Toshkent tibbiyot akademiyasi

Jarohatni ikkilamchi jarroxlikqayta ishlash.

• 
  birlamchi ko’rsatmalarga asosan (birlamchi ko’rsatma to’liq bo’lmagan holatlarda);
  
• 
  ikkilamchi ko’rsatishlarga asosan. OPERATSIYADAN Keyingi davolash
  
• 
  immobilizatsiya(transportli, davoli);
  
• 
  antibiotiklar, (birinchi kunlarda!) m/o, v/i, a/i;
  
• 
  qon yoqotishni to’ldirish;
  
• 
  yalliglanishga qarshi terpiya:
  

a) 1 % kalsiy xlorid eritmasi v/v;

b) salitsitlar:

— moddalar almashinuvini yaxshilash:

a) vitaminlar,

b) mikroelementlar (mineral suvlar);

— o’pkada asoratarlarni profilaktikasi (ayniqsa narkozli operatsiyadan keyin:

a) nafas olish gimnastikasi;

b) soda va fermentlar bilan ingalyatsiya;

v) bronxlarning drenajlash funksiyasini yaxshilash: tez tez yo’talish,balam aspiratsiyasi,traxeya mikrodrenaji;

g) kamfora, sarimsoq piyoz;

d) antiobiotik v/i (morfosiklin, tetraolean);

— yurak va qon tomir asoratlari profilaktikasi:

a) faol erta xarakat;

b) yurak qon tomir vositalari.

Yara infeksiyasi, uni davolsh va tibbiy evakuatsiya bosqichlarida profilaktika

Yara infeksiyasi — yaqin (3—7 kunda) o’q otar qurallar jarohati asorati .

Faktorlar, yara infeksiyasini rivojlanishini aniqlaydigan faktorlar

mahalliy— yara lokalizatsiyasi, yara xarakteri, teri to’qimalarining buzilish darajasi, GTXO ning muddati va sifati.

Umumiy —shok (to’qima gipoksiyasi), nerv buzilishi, oziqlanishni buzilishi, sovutish, isitish, ludshi chiqadigan kasalliklar (diabet), nurlanish kasalligi.

BIRLAMCHI VA IKKILAMCHI MIKROBLI IFLOSLANISH yara infeksiyalarini turlari:

yiringli, shilliqli, anaerobnaya, stolbnyak, tuberkuylyoz, yara sifilisi, aktinomikoz,

Yaraning Yiringli Infeksiyasi

chastota 4,9% o’qli jarohatlar, oskolkali yaralarda — 3,7%.

Vetnamdagi urush — 5% yumshoq to’qimalarda, ishlatilgan antibiotiklarga qaramasdan; 30%) o’q otar qurollarda sinish 30 %.

Qo’zgatuvchilar: stafilakok(78—80%), streptokok, protey gruppasi bakteriyalari (ko’plab nekrotik to’qimalar), ichak tayoqchalari. Yaraning yiringli infeksiyali o’choqlarining yuzaga kelishi, flegmonali yara, yara atrofidagi absess, yiringli oqma, trombofilibit, limfangit, limfaadenit, osteomielit, yiringli artrit. Yara ning tonni infeksiyasini ko’rinishi: yiringli – yuqopri temperatura, sepsis, yaralarning qurishi. Yarani yiringlash patofiziologiyasi:

• 
  yiring mohiyati — o’lik to’imadan tozalash;
  
• 
  chirish va regeneratsiya— yagona biologic protsess;
  
• 
  yiringlashni rivojlanishi yara kanalining nekroz sohalaridan boshlanadi;
  
• 
  yiringli infeksiyaning tarqalishi mikrobli ichki o’lik to’qimarni so’rilishi bilan boliq;
  
• 
  granulyatsiya yiringli infeksiyaning tarqalishiga biologic baryerdir;
  
• 
  granulyatsion baryer paydo bo’lguncha yarani tarqalmasligi uchun yarali eksudat, plazma oqsillari, leykotsitlar, protiolitik fermentlar baryer funksiyani bajaradi. Yara infeksiyasi umumiy klinikasi:
  

temperatura, pulsni tezlashishi, leykositoz, ECHT.

Yara infeksiyasini mahalliy belgilari:

Yarada oriq, terini qizarishi, shish, palpatsiyada oriq, yaradan ajralmalar, limfongit, limfaadenit.

