Turizm va iqtisodiyot

Aylanmadan olinadigan soliq (agar yillik aylanmasi 1 mlrd so‘mdan kam bo‘lsa).
Soliq stavkasi 4 foiz. Aylanmadan olinadigan soliq sug‘oriladigan qishloq xo‘jaligi yerlari maydoni 50 gektar va undan ko‘p bo‘lgan qishloq xo‘jaligi tovar ishlab chiqaruvchilariga tatbiq qilinmaydi.
2.2.Qishloq xo‘jaligida davlat buyurtma tizimi

Qishloq xo`jaligining asosiy ko`rsatkichlari
	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020 yil yanvar-sentabr ^2)
Qishloq xo`jaligi ekinlari ekin maydoni, ming gektar	3678,2	3694,2	3706,7	3474,5	3396,0	3309,4	3256,4
Qishloq xo`jaligi mahsuloti, mlrd. so`m	81794,3	99604,6	115599,2	148199,3	187425,6	216283,1	173987,5
shu jumladan:
dehqonchilik	43194,3	55429,2	61755,1	83303,4	98406,4	111904,8	84249,7
chorvachilik	38600,0	44175,4	53844,1	64895,9	89019,2	104378,3	89737,8
Qishloq xo`jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish-ning o`sish sur`ati, o`tgan yilga nisbatan foizda	106,3	106,1	106,3	101,0	100,2	103,3	103,4
shu jumladan:
dehqonchilik	105,9	105,5	105,7	98,2	95,8	104,8	104,3
chorvachilik	106,7	106,9	107,0	104,1	105,7	101,6	102,3

O‘zbekiston agrar sektorining asosiy xususiyati shundaki, ikki qishloq xo‘jalik ekinlarini (paxta va bug‘doy) ishlab chiqarish asosan davlat ehtiyojlari uchun yetishtiriladi.
So‘nggi yillarda majburiy ravishda paxta uchun ajratilgan yerlarning bir qismi meva va sabzavot mahsulotlarini ishlab chiqarish foydasiga qisqardi. Shu bilan birga, 2017 yilda ekin maydonlari, bog‘lar va tokzorlar uchun ajratilgan barcha yerlarning uchdan ikki qismidan ko‘pini paxta va bug‘doy ekinlari tashkil etdi. 2017 yilda paxta va bug‘doy ekin yerlari barcha ekin uchun ajratilgan yerlarning (meva bog‘lari va uzumzorlarni hisobga olmaganda) 82,2 foizini tashkil etdi.
3-surat. Ekin maydonlari, bog‘lar va uzumzorlar uchun ajratilgan qishloq xo‘jalik yerlarini taqsimlanishi, ming ga va foiz.

Davlat buyurtmasini shakllantirish va narxlash tizimining mavjud mexanizmlari fermerlarning ko‘pchiligiga paxta va g‘alla yetishtirish orqali foyda ko‘rishni qiyinlashtiradi [4]. Misol uchun, 2005-2013 yillarda davlat xaridlari va bug‘doyning ichki bozor bahosi o‘rtasidagi farq. (2-jadvalga qarang). Bir necha yillar mobaynida ushbu farq 3 martaga oshgan.
Bundan tashqari, fermerlar uchun majburiy bo‘lgan ekinlar uchun ajratilgan yer uchastkalari mavjud tizimda yerning tuproq xususiyatlari va iqlimi, suv mavjudligi, xodimlar malakasi va boshqalarni hisobga olgan holda ishlab chiqarish tuzilmasini optimallashtirishga imkon bermaydi. Ko‘pincha boshqa yerlar paxta va bug‘doy uchun ajratilgan yerlardan samaraliroq bo‘ladi. Biroq dehqon paxta va bug‘doy uchun ajratilgan yerga o‘xshab ishlab chiqarish tuzilmasini optimallashtirishga qodir emas, boshqa maqsadlarda foydalanish esa taqiqlanadi.
