TöVHİd kitabi 2 ƏHLİ SÜNNƏ VƏl cəmaat səLƏFİ saliHİN ƏQİDƏSİ İ manin ə saslar I toplayan və TƏRTİb edəN

SON SÖZ

Bu ümmətin ilk nəslinin Tövhid əqidəsi budur. Bu əqidə olduqca saf və sağlam bir əqidədir. Kitab və Sünnətin yolu bu ümmətin sələfinin (keçmişinin) görüşləri ilə imamlarının getdiyi yola uyğun, doğru və sağlam bir yoldur. Bu ümmətin ilk nəslinin qəlblərini dirildən yol da bu yoldur.

Müsülman qardaş və bacılarım! Allah bizi də sizi də doğru yola yönəltsin. Bunu da bilin ki, Allahın kitabı, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in Sünnəti və Səhabələrin anlayışından başqa bir yerdə hidayəti axtaran yaxud Allahın qoyduğu şəriətdən başqa bir şəriət ortaya çıxardan kimsə, heç şübhəsiz ki, açıq bir azğınlıq içindədir, doğru yoldan uzaqdır, möminlərin izlədikləri yoldan başqa bir yolu izləməkdədir. İmama Məlik - rahmətullahi aleyhi – deyir ki, dinin ən xeyrli olanı sünnət olanıdır, ən pis işlər isə sonradan ortaya çıxmış bidətlərdir³³⁷.

Müsəlmanların birlik olmalarının yolu əqidə birliyindən keçdiyində heç bir şəkk-şübhə yoxdur. Tərtəmiz əqidə isə bu ümmətin sələfi olan ilk nəslin inandığı əsaslardır. Uca Allahın bizə bağlanmağı əmr etmiş olduğu doğru yol və sağa-sola sapmayan yol budur. «Bu şübhəsiz ki, mənim doğru yolumdur. Onu tutub gedin. Sizi Allahın yolundan sapdıracaq yollara uymayın. Allah bunları sizə tövsiyə etdi ki, bəlkə pis əməllərdən çəkinəsiz». (əl-Ənam 153).

Allah – subhənəhu və təalə – dən Sələfi Salihin yolunu bizə göstərdiyi kimi bizi də onlardan etməsini, yaratdıqlarının ən xeyirlisi olan Məhəmməd – sallallahu aleyhi və səlləm – ilə birlikdə Qiyamət günü həşr etməsini, bizi hidayətə yönəltdikdən sonra qəlbimizi saptırmamasını, onun yolunda çalışan Muvahhid və saleh qullarından etməsini diləyirəm. O, hər şeyi eşidən və duaları qəbul edəndir. Amin!

Allahın salat və salamı onun Peyğəmbəri Muhəmməd - səllallahu aleyhi və səlləm - ə, onun ailə üzvlərinə, səhabələrinə və Qiyamətə qədər onun yolu ilə gedən saleh möminlərin üzərinə olsun.

BİTİRDİM: HİCRİ 1425-ci il 2 SƏFƏR

MİLADİ 2004-ci il 23 MART

HƏMD OLSUN ALƏMLƏRİN RƏBBİ OLAN ALLAHA (YUNUS 10)

İSTİFADƏ OLUNAN ƏDƏBİYYAT

«Qurani Kərim» Ziya Bünyadov və Vasim Məmmədəliyevin tərcüməsi.

«Sələsətil Usul» Məhəmməd b. Saleh əl-Useyminin şərhi ilə.

«Kəşfi Şubuhət» Məhəmməd b. Saleh əl-Useyminin şərhi ilə.

«Fəthu Rabbil Bəriyyə bi Təlhisil Həməviyyə» Məhəmməd Saleh əl-Useyminin şərhi ilə.

«Aləmus Sunnətul Mənşura» Hafiz b. Əhməd əl-Həkəmi.