Profilaktik chora tadbirlar:

umumiy—shokka qarshi kurash, qon ketishiga, yaxshi oriqsizlantirish, to’liq immobilizatsiya, to’liq oziqlanish, antibiotiklar.

mahalliy — teri gigiyenasi, kiyimlar, yarani bolash, BXYo, antibioik va antiseptiklarni mahalliy qo’llash.

Mahalliy yiring asoratlarni davolash:

Davolashga umumiy topshiriqlar — o’lgan to’qimalarni olib tashlash; sharoit yaratish, mikroorganizm rivojlanishiga yo’l qo’ymaslik.

Ikkilamchi xirurgik yordam:

• 
  yarani kesish;
  
• 
  o’lgan to’qimalarni olib tashlash;
  
• 
  drenajlash;
  
• 
  antiseptikli bolam.
  

Ikkinchi xirurgik yordamni bajarish lozim bo’lgansharti- to’liq oriqsizlantirish!

TXYo dan keyin mahalliy davolsh:

• 
  davolovchi immobilizatsiya;
  
• 
  boglamlar;
  
• 
  yarani tozalashni tezlatish: fermaentlar yordamida: tripsin, ximotripsin, streptokinaza);
  
• 
  teri plastikasi, ikilamchi chok.
  
• 
  IXYo dan keyingi umumiy davolash:
  
• 
  Jarohatlangan odamga tinchlik, yaxshi qarash va oziqlantirish;
  
• 
  antibiotiklar (taktikali, strategiyali, p/k, v/m, v/v, v/a);
  
• 
  qon va oqsil preparatlarini quyish;
  
• 
  passiv va aktiv immunizatsiya (plazma, gamma globulin; anatoksin, to’ridan to’ri qon quyish).
  

Yiringli rezorbtiv isitma:

Har doim yarani yiringlashini kuzatib borish. Rezobtiv va yoqotishlarni klinik oilik darajasini faktorlar bilan aniqlash.

Yuzaga chiqishi: temperaturani ko’tarilish; pulsni oshishi; anemiya; gipoproteineviya; leykotsitlarni oshishi va ECHT.

• 
  Davolash:
  
• 
  Ikkinchi yoki ikkilamchi xirurgik tozalash;
  
• 
  Antibiotiklar va antisptiklar qabul qilish;
  
• 
  Passiv va faol immobilizatsiya,
  
• 
  Qon va oqsil preparatlarni qo’llash. Yiringli rezorbtiv isitma yetarli davolamaslikdan sepsisga olib keladi.
  
• 
  Yarali sepsis.
  

Bu o’tkir infeksion jarayon, yiringli o’choqdan ajraladi.

Tafsilotlari: ulu jahon urushida —30—67%;

1946—1943-yillar. —25%o, 1961 — 1968 gg. —45%, hozirda 80% va undan ko’proq

Kechishi mimkin emas. Hatto mahalliy yiringli o’choqni olib tashlash ham tuzulishga plib kelmaydi. Ko’pincha sepsis tosning, tos son bo’imining, conning tizza bo’imining o’q yaralarida yuzaga keladi.

Sepsis tasnifi:

Klinikm anatomik – mateztazsiz sepsis, metaztazli sepsis.

Klinik- o’tkir(2-15 kun), o’tkir(2 oy), surunkali(2 oydan ko’p)

Bakteriolgik: stafilokokli, pnevmokokli, kolsepsis, ko’kyiringli

Klinikasi: Qaltirash, isitma, terlash, holsizlik, yotoq yaralar, shishlar, mushaklar atrofiyasi, terining sariqligi, anemiya, gipoproteinemiya, gemorragiya, metaztazlar.

Mahalliy – yaralar rangpar, quruq, granulyatsiyalar yo’q yoki shalpaygan, ajralma kam miqdorda.

Sepsisni davolash:

• 
  Kechki birlamchi jarrohlik ishlovi, ikkilamchi jarrohlik ishlovi yoi amputatsiya;
  
• 
  Maqsadga yo’naltirilgan tasirli antibiotiklar(stafilokokli sepsisda – metasillin, oksasillin, ampitsillin) vena ichiga gentamitsin, sepotin, oleomorfosiklin, kanamitsin, oksasillin.
  