2-jadval. 2005-2015 yillarda davlat xaridlari bahosining va ichki bozordagi bug‘doy narxlarining dinamikasi (1 tonna uchun ming so‘m).

Misol uchun, mamlakatdagi iqlim sharoiti tufayli non mahsulotlari uchun mo‘ljallangan bug‘doyni yetishtirish qiyin. Davlat bu muammolarni mamlakat va hatto har bir mintaqaning tuproq va iqlim sharoitlariga moslashtirilgan yangi navlarini tanlashga sarflash orqali hal qilishga urinmoqda, ammo bu uzoq va ko‘p mablag‘ sarflanadigan jarayondir. Shu bilan birga, ko‘plab fermer xo‘jaliklari don ekinlariga nisbatan ko‘proq tabiiy, tarixiy, texnologik va malakali afzalliklarga ega bo‘lgan meva-sabzavot mahsulotlarini ishlab chiqarishga ixtisoslashishi ancha foydaliroq bo‘lar edi.
Yana bir misol. Chorvachilik mahsulotlari majburiy davlat buyurtmalari amaliyotidan zarar ko‘radi: 1992–1997 yillarda chorva mollari sonining sezilarli darajada o‘sishi bilan bir vaqtda yem-xashak ekiladigan yerlarning miqdori 3,7 marta kamaydi.
Paxta va bug‘doy uchun davlat buyurtmasi amaliyoti natijasida:
· ko‘plab fermer xo‘jaliklari achinarli moliyaviy ahvolda;
· fermerlar yangi axborot va agrotexnologiyalar, shu jumladan, suv tejashni joriy qilish uchun rag‘batlantiruvchi va moliyaviy resurslarga ega emas;
· fermerlarning tuproq unumdorligini saqlab qolish va yaxshilash uchun rag‘batlantiruvchi va moliyaviy resurslari yo‘q (bu mulk huquqlarining zaif muhofazasi bilan ham bog‘liq);
· qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining umumiy salohiyati potensialdan past (mavjud tizim qiyosiy ustunliklarni hisobga olgan holda ishlab chiqarish tarkibini optimallashtirishga imkon bermaydi).
Bularning barchasi tarmoqni rivojlantirish, qishloq aholisi va aholi farovonligini oshirish imkoniyatlarini cheklaydi.

Bundan tashqari, majburiy davlat buyrug‘i tizimi — fermerlarning yerni ijaraga berish bo‘yicha shartnomada ko‘rsatilgan huquqlarini doimiy ravishda buzishining asosiy sababidir. Davlat buyurtmasini bajarish uchun ko‘pincha yerni yo‘qotish va qayta taqsimlash amalga oshiriladi. (amaldagi narxlarda, mlrd. so`m.)
	2017	2018	2019	2020 yil yanvar-sentabr ^2)
O`zbekiston Respublikasi	148199,3	187425,6	216283,1	173987,5
Qoraqalpog`iston Respublikasi	4801,3	6562,9	8208,1	5783,5
viloyatlar:
Andijon	15290,9	19606,3	23686,7	17663,5
Buxoro	12968,8	17064,6	19182,1	16277,8
Jizzax	8835,0	11448,2	13720,1	10932,6
Qashqadaryo	14360,6	17206,5	19933,9	17088,1
Navoiy	6470,3	8299,8	9467,8	7988,3
Namangan	10215,7	12639,6	15509,0	12260,2
Samarqand	21506,8	25658,0	28379,5	22443,0
Surxondaryo	11608,1	15046,2	17844,1	13849,9
Sirdaryo	5074,0	5654,3	7401,5	5708,1
Toshkent	15594,8	18359,1	20417,1	17347,3
Farg`ona	12388,0	17457,1	18532,2	15192,3
Xorazm	9085,0	12423,0	14001,0	11452,9

2.3.Mahsulot va resurs bozori
Rasmiy ma'lumotlarga ko‘ra, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining asosiy turlarini (paxtadan tashqari) ishlab chiqarish yil sayin ortib bormoqda. Bu ayniqsa meva va sabzavot mahsulotlariga tegishli, ishlab chiqarish bilan birga uni qayta ishlash va eksport qilish ham o‘sib bormoqda. Chorvachilik mahsulotlarini ishlab chiqarishda ham sezilarli o‘sish kuzatilmoqda. (Chorvachilik mahsulotlarining asosiy qismi fermer xo‘jaliklarida ishlab chiqilganini va ularning statistik hisobotlari o‘ziga xos tarzda olib borilishini hisobga olib, ushbu ko‘rsatkichlar ehtiyotkorlik bilan ko‘rib chiqilishi kerak).
