Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek Fonu Bu kitap Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek
Yüklə 144 Kb. Pdf görüntüsü
|
Atla insanın dostluğu qırğız qəhrəmanlıq eposunda tərənnüm edilmişdir: “Qüdrətli at Akkula Manası dağların şiş ucları ilə elə aparır ki, sanki at şığımır, nəhayətsizliyə çıxmış quş səkir...” Xalq zarafatı: “Qırğız eşşəyin belinə oturmaqdansa, piyada gedər”. Pəhləvan Səxavətli Manası sədaqətli atı Akkulasız təsəvvür etmək çətin məsələdir. Epik əsatirə görə Manasın tulparı insan təfəkkürünə malik olaraq daima pəhləvanı qoruyurmuş. Manas sonuncu yürüşünə yollananda, Akkula hiddətlə dırnağını torpağa çırpır, sevgili sahibini gözləyən ölümcül təhlükədən xəbərdar edirmiş. Hələ min il əqdəm Manas və onun bahadırları təzə madyan südündən hazırlanmış kumıs içirdilər. Bu, müalicəvi içkidir. Bir çox azar-bezardan qoruyan hərtərəfli davacat, qırğız millətinin genetik sağlamlığının keşiyində duran sadiq mühafizdir. Kumısı ən yaxşı köpüklü içmək vacibdir, o zaman insana təpər verir, enerji gətirir. Qırğızların kumıs mərasimi ət mərasimi qədər ənənələrlə zəngindir. Madyanı sağan sahiblər ilk növbədə qonşu və tanış- bilişi qonaq edirlər ki, yaxşı diləklər və alqışlar qazansınlar. Kumısın özünəməxsus təmi heç nə ilə müqayisə edilməzdir. Onun təravəti dağ otlarının səxavəti və şəlalələrin enerjisi ilə dolub-daşır. Qırğız xalq ənənəsinə görə kumıs ilk təamdır. Bu pəhləvan içkisi lap çoxdan məlumdur və təkcə qırğızlarınkı deyil. Hələ təbabətin padərşahı Hippokrat kumısı uzunömürlülük, fərəh və əqli inkişaf içkisi adlandırırdı. Məşhur Venesiya səyyahı Marko Polo qırğız kumısını belə təsvir edirdi: “... madyan südündən hazırlanmış elə içkidir ki, onu ağ şəraba oxşatmaq olar”. Tanınmış alim Vladimir Dal deyirdi: “Kumıs hər cür istidə susuzluğu yatırır, bədən hərarətini eyni səviyyədə saxlayır. İştah açır. Daxili orqanların fəaliyyəti üçün yaxşı şərait yaradır, gümrahlaşdırır”. Kumısın heyrətamiz keyfiyyətləri barədə məşhur rus yazıçıları da fikir söyləmişlər. Lev Tolstoy tez-tez Başqırdıstanda istirahət etməyi xoşlayırdı, orada isə onu sevimli kumısına qonaq edirdilər. Vərəmə yoluxmuş Anton Çexov yalnız kumıs içərək özünü saxlayırdı. Digər rus yazıçısı Sergey Aksakov kumısın cavanlaşdırıcı keyfiyyətini qeyd edirdi. Şairə Marina Svetayeva kumısı başqa içkilərdən üstün tuturdu... Qırğız xalqı bu sehrli içkiyə dair bir çox atalar sözü qoşub: “Kumıs içən, yüz yaşar”, “Kumıs – insanın qanıdır, hava – qəlbi”. Kumısın müalicəvi cəhətləri dünya alimləri tərəfindən isbata yetirilmişdir. Bu gün bir çox sanatorilərdə Umetov D. “Gecənin əsrarı” 1974-cü il. 17 kumısla vərəmin, mədə-bağırsaq traktının xroniki xəstəliklərinin, qanazlığının, böyrək və əsəb sistemi xəstəliklərinin və b. xüsusi müalicə kursu aparılır. Hər halda, mən elə sanıram ki, kumısın müalicəvi tərəfləri hələ sonadək tədqiq olunmamışdır. Uşaq vaxtı ağsaqqallardan təsadüfən bataqlığa düşmüş, orada ilişmiş ata dair hekayəti eşitmişdim. İlxıçılar uzun müddət atı