«əl-Vəciz Fi Əqidətul əs-Sələfi əs-Salihin» Abdullah b. Abdulhəmid əl-Əsəri.

«əl-Əqidətul Təhaviyyə» İbn Əbil İzz əl-Hənəfinin şərhi ilə.

«əl-Əqidətul Təhəviyyə əl-Muyəssər» Məhəmməd əl-Humeyyisin şərhi ilə.

«əl-Əqidətul Vasitiyyə» İbn Teymiyyə. Məhəmməd Xəlil Hərrasın şərhi ilə.

«Ərbəin ən-Nəvəviyyə» Nazim Məhəmməd Sultanın şərhi ilə.

«Səhih Müslim».

«Sünnə və Cəməa anlayışı» Nəsir b. AbdulKərim əl-Əql.

«Zədul Məad» İbn Qeyyim.

MÜNDƏRİCAT

Ön söz 4

İman 8

Allaha iman 16

Allaha imanın faydaları 20

Mələklərə iman 20

Kitablara iman 28

Quran məxluq deyildir, Allahın kəlamıdır 32

Kitablara imanın faydaları 34

Peyğəmbərlərə iman 34

Peyğəmbərimiz Muhəmməd - səllallahu aleyhi və alihi vəs səlləm 38

Peyğəmbərimizin xüsusuiyyətləri 43

Peyğəmbərlərə imanın faydaları 49

Axirətə iman 50

Qiyamətin kiçik əlamətləri 52

Qiyamətin böyük əlamətləri 58

Qiyamətin adları 66

Ölüm 67

Qəbr aləmi 72

Sur 77

əl-Bas - Öldükdən Sonra Dirilmək - 78

əl-Bas - Öldükdən Sonra Dirilmək - inkar edənlərə dəlillər 80

Həşr və Məhşər 83

Haqq-Hesab 85

Sırat 89

Hovuz 89

Cənnət və Cəhənnəm 91

Şəfaət 95

Qəza və qədərə iman 106

Qəza və qədərə imanın faydaları 116

İslam və İman 118

İmanda istisna «İnşəallah, mən möminəm» demək 119

Ehsan 123

Sələf imamlarının Əhli Sünnə vəl Cəmaat haqqında sözləri 124

Son söz 128

İstifadə olunan ədəbiyyat 129

1 Xutbətul-Hacə - adı ilə məşhur olan bu duanı, cümə və s. xütbələrdə Peyğəmbər - səllallahu aleyhi və səlləm - oxumuşdur. Səhabələrinə də bunu əmr etmiş və özü də onları öyətmişdir. Hədisin ilk hissəini bizə: – Əhməd 1/392-393,432, Əbu Davud 2188, Tirmizi 1105, Nəsəi 3/104-105, 6\69 və «Əməlul Yəum vəl Leyl» 488, İbn Məcə 1892, Darimi 2202, Tayalisi «əl-Musnəd» 1557, AbdurRazzaq «əl-Musənnəf» 10449, Bəzzar «əl-Musnəd» - Kəşful Əstar 1/314, Əbu Yəla «əl-Musnəd» 5233-5234,5257, Tahavi «Şərhul Müşkilil Asar» 1-3, Təbərani «Məcmuul Kəbir» 10/10079-10080, Həkim «əl-Mustədrək» 2744, Beyhəqi «Sünnənul Kubra» 3/214-215, Bəğavi «Şərhus Sunnə» 2268 İbn Məsud - radıyallahu anhu – yolu ilə, Müslim «Şərhu Nəvəvi» 6/156-158, Əhməd 1/302,350, Nəsəi 6/89-90, İbn Məcə 1893 və Tahavi «Şərhul Müşkilil Asar» 4 İbn Abbas - radıyallahu anhu – yolu ilə, Tahavi «Şərhul Müşkilil Asar» 5, Beyhəqi «Sünnənul Kubra» 3/215 Nubeyt b. Şərit - radıyallahu anhu – yolu ilə, Əbu Yəla «əl-Musnəd» 7221, Nəsəi «Sünnənul kubra» bax: «Tuhfetul Əşraf» 6/472 № 9148 əbu Musa əl-Əşari - radıyallahu anhu – yolu ilə.

2 Hədisin Ikinci Hissəsini – Müslim «Şərhu Nəvəvi» 6/153-156, Əhməd 3/319,371, Nəsəi 3/188-189, Beyhəqi «Sünnənul Kubra» 3/214 Cabir b. Abdullah - radıyallahu anhu – yolu ilə. Bu ləfz Nəsainin ləfzidir. Hədisi Əhməd 3/371 və Müslim: «Sözlərin ən doğrusu» ləfzi yerinə: «Sözlərin ən xeyirlisi» ləfziylə rəvayət edilmişdir. İmam Əhmədin digər rəvayətlərində isə 3/319: «Sözlərin ən gözəli» şəkilindədir. Müslim: «Sonradan uydurulub dinə salınan hər bir əməl (iş) bidətdir» ləfzi yerinə: «Hər bir bidət bir zəlalətdir (sapıqlıqdır)» ləfziylə ravayət etmişdir. Hədisin sonunda olan: «Hər bir zəlalət isə oddadır» ləfzini zikr etməmişdir. Bu beş səhabədən başqa hədsi: Aişə - radıyallahu anhə –, Səhl b. Sad - radıyallahu anhu – mərfu olaraq. MƏRFU HƏDİS - Bu o, hədisdir ki, hansısa bir əməlin, sözün və ya sifətin Peyğəmbər – sallallahu aleyhi vəs səlləm – ə çatması mərfu hədis adlanır. 1. əl-Mərfu əl-Qövli - Peyğəmbər – sallallahu aleyhi vəs səlləm – in dediyi söz. 2. əl-Mərfu əl-Feli - Peyğəmbər – sallallahu aleyhi vəs səlləm – in etdiyi əməl. 3. əl-Mərfu əl-Təqriru - Peyğəmbər – sallallahu aleyhi vəs səlləm – in görüb qadağan etmədiyi (hər hansısa bir əməl, və ya söz). 4. əl-Mərfu əl-Vəsfiyu - Peyğəmbər – sallallahu aleyhi vəs səlləm – in ən gözəl əxlaqlı olması. Tabiinlərdən isə İbn Şihab əz-Zuhri isə mursəl olaraq rəvayət etmişdir. MURSƏL HƏDİS - Tabiin Peyğəmbər – sallallahu aleyhi vəs səlləm – dən danışır. Lakin onlar arasındakı ravini qeyd etmir. Səhabədən də mursəl rəvayət olur. Bu o, deməkdir ki, səhabə Peyğəmbər – sallallahu aleyhi vəs səlləm – in sözünü eşitmədən, əməlini görmədən danışır. Bu da onun o, vaxt uşaq olması və ya İslamı sonra qəbul etməsi ilə izah olunur. Bunlar da qəbul edilə bilər. Hədis səhihdir. Muhəddis Muhəmməd Nəsrəddin əl-Albani – rahmətullahi aleyhi – hədisin bütün rəvayətlərini bir yerə toplayaraq «Xutbətul Həcə» isimli bir kitab yazmışdır. İstəyənlər bu kitaba baxa bilərlər. Ayrıca bax: əl-Albani «Muxtəsər Səhih Müslim» 409, «Mişkətul məsabih» 3149,5860.

3 Əbu Davud.

4 Buxari, Müslim.

5 İbn Məcə.

6 Tirmizi, əl-Albani «Səhih hədislər silsiləsi» 1348.

7 İmam Əhməd «Musnəd» 4/102, əl-Albani «Ziləlul Cənnə».

8 Müslim.

9 «Məcmuul Fətava» 4/137.

10 Buxari, Müslim, Əbu Davud, Tirmizi, Nəsəi.

11 AbdurRazzaq «Musənnəf» 20107, İmam Əhməd 4/114, Təbərani əl-Kəbir bax: «Məcmua Zəvaid» 1/59, 3/207, «Təzkiratul Huffaz» 1/94, «Siyer» 4/468,475.

12 HİCRƏT – tərk etmək deməkdir. Küfür ölkəsindən İslam yurduna köçmək. Həmçinin Allahın qadağalarını tərk etmək də hicrət adlanır.

13 Buxari, Müslim.

14 Buxari, Muslim.

15 Buxari, Müslim, Nəsai, Əbu Davud.

16 Buxari, Müslim.

17 «Tövhid Kitabı», «Fəthul Məcid».

18 İbn Battal – rahmətullahi aleyhi - Adı Əli b. Haləf b. Abdulməlikdir. əl-Ləccam deyə tanınır. Hədis elimində tanınmışdır. Məliki məzhəbindəndir. İbn Həcər – rahmətullahi aleyhi - «Fəthul-Bəridə» ondan çox danışır.

19 Nəvəvi, Müslümün şərhi 1/125.

20 Buna əməl edən savab qazanır. Onu tərk edən isə əzaba düçar olur. Məs: Namaz, oruc və s. əməllər.

21 Buna əməl edən savab qazanır. Onu tərk edən isə əzaba düçar olmur.

22 Bunu tərk edən savaba nail olur, əməl edən isə əzaba düçar olmur. Məs: Məscidə sol ayaq ilə daxil olmaq.

23 Bunu tərk edən savab qazanır. Ona əməl edən isə əzaba düçar olur. Məs: Zina, içki və s. əməllər.

24 İbn Teymiyyə «əl-Əqidətul Vasitiyyə», Təfsiri Təbəri 11/ s. 189, Təfsir İbn Kəsir.

25 Müslim, Tirmizi 2514, İbn Məcə 4239, Əhməd 2/304-305, əl-Albani «Səhih Hədislər Silsiləsi» 1948, «Səhihul Cəmius Səğir» 7073,»Mişkətul Məsabih» 2268.

26 Müslim.

27 Müslim.

28 İmam Əhməd 3/438-440, Əbu Davud 4681, Tirmizi 2521, əl-Albani «Səhih Hədislər Silsiləsi» 380, «Səhih Cəmius Səğir» 5965, «Mişkətul Məsabih» 30-31.

29 Əbu Davud 2682, Tirmizi 1163, Musnəd 2/250,472,527.

30 Buxari, Müslim, Musnəd 3/207,275-278.

31 Müslim.

32 əl-Albani «Mişkətul-Məsabih» 4749.

33 Şəfaət hədisi haqqında geniş məlumata görə Səhih Buxari və Müslimə baxa bilərsiniz.

34 Müslim.

35 İbn Teymiyyə «Kitabul-iman» s.90.

36 Bax: 35-ə.

37 Bax: 35-ə.

38 İbn Əbi Şeybə «İman» 108, «əl-Musənnəf» 11/26.

39 Bax: 35-ə.

40 Bax: 35-ə.

41 Bu rəvayətləri səhih sənədlərlə imam əl-Lələkai «Şərhu üsulu etiqadi əhli-sünnə vəl cəmaat minəl kitəbi vəs sünnəti və icməi səhəbəti və-t tabiin» əsərində qeyd edir.

42 İbn Teymiyyə «Kitabul-İman».

43 «Fəthul-Bəri» 1/62, «İman kitabı».

44 Fikhul Əkbər s. 62.

45 əl-Vəsiyyə s. 72.

46 Müslimin şərhi 1/124.

47 Müslimin şərhi 1/125.

48 HƏNİF – haqq üzərində düz yeriyən və ona uyan kimsə deməkdir. Bütün dinlərdən üz çevirərək haqqa yönələn kimsədir. «Lisanul – Ərabiyyə» 9/157, «İbn Kəsir təfsir» 1/186-187, «Muhtarus – Sihah» s. 159. Digər bir tərif – şirkdən uzaq olan, Allaha ixlas üzərində bina edilmiş dinin adıdır. «Uç əsas» Seyx Useyminin şərhi ilə.

49 Buxari, Müslim.

50 Buxari, Müslim.

51 Müslim, Əbu Davud, Tirmizi.

52 Buxari.

53 Buxari.

54 Müslim.

55 Müslim.

56 Buxari, Müslim.

57 Tirmizi 2312, İbn Məcə 4190, Musnəd 5/173.

58 Buxari, Müslim.

59 Müslim.

60 Müslim.

61 Əbu Davud.

62 Nütfə – məni mənasındadır. Nütfə bəzən də saf su adlanır.

63 Aləqa – laxtalanmış qan, ziyil deməkdir. «O, insanı laxtalanmış qandan yaratdı». (əl-Ələq 2).

64 Mudğa – çeynənilmiş ət parçasına oxşadığı üçün ona bu ad verilmişdir.

65 Buxari, Müslim.

66 Tirmizi 2686.

67 Əbu Davud 3641, Tirmizi 2683.

68 Müslim.

69 Buxari, Müslim.

70 Buxari, Müslim.

71 Buxari, Müslim.

72 Əbu Davud 664.

73 Əbu Davud 676.

74 Buxari, Müslim.

75 Səhih-Tirmizi 1/286, Səhih İbn Məcə 1/244.

76 Tirmizi 2800.

77 Buxari, Müslim.

78 Bax: (Hud 71-72).

79 Bax: (Məryəm 19).

80 Bax: Buxari, Müslim.

81 Bax: Buxari, Müslim.

82 Bax: Müslim.

83 Bax: Müslim.

84 Buxari.

85 əl-Albani «Əhkəmul Cənaiz» s 202, İbn Kəsir 2/131, İbn Həcər 3/234-240.

86 Buxari, Müslim.

87 Buxari, Müslim.

88 Buxari, Müslim.

89 NƏSX – lüğətdə nəql etmək, axtarmaq deməkdir. İstilahi mənası – şəri bir dəlilin hökmünü yaxud da ləfzini Kitab və Sünnətdən bir dəlil ilə qaldırmaq deməkdir. Hökmü qaldırmaq. «Usuli Fikh» Şeyx Useymin.

90 Buxari.

91 Buxari.

92 Müslim, İmam Darimi 2/310, Musnəd 4/367.

93 Buxari.

94 Mütəşabih – dəqiq mənasını bilmək mümkün olmayan Quran ayələri.

95 Əbu Ruqayyə Təmim b. Əus əd-Dari - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm - buyurdu: «Din nəsihətdir». Kimə? (Ya Rəsulallah!) deyə soruşduq. «Allaha, kitabına, rəsuluna, müsəlmanların rəhbərlərinə və bütün müsəlmanlara». Müslim.

96 «Fiqhul Əkbər» s. 301.

97 «Fiqhul Əkbər» s. 301.

98 «əl-İntiqa» s. 35.

99 «Şərhu Usuli Etiqadi Əhli Sünnə vəl Cəmaat» 1/252.

100 «Şərhu Usuli Etiqadi Əhli Sünnə vəl Cəmaat» 1/157.

101 Buxari «Xaliqu Əfəlil İbad» 1, «Tarihul Kəbir» 2/338, Beyhəqi «Sunnənul Kubra» 10/205, İbn Teymiyyə «Minhəc Sünnə» 2/253, İbn Batt «əl-İbanə» 2/548.

102 İbn Məcə 4049, Həkim 8460,8646, İbn Həcər «Fəthul Bəri» 13/16, əl-Albani «Səhih Hədislər Silsiləsi» 87, Səhih Cəmius Səği» 8077.

103 Buxari.

104 Buxari.

105 Buxari, Müslim.

106 Bu Peyğəmbərlərdən üçü övliya sayılır. Loğman, Üzeyr, Zülqərneyn - Allahın salat və salamı onların üzərinə olsun -. O, ki qaldı Peyğəmbərlərin ümumi sayına ki, nə qədər olublar bu haqda müəyyən bir rəqəm yoxdur. Hədisdə gəlir ki, onların sayı yüz iyirmi dörd mindir və bunlardan üç yüz on üçü Rəsuldur. Lakin bu hədisin sənədində yalançı ravilər olduğu üçün hədis zəifdir. Bax: «Zədul Məad» 1 cild, Şureyb Arnaudun təhqiqi ilə.

107 Buxari, Müslim.

108 Müslim.

109 Müslim.

110 Müslim.

111 Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in on üç zövcəsi olub. Bunlardan on biri ilə yaşamış, iksi ilə yaxınlıq etməmiş onları boşamışdır. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – vəfat etdikdə bu zövcələrindən iksi Xədicə b. Xuveylid, Zeynəb b. Xuzeymə - radıyallahu anhə – vəfat etmiş, doqquzu isə sağ idi. Qalanları isə – Aişə b. Əbu Bəkr, Sevda b. Zema, Ummu Sələmə b. Əbi Umeyyə, Zeynəb b. Cəhş (Bax: əl-Əhzab 37), Cuveyriyə b. Həris – bu qadın kölə olur. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – onu azad edib alır, Ummu Həbibə Rəmlə b. Əbu Sufyan, Həfsə b. Ömər, Səfiyyə b. Huyeyyə – bu qadın Harun – əlehissəlam – ın sülaləsindən idi, Meymunə b. Həris - radıyallahu anhumə –: «(Peyğəmbərin) zövcələri möminlərin analarıdır». (əl-Əhzab 6).

112 Buxari, Müslim.

113 Müslim.

114 İbn Cərir 2/144, əl-Həkim «Mustədrək» 2/530, əs-Suyuti «Durrul Mənsur» 6/370.

115 O, Şeyx Cəmaləddin Əbu Zəkəriyyə b. Yusif b. Yəhya olub Bağdadda doğulmuşdur. Gözəl dilçi və hafiz idi. Gözəl şer yazardı. Monqolların Bağdada girdikləri vaxt öldürüldü hicri 656. Şəzarat əl-Zəhəb 5/285-286.

116 Əbu Nuaym «əl-Hilyə» 3/156-157, 10/26-27 Əbu Uməmədən. Sənədində Ufeyr b. Miğdan zəifdir, qalan ravilər isə etibarlıdır. əl-Heysəmi «əl-Məcmua» 4/72, İbn Məcə 2144, İbn Hibban 1084,

117 Buxari, Müslim.

118 Buxari, Müslim, İmam Əhməd 6/158,163,257, Məlik 1/202, Nəsai 2/146-149 əl-İftitah.

119 İmam Əhməd 6/118, Aişə - radıyallahu anhə – dən, əl-Həkim 2/505-də səhih demişdir. Zəhəbi də təsdiqləyir.

120 Buxari «ət-Təfsir» 8/196.

121 Müslim, Tirmizi 3274 Aişə - radıyallahu anhə – dən.

122 Buxari, Müslim.

123 Müslim.

124 İmam Əhməd «Musnəd» 3/79.

125 Əbu Davud 4/98,121, Tirmizi 4/498-499, Musnəd 5/16,41-46.

126 Buxari, Müslim.

127 Müslim.

128 Tirmizi 3620 qərib hədis. Sənədi zəif.

129 Müslim.

130 Cəbrail – əleyhissəlam –.

131 Buxari 349,3887, Müslim 259-260.

132 Buxari.

133 Müslim.

134 Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in möcüzələri haqqında geniş məlumat üçün bax: Buxari, Müslim, Əbu Davud, Tirmizi və s. kimi alimlərin hədis kitablarında baxa bilərsiniz.

135 Buxari, Müslim.

136 Müslim.

137 Müslim.

138 əd-Daulabi, əl-Albani səhih.

139 Buxari.

140 Tirmizi, Şueyb əl-Arnaut səhih olduğunu qeyd edir.

141 Müslim.

142 Buxari.

143 Müslim.

144 Buxari, Müslim.

145 Buxari, Müslim, Əbu Davud 4252, Musnəd 5/278.

146 Müslim.

147 Müslim.

148 Müslim.

149 Buxari, Müslim.

150 İbn Məcə 4049, Həkim 8460,8646, İbn Həcər «Fəthul Bəri» 13/16, əl-Albani «Səhih Hədislər Silsiləsi» 87, Səhih Cəmius Səği» 8077.

151 Müslim.

152 Əhməd, İbn Məcə, əl-Albani səhih.

153 Müslim.

154 Buxari, Müslim.

155 Müslim.

156 Buxari.

157 İbn Məcə.

158 Buxari, Müslim.

159 Müslim.

160 Əbu Yəla, əl-Heysəmi səhih.

161 Buxari, Müslim.

162 Buxari.

163 İbn Məcə, əl-Albəni səhih.

164 İmam Əhməd, İbn Məcə, əl-Albəni səhih.

165 Buxari, Müslim.

166 Buxari, Müslim.

167 İmam Əhməd.

168 İmam Əhməd.

169 İmam Əhməd.

170 İmam Əhməd, Tirmizi, əl-Albani səhih.

171 Buxari.

172 İmam Əhməd, əl-Albani səhih.

173 Buxari.

174 Həkim, Tirmizi, əl-Albani «Səhih Hədislər Silsiləsi» 3/337.

175 Buxari, Müslim.

176 Bu haqda geniş məlumata Buxari, Müslim, Əbu Davud, Tirmizi və s. hədis kitablarına baxa bilərsiniz.

177 Müslim.

178 Müslim.

179 DƏCCƏL – dəcələ sözündən götrülüb, aldatmaq deməkdir. Dəcəlun – çox yalan danışan, aldadan deməkdir. Haqqı yalanla örtdüyü üçün bu ad verilmişdir. Fəthul Bəri 13/91, İbn Kəsr «Cəmiul Üsul» 4/204.

180 Müslim.

181 İbn Kəsr «Cəmiul Üsul» 10/354, hədis 7846, ən-Nəhayə 1/82.

182 Müslim.

183 Buxari, Müslim.

184 Müslim.

185 əl-Albani «Səhih Cəmius Səğir» 6/274 hədis 7520.

186 Müslim.

187 Yəni Allah hər bir müsülmana yolunu azmamaq və Dəccəlin fitnəsinə düşməmək üçün kömək edəcəkdir.

188 Başqa rəvayətdə son on ayəsini bilən Dəccəlin fitnəsindən qorunar. Müslim.

189 Başqa rəvayətdə – Dəccəl şərq ölkəsində meydana gələcəkdir. Ora Xorasan adlanır. Abırsız və həyasız insanlar ona qoşulacaqlar». Əhməd, Tirmizi, İbn Məcə, Həkim – Əbu Bəkr – radıyallahu anhu – dan. əl-Albani «Səhih Hədislər Silsiləsi» 4/122 hədis 1591.

190 Müslim.

191 Müslim.

192 Fələstinin Rəmlə şəhərinin yaxınlığında.

193 İbn Məcə, İbn Huzeymə, əl-Albani «Səhihul Cəmi» 7752.

194 Əbu Davud.

195 Əbu Davud, Tirmizi.

196 İncildə Qoq və Maqoq tayfaları. Geniş məlumat üçün bax: «Qurani Kərim» Kəhf surəsi 83-98-ci ayələrə qədər.

197 Müslim.

198