3-jadval. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining asosiy turlarini ishlab chiqarish hajmi, ming tonna

1992 yildan keyin bug‘doy yetishtirishning sezilarli darajada o‘sishiga ta'sir etgan omillar — bu ekin maydonlarining kengayishi hamda bu bug‘doyning hosildorligi sezilarli darajada oshganidir. Shunday qilib, 1991–2014 yillar oralig‘ida hosildorlikning qariyb to‘rt barobar 12,8 sentner/ga’dan 48,6 sentner/gektarga o‘sdi. Biroq, bug‘doyning hosildorligi va hajmi sezilarli darajada oshirilganga o‘xshaydi, bunga sabab statistik hisobot usullari. Fermerlar davlatga bug‘doyning 40 foizini topshirishga majburlar, ammo ular bajarishi shart bo‘lgan rejalashtirilgan vazifalar ham mavjud. Statistik hisob-kitoblarga ko‘ra, agar davlat buyurtmasi fermerlar tomonidan yetishtirilgan hosilning 40 foizini tashkil qilsa, fermerlar davlat buyurtmasi bo‘yicha rejadan ko‘ra 2,5 barobar ko‘proq bug‘doy o‘stirishi kerak. Boshqacha aytganda, statistik ma'lumotlarga ko‘ra, fermerlar tomonidan bug‘doy yetishtirish hajmlari 2,5 ga ko‘paytiriladi. Haqiqiy ishlab chiqarish miqdori noma'lum.
Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish va eksport qilishning sezilarli darajada oshishiga qaramasdan hozirda mavjud bo‘lgan davlat buyurtmalar tizimi va eksportni boshqarish amaliyoti qishloq xo‘jaligi mahsulotlari uchun erkin bozorlarni shakllantirishga imkon bermaydi.
Paxta bozori erkin emas, chunki davlat monopolist va faqatgina davlat xomashyoni sotib oladi. Keyin esa paxta eksport uchun va ichki iste'molchilar uchun taqsimlanadi. Bugungi kunda tajriba sifatida «agrosanoat majmuasi» joriy etilmoqda, unda fermerlar paxtani davlatga emas, balki to‘g‘ridan-to‘g‘ri klasterdagi qayta ishlash korxonalariga sotishlari kerak bo‘ladi. Ammo bunday model paxta bozorining paydo bo‘lishini anglatmaydi, balki «krepostnoy qaramlik»ni yaratadi, faqat fermerlar hozirgidek davlatga emas, balki paxtani qayta ishlovchi fermerlarga tobe bo‘ladi.
Davlat uzoq vaqt davomida (ehtimol, 2019 yil davomida ham) meva va sabzavotlarni eksport qilishni markazdan turib tartibga solishga harakat qilmoqda. O‘tgan yillarda bunday tartibga solishning asosiy vositalari sifatida quyidagilar xizmat qildi:
- mahsulotlarni eksport qilish uchun kvotalar ajratish (O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining oylik qarorlar),
- davlat savdo kompaniyalari orqali majburiy eksport,
- minimal eksport narxini belgilash (mahsulot sotish taqiqlangan),
- 100 foiz oldindan to‘lov talabi,
- valuta tushumini kechiktirilgani uchun jarima (100 foiz oldindan to‘lov talabini bartaraf etish mumkin bo‘lgan hollarda) va h.k.
