Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

II.Bob.Boshlang’ichsinfo’quvchilarijodiyfaoliyatinishakllantirishdatadbirlarningo`rni

Boshlang’ichta’limdao’quvchilarijodiyfaoliyatinishakllantirishsamaradorligi.

Boshlang’ichsinfo’quvchilaridaijodkorlikfaoliyatinirivojlantirishularning
mamlakatijtimoiymuammolarinito’g’ribaholayolishlaribilimlarnichuqurva
mustahkamo’zlashtirishlari, erkinvamustaqilijodiyfikryuritishlarigayo’lladi.
Tadqiqotlarimizmobaynidao’quvchilardaijodkorlikfaoliyatiningyuqoridarajasi
unimuntazamravishdamustaqilfaoliyatgajalbqilishorqalirivojlantirildi. Bu
o’quvchitomonidanmaxsusturdagio’quvtopshiriqlari- mustaqilishlarni
bajarish, shujumladankompьyuterliishbopo’yinlari, darsliklarvaboshqa
adabiyotlarnatijasidaamalgaoshdi. Mazkurtadqiqotishining 1-2- boblaridaboshlang’ichta’limdao’quvchilarijodiyfaoliyatinishakllantirishningnazariy- uslubiyjihatlari, hamdabuboradatarixiytajribalar, pedagog- psixologlarningilmiyqarashlariniyoritishga harakat qildik. Shu bilanbirgalikdatadqiqqilinayotgan masala doirasidainnovatsionusullartavsifi, boshlang’ichta’limdao’quvchilarijodiyfaoliyatinirivojlantirishningo’zigaxosxususiyatlarivaimkoniyatlari, hozirgipaytdafoydalanilayotgandasturvadarsliklarningtahliliynatijalari, hamdauningamaliyotdagimaktablarahvoli, ilg’orpedagogiktajribalarningo’rganilishimasalalariko’ribchiqildi. Bu esamaktabo’quvchilaridaijodiyfaoliyatnirivojlantirishdamaxsuspedagogiktzimyaratilishiniilmiymetodikjihatdanasoslashgaimkoniyatberdi. Ushbubobda biz kichikmaktabyoshdagio’quvchilardaijodiyfaoliyatnirivojlantirishmetodlaridanfoydalanishtiziminibayonqilamiz. Mazkurbobdadastlabeksperimentalo’qitishmazmuninigtashkiliymasalalario’zaksinitopganTajriba- sinovnatijalariuningko’pqirraliligi, o’quvchilarsoniniyetarlidarajadagio’lchamivao’rgatuvchi- nazoratlitopshiriqlarmajmuiningxilmaxilligibilanbelgilanadi. Eksperimentlarningmazmuni, shaklvayo’llarini optimal holdaloyihalashuchunyoxudbelgilanganvazifalarichidata’limiy-tarbiyaviymaqsadgaerishishuchun biz o’quvelementlarimohiyatinio’quvchilargauzatishyo’llarinianiqlashgakirishdik. Buning uchuntajribadaqatnashayotgano’quvchilarningijodiyfaoliyatiningrivojlanganlikdarajasini, bilimolishgaintilishidoirasidaaniqlashga harakat qildik. Shu bilanbirgalikdaboshlang’ichmaktabo’quvchilarianiq fan sohalarigaoidkitoblarni, davriynashrlarnikamo’qishi, ataylab Internet orqalibilimdonliknioshiruvchima’lumotlarniko’p ham izlamasliklarianiqlandi. Tajriba – sinovishlari 2006- 2007, 2007-2008 va 2008-2009 o’quvyillaridaNavoiyviloyatiningumumta’limmaktablaridadavlatta’limstandartlari, me’yoriyhujjatlaritalablarinihisobgaolganholdao’quvchilardaijodiyfaoliyatnishakllantirishmaqsadidao’tkazildi.
Ma’lumki, har qanday fan o’zigategishlivoqeavahodisalarnibosqichmabosqicho’rganganholdarivojlanibboradi. Maktabo’quvchilaridaijodiyfaoliyatnirivojlantirishyo’llari, vositalarinianiqlash, o’quvjarayoninitashkiletishhamdamazmuniniboyitishbozoriqtisodiyotisharoitidaavloddanijodkorlikqobiliyatinikamoltoptirishbilanaloqadaamalgaoshiriladi. Maktabta’limidabundayrivojlanishio’quvchilargaberiladiganqadriyatlar, bilim,faoliyatusullariyokiichkimanbalarulartomonidanerishilgansamaradorlikdarajasigaegabo’ladi. Birinchi holatdata’liminsoniyattajribasinio’zitiklashini, madaniy-tarixiyan’analardanfoydalanishvaasrashnita’minlaydi. Ikkinchiholatdaesao’quvchininguningmahsuldorijodiyfaoliyatinorqalishaxsiyimkoniyatlarinirivojlashtirishgaturtkibo’ladi. Shuningdek, ta’limstandartlariikkikomponentgabo’linadi; tashqivaichki, lekinularo’rtasio’zaroaloqamavjudbo’ladi. Maktablarhayotidaturliholatlarningbo’lishitabiiyhol. E’tiborgamolikholatlardanbiri fan olimpiadalaridag’oliblarningko’pchiligian’anaviyta’limgabo’ysinmaydigano’quvchilarhisoblanadi. Ana shumunosabatbilanaytishmumkinki, ijodkorlik- buhamishadoiradan, chegaradachiqish, bumavjudbilim, tushinchalar, me’yorlarningo’zgarishita’limdayangimazmunningyaratilishidir. Ijodkorliknatijalarinibaholashningo’zme’yori, qoidasivame’zonlarimavjud. Ijodkorlikfaoliyatinirivojlantirishdatuzilishasosi( maqsad, tamoyil, mazmunvahokazolar)da o’quvchiga “bilimberish” dagi har qandayta’limturitizimibilano’xshashdir. Biroqo’quvchilarningijodkorlikxususiyatigaega
bo’lganqismita’limstandartidabelgilanganbilmlarhajmidano’zibketishi
mumkin. Buning sabablariquyidagilardaniboratdir;