• 
  Immunologic reaktivlikni oshishi – stafilokokka qarshi plazma, onataksin(3 kun bir mahaldan 0.1-0.5-1-1.5-2 ml) qonni to’ridan to’ri quyish;
  
• 
  Sulfanilamide preparatlar, proteolitk farmentlar;
  
• 
  Qon oqsil preparatlari, elektrolitlar, plazma, zardoblar, vitaminlar;
  
• 
  Giperoksibarpterapiya ;
  

Yara sababli ozish:

Bu yiringli rezorbtiv isitmava va sepsisning kechishi. Kechishi yomon, ko’pincha keng maydonli yaralar va kuyishlarda kuzatiladi. Bu barcha orga va to’qimalarning universal atrofiyasidir. Davolash sepsisdagidek.

Anaerob infeksiya: Ulu vatan urushida barcha yaradorlarning 0.5-2 %. Letallik barcha o’lganlarning 40-50.30% anaerob infeksiyadan o’lishgan.

Qo’zatuvchilari – klostridiylar turiga mansub 4mikrob assotsotsiyassidan iborat. - CL perfingins; CL septicum; CL oedemathiens; CL hystoeticum.

Ko’p xollarda anaeroblar saprofitlar bilan qo’shiladi.barcha anaeroblar sporalar hosil qiladi va toksin ajratadi.toksinlar tirik to’qimalarni eritib yuboradi.

Anaerob infeksiyaning rivojlanishini taminlaydi:

Anaerob infekstiya rivojlanishini ta’minlaydi:

• 
  Dumba sohasi, son, oyoqning yuqori 1/3 o’q yaralari:
  
• 
  Kirlangan tuproqdan yaralanmalar:
  
• 
  Arterial qon bilan taminlanishning buzulishi:
  
• 
  Ko’r cho’ntaklarga ega bo’lagan yaralar;
  
• 
  Yopiq choklar qo’yish va yaraning tomponadasi;
  
• 
  Yopiq choklar qo’yish va yaraning tompanadasi.
  

Tasnifi:

• 
  Tarqalish tezligi bo’yicha: yashinsimon, tez rivojlanuvchi(1-2 kun), sekin rivojlanuvchi(1 haftadan ko’p):
  
• 
  Klinik ko’rinishi bo’yicha: gazli, shishli, chirigan yiringli turi
  
• 
  Joylashish chuqurligi bo’yicha: subfassial, fassiya usti turi.
  

Klinik erta simptomlar:

• 
  Yarada oriqning kuchayishi;
  
• 
  Bolam bilan yozilishga shikoyatlar;
  
• 
  Yuqori harorat;
  
• 
  Tez puls;
  

Mahalliy simptomlar:

• 
  Yara atrofidagi to’qimalarning shishi;
  
• 
  Teri rangpar, ko’kimtir, gemmorargik pufaklar;
  
• 
  Paypaslaganda qisirlashlar;
  
• 
  Perkussiyada - timpanik
  
• 
  Paypaslaganda qisirlashlar
  
• 
  Perkusiyada – timpanik;\
  
• 
  Ajralmalar kam;
  
• 
  Mushaklar yaradan chiqib turadi, kulrang(qaynagan til);
  

Roentgen tekshirishda: gaz

Yaradan olingan surtmani metillin ko’ki bilan bo’yalganda – destruktiv to’qimalar va ko’plab qo’pol tayoqchalar.

Bakteril diagnostika har doim ham amaliy ahamiyatga ega emas, chunki anaeron infeksiya klinikasi bo;lmaganda ham anaeroblar mavjud bo’lishi mumkin emas.

Anaeron infeksiyaning oldini olish:

• 
  Erta birlamchi jarrohlik ishlovi;
  
• 
  Antiobiotiklarni qo’llash(yaraning infiltratsiyasi);
  

Davolash

Gospitallarda – maxsus bo’limlar yoki palatalar OMB da o’rtadan yarimga bo’lininb ajratilgan palata (1 ta yarim bolov xonasi, boshqasi statsionar)

• 
  O’lgan mushaklarni olib tashlash bilan ikkilamchi jarrohlik ishlovi berish, drenajlash;
  
• 
  Lampos kesmalar qo’yish;
  
• 
  Vodorod periksi, kislotali kaliy shimdirilgan doka bilan drenajlash;
  
• 
  Tez avjlanuvchi turida amputatsiya.
  