2017-2018 yillar mobaynida meva va sabzavotlarni eksport qilish bo‘yicha ma'muriy to‘siqlarning ko‘pi yo‘q qilindi. Biroq yangi mexanizm 2019 yildan boshlab qanday ishlashi, bu tizim ma'muriy aralashuvlardan qanchalik ozod bo‘lishi hozircha aniq emas.
Maqola nashrga tayyorlanayotgan vaqtida, meva-sabzavot va to‘qimachilik mahsulotlarining kontrakt qiymatini monitoring qilish bo‘yicha hukumat qarori loyihasi ishlab chiqildi. Hujjatning mohiyati shundaki eksportchilar o‘z mahsulotlarini Tashqi savdo va Investitsiyalar vazirligi tomonidan belgilangan narxlardan ko‘ra arzonroq narxda sotmasliklari zarur. Ya'ni, mansabdor shaxslar yana meva va sabzavotlarni eksport qilishni nazorat qilmoqchi ekanliklari tasdiqlandi.
Sanoatni ma'muriy tartibga solish tizimi resurs bozorlariga ham taalluqli. Qishloq xo‘jaligi texnikasi, yoqilg‘i-moylash materiallari, o‘g‘itlar, ozuqa, urug‘lar, biologik va kimyoviy o‘simliklarni himoya qilish mahsulotlari va boshqa mahsulotlar fermerlarga davlat monopolistlari tomonidan yetkazib beriladi. Ba'zi mahsulotlar narxlari ko‘pincha subsidiyalanadi. Past (subsidiyalangan) narxlarda sotib olinishi mumkin bo‘lgan mahsulotlar miqdori cheklangan va ular paxta va bug‘doyning ekin maydonlari miqdori, ularning kutilayotgan rentabelligi bilan belgilanadi.
Fermerlar yoqilg‘i, o‘g‘itlar va urug‘larni faqat davlat tomonidan ochilgan punktlarda olishlari mumkin. Yetkazib beruvchilar o‘rtasida raqobat yo‘q, bu ularning sifatsiz xizmat ko‘rsatishiga olib keladi. Hukumat buyurtmalariga bo‘ysunmagan mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun ishlab chiqaruvchilar moddiy resurslarni bozorda mavjud narxlarda o‘zlari sotib olishlari kerak.
Bundan tashqari, davlat korxonalari qishloq xo‘jaligi texnikasi xizmatlarini ko‘rsatishadi (traktorni haydash, kombaynda yig‘ib olish, hosilni yetkazib berish va hokazo), mashina-traktor parklari tarmog‘i mavjud. Nihoyat, davlat ishlab chiqarishni avans orqali amalga oshiradi: fermerlar ko‘pincha paxta va bug‘doy sotishdan keladigan daromadlarni hisobga olib resurslarni avans to‘lovi orqali oldindan sotib oladi. Shu bilan birga, dehqon, ma'lum bir vaziyat yoki mahalliy sharoitga qarab, avans qilib olingan naqd pulni erkin tarzda sarflay olmaydi. Fermer pul emas, balki davlat narxlarida to‘langan resurslarni oladi, bu esa fermerning moliyaviy mustaqilligini cheklaydi.
Shunday qilib, paxta va g‘alla uchun davlat buyurtmasini bajarayotgan fermerlar o‘z mahsulotlarining bahosini yoki resurslar narxini nazorat qila olmaydi.
1996 yildan buyon amalga oshirilayotgan import o‘rnini bosish siyosati doirasida qishloq xo‘jaligini davlat tomonidan tartibga solishning mavjud tizimi jadal industrializatsiya qilish vazifalari doirasida shakllantirildi. Qishloq xo‘jaligi sektori iqtisodiyotning «strategik tarmoqlari»ni rivojlantirishga (Stalin sanoatlashtirish yillarida ham shu usuldan foydalanilgan) yirik moliyaviy inʼeksiya donorlari rolini topshirdi. Ushbu siyosat muvaffaqiyatsizlikka uchradi, O‘zbekiston kuchli sanoat davlatiga aylanmadi, ammo iqtisodiy rivojlanishda sezilarli darajada orqada qoldi. 2017 yilda boshlangan tizimli islohotlar samarasiz iqtisodiy modelni tark etishni nazarda tutadi. Biroq, qishloq xo‘jaligi sohasidagi ma'muriy tartibga solish mexanizmlariga hali ham muhim o‘zgarishlar kiritilmagan.
Sektor radikal islohotga muhtoj, uning asosiy mazmuni quyidagilardan iborat:
- ayrim ekinlar uchun yerni majburiy kvotalashni bekor qilish (agar davlat buyurtmasi saqlanib qolsa-da, fermerlarga ishlab chiqarish tarkibini optimallashtirish uchun yerlardan erkin foydalanish imkoniyati berilishi kerak).
- paxta va g‘alla ishlab chiqarish bo‘yicha rejalashtirilgan maqsadli dasturlar amaliyotidan voz kechish (agar bir vaqtning o‘zida bo‘lmasa, keyinchalik rejalashtirilgan maqsadlarni kamida bosqichma-bosqich, yillik qisqartirish).
- paxta va bug‘doy uchun erkin va raqobatbardosh bozorlarni shakllantirish va rivojlantirish.
- qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini eksport qilish bo‘yicha barcha ma'muriy to‘siqlarni bartaraf etish.
- qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilar uchun resurslar va xizmatlar uchun erkin va raqobatbardosh bozorlarni shakllantirish va rivojlantirish.
- qishloq xo‘jaligi yerlarini xususiy mulkka egalik qilish imkoniyatlarini hisobga olgan holda yer lizing huquqlarini mustahkamlash, mavjud lizing shartnomalarini himoya qilish.
Yuqoridagi islohotlarni amalga oshirish qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilarining moliyaviy ahvolini mustahkamlash, yerlardan samarali foydalanishni rag‘batlantirish va qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini diversifikatsiya qilish, shu jumladan meva-sabzavot va yem-xashak ekinlarini ko‘paytirish imkonini beradi. Bu o‘z navbatida qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining umumiy hajmini hamda agrar sektorning eksport salohiyatini oshirishga imkon beradi.
Bugungi kunda yer munosabatlari, qishloq va suv xo‘jaligi resurslarini boshqarish samaradorligini oshirish maqsadida raqamli hamda geoaxborot texnologiyalari tizimini joriy etish yuzasidan Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi oldiga ham aniq vazifalar qo‘yilgan.
Respublikamizda geoaxborot texnologiyalarini rivojlantirish maqsadida sohada yetuk tajribaga ega bo‘lgan xorijiy kompaniyalarning tajribasi o‘rganildi.
Hozirgi kunda xorijiy kompaniyalarning yerni masofadan zondlash yo‘ldoshlari olgan kosmik suratlarni respublikamiz hududida qabul qilish va ularga ishlov berish uchun “virtual” qabul qilish stansiyasi (geoaxborot markazini)ni tashkil etish loyihasi bo‘yicha takliflar o‘rganilmoqda.
Mazkur loyiha — geoaxborot texnologiyalarini transfer qilish va mahalliy mutaxassislarni xalqaro darajada tayyorlashni ham o‘z ichiga qamrab oladi.
Buning natijasida kosmik suratlarni qabul qilish hamda ularga ishlov berish orqali geodeziya, kartografiya va kadastr yo‘nalishlari, noqonuniy qurilishlarning oldini olish ishlari samaradorligi ta’minlanadi.
Shuningdek, qishloq hamda suv xo‘jaligi, tabiiy va texnogen favqulodda vaziyatlarning oldini olish, ekologiya, arxeologiya, shaharsozlik hamda yo‘l qurilishi, chegara nazorati, xavfsizlik va mudofaa sohalaridagi ayrim masalalarni hal etish tizimi ham yaratiladi.
Yer hamda ko‘chmas mulk munosabatlarini tartibga solish yo‘nalishida Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali orqali bugungi kunda 8 ta elektron davlat xizmatlari joriy qilingan bo‘lib, 50 mingga yaqin arizalar kelib tushgan.
Mazkur yo‘nalishda aholiga qo‘shimcha qator qulayliklarni yaratish, eng asosiysi mazkur yo‘nalishda “inson omili”ni cheklash maqsadida joriy yil yakuniga qadar 5 ta davlat xizmatlari takomillashtiriladi.
Qishloq xo‘jaligi yerlari va ularda yetishtiriladigan ekinlar holatini tezkor va aniq baholash maqsadida kosmik ma’lumotlardan foydalanish bo‘yicha Andijon viloyatida tajriba loyihasi amalga oshirilmoqda. Loyiha doirasida Andijon viloyatining maydonlari vektor formatida “Monterra” onlayn platformasiga kiritilmoqda.
Andijon texnoparkida qishloq xo‘jaligi yerlarni sun’iy intellekt yordamida boshqarish bo‘yicha innovatsion loyiha amalga oshirilmoqda. Ushbu tajriba (pilot) loyiha qishloq xo‘jaligi yerlari va ularda yetishtiriladigan ekinlar xolatini sun’iy yo‘ldosh ma’lumotlaridan foydalanish orqali tezkor va aniq baholash imkonini beradi.
Ushbu loyihaning maqsadi “sun’iy intellekt” texnologiyalari yordamida Andijon viloyati sharoiti uchun moslashtirish hamda qishloq xo‘jaligi ekin maydonlarining xolatini (sun’iy yo‘ldosh tasvirlari tahlili natijasida aniqlash orqali) ob’ektiv baholash hisoblanadi.
Loyiha doirasida dastlabki bosqichda Andijon viloyatining jami 6 ta maydonlari tanlab olinib, vektor formatida “Monterra” onlayn platformasiga joylashtirildi. Shuningdek, yer egalariga sun’iy yo‘ldosh texnologiyalari yordamida ekinlar holatiga tegishli hulosalar beriladi.
“Monterra” onlayn platformasi orqali qishloq xo‘jaligi yerlarini sun’iy yo‘ldoshlardan foydalangan holda, xaritalarning turli xil murakkabliklarini yaratish uchun yerning muayyan hududlarini tasvirdan o‘tkazadi va ular keyinchalik hosildorlikni tahlil qilish uchun tizimda saqlanadi.
Bu loyihaning asosiy ustunlik jixatlari quydagilar:
— qishloq xo‘jaligi sohasida tarixiy tasvirlarni yillar kesimida taxlil qilish;
— qishloq xo‘jaligi sohasida olingan tasvirlarni ma’lumotlar solishtirish;
— topografik va kadastr xaritalarini yaratish;
— qishloq xo‘jaligi maydonlarini relefini tahlil qilish;
— paxta va g‘alla o‘sish jarayonlarini (vegetatsiya) davrida onlayn kuzatish imkoniyatiga ega bo‘ladi;
— yer maydonlarida ekilgan ekinlarning turi va holati haqida ma’lumatlarni to‘playdi.
Mazkur loyihani amalga oshirishda Texnopark qoshida yangi rezident tashkil etiladi va 7 nafar malakali dasturchilardan iborat mutaxassislarni qishloq xo‘jaligi sohasida malakasi oshiriladi.
Mazkur platforma hozirgi kunda Davergeodezkadastr qo‘mitasining “Yer axborot” tizimi bilan o‘zaro integratsiya qilindi.
Loyiha sentyabr oyida ishga tushadi va Andijon viloyatidagi barcha ekin maydonlarining tahliliy ma’lumotlari shakllantirilib, yer egalariga taqdim etish imkoniyati yaratiladi.
21-iyul kuni Prezidentimiz yer hisobi va davlat kadastrlarini to‘liq shakllantirish, sohaga raqamli texnologiyalarni joriy etish masalalari bo‘yicha yig‘ilish o‘tkazdi. Ushbu yig‘ilishda Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi oldiga ham bir qator vazifalar o‘yildi.
Jumladan, yig‘ilishda, kadastr idoralari zimmasiga yerning hisobi va balansini yuritish, yil yakuniga qadar yer turi, konturi, chegarasi va foydalanuvchisi haqidagi ma’lumotlar jamlangan axborot tizimini ishga tushirish vazifasi yuklandi.
Endi yer ajratish to‘g‘risidagi qaror mazkur tizimga kiritilsagina haqiqiy hisoblanadi. Shuningdek, sun’iy yo‘ldosh kanallarini ijaraga olish va signallarni qayta ishlash tizimini tashkil etishga ko‘rsatma berildi. Bu esa kosmosuratlarni yillar bo‘yicha taqqoslash orqali hosildorlikni tahlil qilish, yerlarning meliorativ holatini muntazam o‘rganishda qo‘l keladi.
Yil yakuniga qadar qishloq xo‘jaligi maydonlarini elektron tanlov va auksion asosida ajratish tartibini joriy qilish, xalqaro ekspertlarni jalb etgan holda yer toifalarini optimallashtirish borasidagi ishlar o‘z vaqtida bajarilishida vazirligimiz boshqa mutasaddi tashkilot va idoralar bilan yaqindan hamkorlikda ish olib boradi.
Yerning o‘lchamidan tortib, tahliligacha bo‘lgan amaliy jarayonlarni sun’iy yo‘ldoshlar yoki dronlar orqali amalga oshirish mumkin. Shu bois, yil oxiriga qadar ushbu yo‘nalishda bajarilishi lozim bo‘lgan ishlar, jumladan, qishloq xo‘jaligida kartografiya, yerlarning hisobi, tahlilini raqamlashtirish bo‘yicha aniq vazifalar belgilandi.

Xulosa
Qishloq xo`jaligida agrar munosabatlarni yangilash va ularni bozor munosabatlariga moslashtirish pirovard natijada mahsulot ishlab chiqaruvchilarning o`z mulkiga xo`jayinlik hissini mustahkamlashi lozim. Buning uchun xo`jalik yuritishga oid qonunlarning so`zsiz bajarilishiga erishish, ishlab chiqarish infratuzilmasini takomillashtirish, islohotlar yo`lidagi ijtimoiy-iqtisodiy to`siqlarni bartaraf etish va xo`jalik yurituvchi sub`yektlar hamda boshqaruvning barcha bo`g`inlaridagi rahbar xodimlarning iqtisodiy savodxonligini oshirish talab qilinadi. O`zbekiston o`zining davlat mustaqilligini qo`lga kiritib, bozor iqtisodiyoti tomon yuz tutar ekan, uning oldida mulkni davlat tasarrufidan chiqarish, aniqrog`i, uni xususiylashtirish kechiktirib bo`lmaydigan vazifaga aylandi. Shuning uchun xususiy mulk shakllari va munosabatlarini qaror toptirish mamlakatimizda iqtisodiy islohotlarning boshlang`ich nuqtasi sifatida belgilandi.
Mustaqillikning dastlabki 10 yili ichida mulkni davlat tasarrufidan chiqarishga qaratilgan 20 dan ortiq maxsus dasturlar ishlab chiqildi va ularni amalga oshirishga davlat boshchilik qildi. Ilgari davlat ixtiyorida bo`lgan 1 mln. dan ortiq kvartiralarning 98 foizi fuqarolarning xususiy mulkiga aylantirildi. O`rta va yirik korxonalar aktsiyadorlik jamiyatlariga va ijara korxonalariga aylantirildi. Davlat mulkini sotish bo`yicha kimoshdi .Shuningdеk, mamlakatimizda fermer xo`jaliklarini moddiy-texnik ta’minlash va moliyalash bo`yicha ishonchli tizim va mexanizmlar shakllantirildi va muvaffaqiyatli faoliyat ko`rsatmoqda. Mazkur xo`jaliklarini qo`llab-quvvatlash uchun har yili katta miqdorda moddiy resurs va mablag`lar ajratilmoqda. Agar 2017 yilning o`zida qishloq xo`jalik mahsulotlarining eng muhim turlarini etishtirish uchun 1 trillion so`m mablag` avans tariqasida berilgan bo`lsa, 2018 yilda bu ko`rsatkichni 1 trillion 200 milliard so`mga еtkazish ko`zda tutilmоqda. 2017 yilda qishloq xo`jalik texnikasini lizing asosida sotib olish Fondi hisobidan 43 milliard so`mdan ziyod mablag` ajratilgan bo`lsa, 2019 yilda 58 milliard so`mdan ortiq mablag` yo`naltirish rejalashtirildi.
Agrar munоsabatlarning asоsini rеnta munоsabatlari tashkil qiladi. Rеnta yicha turlicha yondashuv va qarashlar mavjud bo`lib, ularning ayrimlari nоaniqligicha qоlmоqda. Shu sababga ko`ra rеntani miqdоriy aniqlash va uning mоhiyatini tushuntirish bo`yicha asоsiy va ko`pincha bir-biriga qarama-qarshi bo`lgan nazariyalarga duch kеlamiz. Qishlоq хo`jalik kоrхоnalarida ham asоsiy kapital turli хil traktоrlar, mashinalar, transpоrt vоsitalari, binо, inshооtlar, ko`p yillik daraхtlar, mahsuldоr chоrva hamda ish hayvоnlari, shuningdеk, хizmat muddati bir yildan оrtiq bo`lgan turli хil asbоb-uskunalardan tashkil tоpadi.
Qishlоq хo`jaligida muhim ishlab chiqarish vоsitasi hisоblangan еr pul bilan bahоlanmasligi, ya’ni qiymati o`lchanmasligi tufayli, kapital qiymati tarkibida hisоbga оlinmaydi. Qishlоq хo`jaligida mavjud bo`lgan asоsiy kapitalning ayrim turlari, masalan, ko`p yillik daraхtlar, mahsuldоr chоrva, ish hayvоnlari, sug`оrish inshооtlari va bоshqalar sanоat tarmоqlarida bo`lmaydi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. ‘’ Iqtisodiyot asoslari’’ A.O’lmasov Toshkent

2. ‘’Iqtisodiyot nazariyasi ‘’A.O’lmasov, M.Sharifxo’jayev. Toshkent
3.’’ Ekonomiks’’ Makkonell K . Bryu S.
4. ‘’ Bozor iqtisodiyoti asoslari’’ M.Rasulov. Toshkent “O’zbekiston”
5. «Iqtisodiyot nazariyasi» Sh.Shodmonov, R.Alimov, T.Jo’raev
6.’’Iqtisodiyot nazariyasi’’ A.Qodirov
7.  Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005)
Internet saytlari.
1.https://skachat-besplatno.info/biznes/255-agrar-munosabatlar-va-agrobiznes.html
2.https://arxiv.uz/ru/documents/referatlar/iqtisodiyot/agrar-munosabatlar-va-agrobiznes
3. http://www.uuooidata.org/course/ag/u9/Lecture-2.pdf
4. https://hozir.org/agrar-sohaning-milliy-iqtisodiyotda-tutgan-orni.html
www.arxiv.uz
5.www.stat.uz – O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika
qo‘mitasining rasmiy sayti.