a) ijodiyyondashuvqobiliyatlibolalargastandartdaberiladiganvatekshiradiganbilimganisbatanko’proqnatijalargaerishishimkoniniberadi;

b) o’quvchilarningshaxsiymaqsadmo’ljalihamda individual ta’lim dasturi engiste’dodlibolalarniqo’shimchamashg’ulotlar, jumladantanlaganmashg’ulotlaribilanta’minlashimkoniniberadi;

v) o’qituvchilartomonidano’quvfanibo’yicha dasturi tuzisho’zdasturigastandartlardano’zibketishuchunsavollarvamavzularkiritishimkoniniberadi;

1) o’zibketishsamarasimaktabichi, maktablararoolimpiadalarkonferensiyalar, loyihavaboshqalarnita’minlaydi;

2)standartlardabelgilanganbilimdarajasidano’zibketisho’quvchilartanlovbo’yichafanlar, fakulьtativlar, ustaxona, laboratoriya, individual mashg’ulotlarningsamaradorligigayordamberadi. O’quvchilardaijodkorfaoliyatinirivojlantirishhamdaulartomonidanan’anaviyta’limme’yorlarinio’zlashtirishigayordamberadiganqoidalarquyidagilardir. O’quvjarayoniningtuzilishiqandaynatijalarvaqandayshakldanazoratqilinishigabog’liq. Ma’lumkiijodiyfaoliyatningnatijalariikkitomonlamaxaraktergaegatashqivaichkishuninguchun ham o’qituvchilarningta’limdaerishganyutuqlarihamdaularningichiksifatinazoratpredmetihisoblanadi. Ta’limshaxsningasosiyxususiyatisifatibirinchinavbatdauningichikrivojlanishnatijasibilananiqlanadi.

Ko’pinchaijodiyfaoliyatdiagnostikasiuchunturlixiltestlarqo’llaniladi.
Biroq, vaziyatliyondashuvya’nio’quvchilarnimaxsustashkiletilganyokitabiiy
ta’limvaziyatlaridanfoydalanishyordamidadiagnostikaqilishsamaraliroqdir.
Bunday hollardatashxisqiluvchilarrolinitaklifetilganmutaxassisekspertlar
qanchalikbajarsa, amaliyotchipedagoglar ham shunchalikbajaradilar, chunki
ularsub’yektivtajribalarigatayanadilar. Ta’limnatijalariningdiagnostikasi,
jumladan, o’quvchiqobiliyatiningrivojlanishdarajasinianiqlasho’qituvchiningo’quvchidahosilbo’layotgansub’yektiv “his etishi” yo’libilananiqlandi.
O’quvchilarningta’limmahsuldorliginitahlilqilishvabaholashusullariularningijodkorlikfaoliyatininazoratqilishmetodibo’ladi. Mazkurmahsulotningturivaxarakteri, shuningdekpedagogningmaqsadlita’limiyko’rsatmalaribundaytahlilelementlarinianiqlashgayordamberadi. Masalan, o’quvchilarijodkorliginirivojlantirishzaruratiularishiningtahliletishningquyidagiyo’nalishlariniyaratishgaolibkeladi: Ijodsohasi, ijoddarajasi, mustaqillikdarajasi, boshqao’quvchilarningishlaridanfarqlanishdarajasio’ziningoldingiishlaridanfarqlanishdarajasi .O’quvchita’limmahsuldorligining har birelementini son yokisifat, jihatdan ball bilanyokiog’zakibaholashimumkin. Ta’limiytaqriz, tavsifog’zakishaklgaqarabchiqiladi. Uch-besh, o’nballishkalalaro’quvchilarijodiynatijalarini son jihatdanbaholashimkoniniberadi. O’quvchilarbilimisifatiquyidagiusullarbilanbaholanadi;

a) javobdagiijodelementlariningsonibo’yicha;

b) javobelementlariningfarqibo’yicha ;

v) javobningo’quvchiningo’ziyokisinfdoshiningishiganisbatanyangiligibo’yicha;

g) yaratilganobraz, ramzyokiifodaninglo’ndavaixchamligibo’yicha; javobuchunfoydalanilganimkoniyatlarningko’pqirraligibo’yicha;

ye) olingannatijalarningamaliyahamiyatifoydalanishibo’yicha; O’quvchilardagishaxsliksifatlariningrivojlanishdarajasiulardiagnostikasiningdastlabkivaoxiridaginatijalarinitaqqoslashasosidaaniqlandi.

Kuzatish, testlar, o’quvchilarbilimimahsuldorliginitahliletishmetodikasiyordamida har biro’qituvchiuchturkumdaijodkorliksifat, bilishgadoirvafaoliyatnitashkiletishkabiguruhlashtirilgansifatlariningrivojlanishdarajasinibelgilaydi. Har biro’quvchiningshaxsliksifatlarinirivojlanishdarajasinibaholashuchunquyidagilardanfoydalaniladi :

a) o’quvchigayozmata’limiytavsifnoma;

b) uningta’limiyerishgannatijalari;

v) ijodkorlikdakuzatiladiganpedagogikkonsiliumlar, testlarvaboshqamateriallarnatijalari ;

g) fiklarniifodalovchianketavao’quvchilarningo’z-o’zinibaholashi. O’quvchiningsifatrivojlanishiningyakuniybahosiuchdarajabo’yichabelgilanadi:

O’quvyilidavomidao’quvchiningshaxsliksifatlariijobiyo’zgargantaqdirda “yuqori” deb baholandi, buuningengko’pimkoniyatgaegaliginamoyonbo’ldi; agar o’quvchiningimkoniyatiqaytabo’lganu,ammoo’zgarishyuzberganda “o’rta”, o’zgarishsezilmagantaqdirda “past” deb baholandi. Olingannatijalarnitabaqalashtirishmaqsadidabeshdarajalishkaladanfoydalanisamaralidir, unga“o’rtadanyuqori”, “o’rtadan past” kabidarajalar hamqo’shiladi. Har xilo’qituvchilartomonidanaynanbirxilo’quvchilargaoidolinganma’lumotlaro’rganilgandabuma’lumotlarta’limjarayonining hamyaxlit, ham har biro’quvchibo’yichasamaradorligito’g’risidamulohazayuritishimkoniniberdi.