Umumiy davolash: Gangrenga qarshi zardob(har biri 50 ming, v/I, fiziolgik 1:5 nisbatdasuyultirilgan) kiritish orqali toksinlar neytralizatsiya; katta dozalarda antibbiotiklar (penetsillin 8-10 mln, morfosiklin, ristomitsin v/i); ko’p miqdorda v/I ga suyuqliklar yuborish (2-4 litr); zonddan oziqlanish; giperbarik oksiginatsiya. Barcha anaerob inveksiyaga shubxa qilinganlar anaerob infeksiya holati yoqotilgandan keyin bajarilgan operatsiyadan 7-8 kun keyin evakuatsiya qilinadi.

2.2. YANGI PEDAGOGIK TEXNOLOGIYA

“Galereya buylab tur” o’yinini o’tkazish metodi:

ISh UChUN ZARUR:

1. 
   Xar xil rangli ruchkalar.
   
2. 
   Jerebtevka uchun qog’ozlar.
   
3. 
   O’yin bayonnomasini olib borish.
   
4. 
   Savollar yozilgan konvertlar.
   

Ishni bajarilish tartibi:

1. 
   Gurux 3 ta kichik guruxlarga bo’linadi.
   
2. 
   Xar bir guruxcha aloxida stollarga o’tirib, bittadan oq qog’oz va bir xil rangli ruchka olishadi.
   
3. 
   Qog’ozga sana, gurux nomeri, o’yin nomi, shu guruxdagi talabalarning ismi, sharifi yoziladi.
   
4. 
   Guruxchadan bitta talaba o’qituvchi oldidan savollar yozilgan bitta biletni oladi va shu gurux o’z javoblarini qog’ozga yozishadi.
   
5. 
   Xar bir guruxcha uchun aloxida savollar bir xil murakkablikda tuzilgan bo’lishi kerak.
   
6. 
   10 minut vaqt beriladi.
   
7. 
   Kichik guruxlar 10 minut davomida o’z javoblarini qog’ozga yozishadi va vaqt tugashi bilan 2-3 guruxchalar savollarni almashadilar.
   
8. 
   Keyingi xar bir guruxcha oldingi guruxchalar javobini o’qib baxolashadi va o’zlari qo’shimcha yozishadi, bu etap xam 10 minut davom etadi.
   
9. 
   30 daqiqadan so’ng qog’ozlar yig’ib olinadi. Bu varaqlar 3 xil ruchkada yozilgan javoblar varianti bo’ladi.
   
10. 
    Xamma talabalar natijalarni birgalikda taxlil qilishadi. Buning uchun 15 minut vaqt beriladi.
    
11. 
    O’z variantiga to’g’ri javob yozgan va boshqa variantlarga qo’shimcha ravshda javob bergan guruxga yuqori ball beriladi.
    
12. 
    Talabalarni baxolashda ish o’yinida olgan ballari xisbga olinadi.
    
13. 
    Talabalar ish o’yinlari o’qituvchida saqlanadi.
    

Konvert uchun savollar

1- konvert

1. 
   Tibbiy evakuastiya bosqichlari?
   
2. 
   Tibbiy evakuastiya bosqichlari maqsadlari?
   
3. 
   Tibbiy evakuastiya bosqichlari vazifalari?
   
4. 
   Qaysi tibbiy evakuastiya bosqichlarida transportli amputastiya qilinadi?
   
5. 
   Transportli amputastiyaga ko’rsatma?
   

2- konvert

1. 
   O’q otar qurollardan hosil bo’ladigan yara turlari?
   
2. 
   O’q otar qurollardan hosil bo’ladigan yaralarga birlamchi tibbiy yordam?
   
3. 
   O’q otar qurollardan hosil bo’ladigan yaralarga 2-bosqichda yordam turi?
   
4. 
   O’q otar qurollardan hosil bo’ladigan yaralarga 3-bosqichda yordam turi?
   
5. 
   O’q otar qurollardan hosil bo’ladigan yaralarga 4-bosqichda yordam turi?
   

3-konvert

1. 
   Yara infekstiya turlari turlari?
   
2. 
   Yara infekstiya bo’lishi mumkin bo’lgan asoratlar?
   
3. 
   Yara infekstiya oldini olishda ShTE birlamchi tibbiy yordam vazifalari?
   
4. 
   Yara infekstiya oldini olishda ShTE 2-bosqichda vazifalari?
   
5. 
   Gazli gangrenani oldini olish uchun o’tkaziladigan profilaktik chora tadbirlar?
   

Baholash mezoni:

Maksimal ball 20-17,2	17-14,2 ball	14-11 ball	10,8-7,4 ball	7,2 ball
A’lo	Yaxshi	O’rta	Qoniqarsiz	Yomon
100%-86%	85%-71%	70-55%	54%-37%	36% va undan kam

2.3. MUSTAQIL TAYYORLANISH UCHUN O'Z-O'ZINI NAZORAT SAVOLLARI

1. Belgilangan tibiy evakuatsiya tushunchasi qoidasini ayting.

2. Tibbiy evakuatsiyaning asosiy tushunchasini ayting.

3. Jaroxatlanganlarni tibbiy evakuatsiya etapi deb nimaga aytiladi, ularning asosiy bosqichlarini ayting.

4. Jaroxatlanganlar qanday asosiy prisiplar bo’yicha saralanadi.

5. Tibbiy yordam turlari.

6. Har bir tibbiy yordamda o’tkaziladigan asosiy tadbirlar.

7. Yara infeksiyasi klassifikatsiyasini ayting.

8. Jaroxatlarni davolash qanday bosqichlarga bo’linadi.

9. Jaoxatlarda ko’p uchraydigan asoratlarni ayting.

Baholash mezoni:

100%-86%	85%-71%	70-55%	54%-37%	36% va undan kam
10-8,6 A’lo	8,5-7,1 Yaxshi	7-5,5 O’rta	5,4-3,7 Qoniqarsiz	3,6 va undan kam

3. TAHLILIY QISM

3.1. Grafikli organayzer:
Konservativ davolash bo’yicha “NIMA UChUN?”

ISh O’YINI.
“NIMA UChUN?” ISh O’YINI.

“NIMA UChUN?” chizmasini tuzish qoidalari?

1. 
   Aylana yoki to’rtburchak shaklidan foydalanishni o’zingiz tanlaysiz.
   
2. 
   Chizmaning ko’rinishi - muloxazalar zanjirini to’g’ri chiziqli, to’g’ri chiziqli emasligini o’zingiz tanlaysiz.
   
3. 
   Yo’nalish ko’rsatgichlari sizning qidiruvlariningizni: dastlabki xolatdan izlanishgacha bo’lgan yo’nalishingizni belgilaydi.
   

Nima uchun?

O’latning diagnostikasi?

Va ҳakozo....




Baholash mezoni:

Maksimal ball115-12,9	12,75-10,65 ball	10,5-8,25 ball	8,1-5,55 ball	5,4 ball
100%-86%	85%-71%	70-55%	54%-37%	36% va undan kam

3.2.VAZIYATLI MASALALAR VA TESTLARNING KOMPLEKSI
1. Ochik sinishlarda yara infekstiya oldini olish uchun bajariladigan tadbirlar:

A. yarani tozalash, antiseptikali yoki antibiotikli salfetkalar kuyish

B. mushak orasiga yoki vena ichiga antibiotiklar kiritish

V. yara atrofiga antiseptik yoki antibiotik kilish

G.BJI uz vaktida va sifatli bajarish

D. oyok-kullarni gipsli boglam bilan immobilizastiya kilish

2. Birlamchi tibbiy yordamga kirmaydi:

1. 
   Vaqtinchalik qon to’xtatish
   
2. 
   Transportli immobilizastiya
   
3. 
   Sun’iy nafas
   
4. 
   Traxeostomiya qo’yish
   
5. 
   Aseptik bog’lam qo’yish
   

3. TE shifokor bosqichiga ko’plab yaradorlar keoganda nima qilinmaydi:

1. 
   Vaqtincha qon to’xtatish
   
2. 
   klapanli pnevmotoraksda plevral punkstiya qilish
   
3. 
   Shokda transfuzion terapiya
   
4. 
   Birlamchi kartani to’ldirish
   
5. 
   Siydik qopini punkstiya qilish yoki kateter qo’yish
   

4. Birlamchi shifokor tibbiy yordam muolajalariga kirmaydi:

1. 
   Transportli immobilizastiya
   
2. 
   transfuzion terapiyu
   
3. 
   siniq joyni blokada qilish
   
4. 
   yaraga BJI berish
   
5. 
   antibiotiklar qilish
   

5. . Birlamchi shifokor tibbiy yordam bosqichida qilinadi:

1. 
   yaraga BJI berish
   
2. 
   qon to’xtatish
   
3. 
   amputastiya qilish
   
4. 
   traxeostomiya
   
5. 
   anaerob infekstiya sababli amputastiya qilish
   

6. Malakali shifokor bosqichida hayotiy ko’rsatmaga ko’ra qilinmaydi:

1. 
   yaraga BJI berish
   
2. 
   bosh suyagini dekompressiv trepanastiya
   
3. 
   qon to’xtatish
   
4. 
   anaerob infekstiya sababli amputastiya qilish
   
5. 
   ko’krak qafasi va qorin bo’shlig’i shikastlarida torakotomiyuya yoki laparotomiya qilish
   

7.O’q otar qurollardan shikastlanganda BJI kiradi:

1. 
   yaralarni antiseptiklar bilan yuvish
   
2. 
   aseptik bog’lam qo’yish
   
3. 
   yaralar atrofiga antibiotiklar qilish
   
4. 
   yara kanalini va nekrotik to’qimalarni kesib olib tashlash
   
5. 
   transportli shinalar
   

8. O’q otar qurollardan shikastlanganda BJI ko’zlangan maqsad:

1. 
   qon to’xtatish
   
2. 
   osteosintez qilish
   
3. 
   yara infekstiyasini oldini olish
   
4. 
   yarani birlamchi bitkazish
   
5. 
   qshikastlangan qon tomir, nerv va paylarni tiklash
   

9. O’q otar qurollardan shikastlanganda BJI yarani yopish uchun nima qilinadai:

1. 
   erkin teri plastikasi
   
2. 
   birlamchi kechiktirilgan chok
   
3. 
   oyoqchali teri plastikasi
   
4. 
   aseptik bog’lam
   

10. O’q otar qurollardan shikastlanganda mikroflora:

1. 
   birlamchi mikrobli ifloslanish
   
2. 
   ikkilamchi mikrobli ifloslanish
   
3. 
   yaradan ajratib olingan mikroblar ajaratadi
   
4. 
   saprofitlar
   
5. 
   anaerobli mikroblar
   

11. O’q otar qurollardan shikastlanganda BJI bajarilmaydi:

1. 
   yara chetlarini va nekroz to’qimalarni kesish
   
2. 
   qon to’xtatish
   
3. 
   yara atrofiga antibiotiklar qilish
   
4. 
   molekulyar ravishda chayqalgan soхani kesish
   
5. 
   yara kanalidan yot jismlarniolish
   

Vaziyatli masala
1- vaziyatli masala.

Jang maydonida oyoidan jarohatlangan yarador topilgan. Sanitar yaradorni tezda ko’zdan kechirib uning o’ng tizza soхasida 0,2x10,0 sm yara aniqlanadi.

• 
  Sizning dastlabki tashxisingiz
  
• 
  Yaradorni qaysi bosqichda ko’rilmoqda
  
• 
  Bemorga qanaqa tibbiy yordam ko’rasatilishi kerak
  

2- vaziyatli masala.

Jangchini chap ko’krak qafasida yiringli yara, tana temperaturasi gektik, intoksikatsiya belgilari bor

• 
  asoratlarni kelib chiqishiga nima sabab bo’lgan .
  
• 
  vrachni taktikasi
  
• 
  asoratni bartaraf etishni yo’li
  

Baholash mezoni:

Maksimal ball 15-12,9	12,8-10,65 ball	10,5-8,25 ball	8,1-5,55 ball	5,4 ball
A’lo	Yaxshi	O’rta	Qoniqarsiz	Yomon
100%-86%	85%-71%	70-55%	54%-37%	36% va undan kam

4.AMALIY QISM
4.1. AMALIY KO’NIKMA MAVZUSI:
Amaliy ishning bajarilishi.

O’ng son soхasidagi yarmi jaroxatlanganda 1-tibbiy yordam ko’rsatish.
Maksad: Jang maydonida jaroxatlanganga birinchi yordam ko’rsatish.