bataqlığın zığından dartıb çıxara bilmirlər. Əlləri üzülüb heyvanı taleyin hökmünə buraxmaq istəyirlər ki, haradansa ağsaçlı ixtiyar kişi zahir olur və məsləhət verir: at ilxısnı dördnala bataqlığın yanından çapdırmaq. Və qəfil, buna qədər başını aşağı salıb zığa batan at kəskin şəkildə tərpənib şaqraq səslə kişnəyir və özü, heç kəsin köməyi olmadan bataqlığın dəmir məngənəsindən qurtulur ki, yanından çapıb gedən ilxıya çatsın. Bəli, bizim dağ çaparlarının iradə gücü və xarakteri möhkəmdir, onlar ləyaqət və vətənpərvərlik hissi ilə doğulur! Beləliklə, qırğız dünyagörüşündə at sanki əsilzadədir. Yəqin, çoxları uşaqlığını kənddə keçirib və yadındadır ki, yandan keçən ilxını görən dayça ucadan kişnəyərək dırnaqlarını torpağa vurur. Hərgah bu an onun belində oturmuşsansa, nəcib heyvanın sevinc hissini və qüvvəsini unutmaq mümkün iş deyil. At kişnərtisi ilə sanki həm ilxını salamlayır, həm də onu müdafiə edir. Qırğız üçün at – hər şeydir. Hələ Semyonov- Tyanşanski qeyd edirdi: “Qırğızlar ömürlərinin yarısını at belində keçirirlər, zira at – onların həyatında ola biləcək ən dəyərli şeydir”. XIX əsrin sonunda rus həkimi N.Zelandın yazılarından: “Məlumdur ki, igidlər at belində böyük zirəklik nümayiş etdirirlər. Qırğız at belində özünü sanki qılçaları üstündə olduğu qədər sərbəst saxlayır”. İnsan və at vəhdət təşkil edir. İnsanın və atın fəlsəfi vəhdəti barədə yığcam və dəqiqliklə məşhur qırğız yazıçısı Çingiz Aytmatov “Əlvida, Gülsarı!” povestində söyləmişdir. Gülsarı sadəcə at deyil, əsərin baş qəhrəmanı ixtiyar Tanabayın qəlbinin bir parçasıdır. Onların taleyi sıx birləşmişdir. Qocanın ən fərəhli dəqiqələri atının surəti ilə bağlıdır. Onlar birgə həm sevinc, həm dərd-bəla yaşayırlar. Çingiz Aytmatov qırğızın ata bəslədiyi kövrək münasibəti dahiyanə surətdə əks etdirməyə müvəffəq olmuşdur. Tanabay üçün atın ölümü öz həyatınəın sonuna bərabər olur. Çin məxəzlərinə isnadən, b.e.ə. II əsrdə Fərqanə vadisində Davan quldarlıq dövlətinin qurulmasına və mövcudiyyətinə imkan vermiş inkişaflı oturaq həyat, əkinçilik mədəniyyəti var imiş. Davanda təmiz qanlı cins çaparlar yetişdirilirmiş ki, onların Eraliyev S. At belində Qaçağan tarımdır, pıçıldadım: “Hə!” Həssas dərisinə qamçını çəkdim. Aramakım şığıdı, uçurtdu məni. Bahar hökmfərmadır, çöllərdəyəm mən. Sanki bir gülləyəm, uçuram hey mən, Yala sığmışdım, külək arxadan tutdu. Uğuldar, fışıldar, vıyıldar alov kimi, Yal bir od parçası kimi alovlanar hey. Zaman dörd at ayağına çırpılır, gəlir, Üstümə bərk gurultuyla atır özünü. Fəqət xırda çiliklənib yerə tökülür, Sanki kövrək şüşə qranitə vurulur. Sürətim baş gicəldir, altımda tufan, Yerin geniş sonudurmu bura əcəba?! Qasırğa iki qara ətəyimi sərib yellədir, Arxamda qüvvətli qanadlar gərilir, qalxır. Dağlar gerilədi, sinəmlə yardım, Dərələrin darlığından çıxdım genişə. Yayıldım əşarın ağ köpüklü seli tək O intəhasız bərri-biyabanın köksünə. Fitini ilxının sayına görə çal, Burnunun uzunluğuna görə asqır; Yorğanını ayağına görə uzat. 18 Yüklə 144 Kb. Dostları ilə paylaş:
|