALMASHINUVI.
TA'SIRLANUVCHANLIK
Mavzuning mazmuni
Hujayrada
kechadigan
molekulyar
darajadagi
jarayonlar
organizmda normal va patologik sharoitning shakllanishini ta'minlaydi.
Molekulalar tuzilishi va xususiyatlarini o‘rganish modda almashinuvi
buzilishidan kelib chiquvchi kasalliklar mexanizmini aniqlashda
muhim
ahamiyat kasb etadi.
Modda va energiya almashinuvi (metabolizm) o‘zaro bir-biriga bog‘liq
ikki jarayon: assimilyasiya va dissimilyasiyadan iborat. Modda va
energiya
almashinuvi ham hujayra, ham organizm miqyosida kechadi.
Assimilyasiya (anabolizm) - hujayra ichiga kirgan moddalarni
o‘zlashtiruvchi, energiya talab (endergonik) jarayondir.
Dissimilyasiya (katabolizm) -
o‘zlashtirilgan
moddalarning
parchalanadigan va energiya hosil bo‘ladigan (ekzoergonik) jarayondir.
Metabolizm normal kechishi uchun metabolik fond - tashqaridan qabul
qilingan moddalar, hujayrada dissimilyasiya natijasida hosil bo‘lgan
mahsulotlar bo‘lishi kerak.
Dissimilatsiya gidrolitik yoki oksidlanish reaksiyalari natijasida
yuz beradi. Bu jarayonlar kislorodli va kislorodsiz muhitda amalga
oshishi mumkin. Kislorodsiz (anaerob) dissimilyasiya-glikoliz, bijg‘ish
reaksiyalari asosida amalga oshadi. Bu reaksiyalarni quyidagicha
umumlashtirish mumkin.
1) glikoliz (asosan hayvonlarda kuzatiladi)
S6N, 206 + 2N3R04 + 2ADF
► 2S3N603 + 2ATF + 2N20
Glikolizda hosil bo‘lgan pirouzum kislotasi energiyaga boy organik
moddadir.
2) bijg‘ish (spirtli achish, asosan o‘simliklarda kuzatiladi).
S6N, 206 + 2N3R04 + 2ADF
► 2S02 + S2N5ON + 2ATF + 2N20
Bijg‘ish jarayonida ham energiyaga boy spirt hosil bo‘ladi.
Demak, anaerob dissimilyasiyada glyukoza chala parchalanadi va juda
kam energiya - 2ATF hosil bo‘ladi.
Dissimilyasiyaning ikkinchi samarali, ko‘p energiya hosil qiluvchi,
glyukozani oxirigacha - energiyasi juda kam bo‘lgan moddalargacha
parchalovchi xili aerob katabolizmdir:
S6N, 206 + 602 + 36N3R04 + 36ADF
► 6S02 +6N20 +36ATF +
36N20
58
Anaerob organizmlar prokariotlar orasida ko‘proq uchraydi.
Ammo eukariotlarda ham anaeroblar uchrab, ular 02 siz muhitga
ikkilamchi moslanganlar - achitqilar, parazitik hayot kechiruvchi sodda
hayvonlar, ichakda parazitlik qiluvchi tasmasimonlar, askarida, ostritsa
va boshqalardir.
Dostları ilə paylaş: