www.cafarcabbarli.org
16
R a m i z. Allah, bu əcinnəmidir, əzrailmidir mənə təsadüf etdirdin? Ox, bu qədər qansız,
ürəksiz bir xəbisin əlində mənim yazıq Ulduzum... (Ənvər girir.)
Ə n v ə r. Nə səsdir?
R a m i z. Heç, bəyim, əhəmiyyətsiz şeylər.
Ə n v ə r. Hərbi şuranın qərarı bilindi. Çəkiləcəklər. Mənim qərarım da müəyyəndir.
Qalacağam! Mənimlə qalacaqmısan?
R a m i z. Mən sizinlə qalmağa gəlmədim. Mən hərbə gəldim! Hərb burada olacaqsa, mən də
burada olacağam!
Ə n v ə r. Əmr et, könüllülərdən bir nəfər yerindən tərpənməsin! Odur, İzzət paşa gəlir. O
çəkiləcək, fəqət mən! Mən Benqazidə ikən ya Benqazi Türkiyədə qalacaq, ya İtaliya musiqiçiləri
şadyanalıq marşı ilə meyitimiz üzərindən keçib Benqaziyə girəcəklər! Ramiz, durma!
R a m i z. Ox, o yenə gəlir! (Gedir. İzzət paşa, yavər gəlir.)
İ z z ə t p a ş a. Ənvər, hazırlan geriyə gedəcəyik.
Ə n v ə r. Uğur olsun, paşam! Yaxşı yol!
İ z z ə t p a ş a. Siz getməyəcəksiniz?
Ə n v ə r. Bir qanş da olsa!
İ z z ə t p a ş a. Vəziyyəti ölçürmüsünüz? Yüz əlli min hücuma hazır, müntəzəm düşmənə qarşı
on min yarı silahlı əsgəri qırğmamı vərəcəyik? Mən bunların hər bir kəsi üçün məsulam!
Ə n v ə r. Çəkilə bilərsiniz!
İ z z ə t p a ş a. Sən də...
Ə n v ə r. Əcəba? Nərəyə? Bundan o yana da bir yer varmı? Atlas dənizinəmi töküləcəyik,
göylərəmi uçacağıq, yerlərəmi girəcəyik? Rəzil qorxaqlar kimi boynu çiynində İstanbula
qaçmaqdansa, bir əsgər kimi Benqazi qumları altında gizlənmək daha gözəl deyilmi?
İ z z ə t p a ş a. Ölmək olar, fəqət nəticə vərməz. Ərəbsiz Ərəbistana çoxmu lüzum görülər?
Ə n v ə r. Türkiyəyə Ərəbistan ərəbi də gərək deyildir. Yalniz Turk əsgərinin namusunun
tapdalanmaması gərəkdir!
İ z z ə t p a ş a. Mən əsgərlərimin qırılmasına yol verə bilmərəm.
Ə n v ə r. Nərəyə çəkiləcəksiniz? Baxınız, arxada sonu, ucu görünməyən dəniz dalğalanır.
Çəkiləcək bir yer varmı?
İ z z ə t p a ş a. Məncə, çəkilib əsgərləri diri saxlamaq şərtilə mütarikə etməliyik.
Ə n v ə r. Məncə öylə deyil. Dayanıb hamımız ölmək şərtilə Benqazini müdafiə etməliyik.
Yolunuz varsa, siz çəkilə bilərsiniz. (Gedirlər.)
X a l i d. Hücum var! Düşmənlər soldan altıncı təpəyə hücum edirlər. (Gedir.)
B i r n ə f ə r z a b i t. Paşam, hücum var! Düşmən mərkəzdən hərəkət edir!
İ z z ə t p a ş a. Artıq ricət nizamsız qaçqına çevrilə bilər. Hücum vaxtından əvvəl oldu. İstər-
istəməz müdafiə etməliyik. Qərargahdayam. (Gedir.)
Ə n v ə r. Paşam, indi gedə bilərsiniz! Biz isə, ya İtaliya əsgərləri qadın çəkmələrini ürəyimizə
basıb - yaşasın İtaliya və ya türk əsgərləri sərt ayaqlarını yerə çırpıb, əsgi səslərilə bağıracaqlar-
"Yaşasın hilal!”. (Dağ üzərinə atılır.) Haydı qardaşlar, qorxmayın! (Toplar şaqqıldayır.)
X a l i d. Bəyim, sol cinah davam edə bilməyir.
Ə n v ə r. Bir nəfər insan diri ikən yerindən tərpənməməlidir! Haydı! (Xalid gedir.) Qorxmayın,
qardaşlarım! (Toplar atılır.) Ox, sol cinahdan hücum çox müdhişdir. Söyləyin, İzzət paşa
www.cafarcabbarli.org
17
əsgərləri sag cinahdan hücum etməlidirlər.
(Komandalar, toplar, matralyozlar.) Ox, sol cinah
dayanmayır! (Ramiz girir.) Bir adam geri atilarsa, bütün xətti-hərb pozulacaq. Ramiz, hərb
ölümü bacaranlardan qorxar! Adamlarını al, sol cinah üzərinə müdafiə üçün deyil, əks
hücumlar ilə, ildırım kimi düşmən xəttini yarıb, arxaya keçməlisən! Hərb taleyinin gözü, ancaq
bu nöqtədə və səndədir.
R a m i z. Əmin olunuz, bəyim! Ölümə qarşı əsgər kimi, düşmənə doğru əzrail kimi gedirəm!
Ölməzsəm, yalnız hərb xəttini deyil, düşmənin bağrını yarıb irəli yürüyəcəyəm!
Ə n v ə r. Haydı, qardaşım! Sol cinah davam etməyir. (Gedir toplar atılır.) Qorxmayın,
qardaşlarım! (Komandalar, toplar.) Atın, atın! Ey mədəniyyət adi altında bütün dünyanı qara
qüvvələrə tabe etmək istəyən əjdahalar, atın! O qara zəncirlərin altında ağ çöhrəli qara vicdanlı
Qərb dayanmışsa, sənin də ardında zəngin çöhrəli, parlaq ürəkli gələcək, Şərq dayanmışdır!
Haydı, atın! Sizdən zülm, bizdən mükafat! Ox, mərkəzdən birinci istehkamlar parçalandı. Əsgər
davam edə bilməyir. Qorxmayın, qardaşlarım. Bir qədər də davam etsəniz, Ramiz soldan
hücum xəttini yaracaq. Qorxmayın, qardaşlarım! Mərkəz üzüldü! Ox, toplar düzgün nişan
almış, əsgər dönür. Partlayış! O qaranlıq dumanlar hilalın sərt işıqlarını pərdələyə bilməzlər!
Aman Allah, əsgər pozuldu. (Qılıncı çəkib yüyürür.) Qorxmayın, qardaşlar! İrəliyə! (Toplar, səs-
küy, çığırış-bağırış. Haris və ərəb daxıl olurlar.)
H a r i s. Sən harada idin?
Ə r ə b. Məni üzdülər, yıxıldım. Ölmüş bilib getdilər. Səni götürəndə mən gördüm. Qorxudan
tərpənməyirdim. Sonra o hərbin gurultusundan qızıb səni bağladı, tüfəngi alıb irəliyə yüyürdü.
Mən də kimsə olmadığını görüb gəldim səni açdım.
H a r i s. Kimsə yoxdur. Gəl, durma, yoxsa yenidən... (Gedirlər. Ənvər yaralı, Şəmsə və Xalid
gəlirlər.)
Ə n v ə r. Yaradan qorxum yox. Düşmən qaçdı, mənə o bəsdir! Çıxarın məni oraya, hərbi seyr
etmək istəyirəm.
X a l i d. Bəyim, əsgər üz çevirmişdir. Sizi görüb ürəkləndilər! Bir də Ramiz düşmənin arxasına
keçib, topları susdurdu.
Ə n v ə r. Ramiz süngüsünü düşmənin ciyərgahına deyil, hərb allahını gözünə sapladı! Çıxarın
məni oraya. (Çıxarırlar.)
R a m i z (girir). Bəy əfəndim, düşmən toplarını, silahlarını qoyub qaçdı! Ox, bəyim
yaralandınızmı?
Ə n v ə r. Ramiz, sənin igidliyin mənə yaramı unutdurdu. Gəl, qardaş, üzündən öpüm! Düşmən
göz açmağa fürsət tapmamalıdı. Düşməni təqib ilə Dərnəyə doğru yürüş ediləcək!
Ş ə m s ə. Əbdürrəhman sizlə gəlmədimi?
R a m i z. Qanlı qiyamətlər içində çarpışan gördüm. Ox, bəyim, dəmir vücudunuzu elə
görməkdənsə, daha doğrusu, Türkiyə bağrında xəncərlər görməkdənsə, göz bəbəklərimdə
şrapnellər partlayaydı!
Ə n v ə r. Ramiz! (Göyü göstərir.) Bax, görürsənmi? Bu hilal həmin düşmən toplarının dumanları
altından tutqun, məhzun bir halda mənə baxıb, sanki ağlayırdı. İndi isə aydınlaşmış,
şəfəqlərinin yüngül nəfəsilə, sanki yaralarını öpüb gülümsəyir. Dəmin çox alçaqda ağlayırdi,
indi isə yüksəklərə qalxıb gülümsəyir! Ramiz, dünya üzərində bir nəfər belə türk qalırsa, onu
dəminki hala düşməyə buraxmayıb, süngüsü əlində, bombalar, şrapnellər, qiyamətlər arasından