Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal of Turkish World Studies
Yüklə 212,06 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal of Turkish World Studies 16/1 Yaz-Summer 2016
Hunlar ve Xıongnu *
Huns and Xıongnu
Étienne de LA VAISSIÈRE Çev.: Yrd. Doç. Dr. Özgür YILMAZ **
I. Hunlar, Xwn ve Xiongnu 1. Maenchen-Helfen ve Bilimsel Bir Sahanın Doğuşu Yaklaşık 250 sene önce de Guignes, Histoire Générale des huns, des turks, des Mongols et des autres Tartares Occidentaux (1756-1758) adlı eserinde Hunlar ve Xiongnu’yu
açıklamaya çalışmıştı. Bu varsayım üzerine önemli bir tarih yazımı ortaya çıktı. Ancak O. Maenchen-Helfen elli sene önce bir dizi makalede bu varsayımı tamamen reddederek, güçlü bir şekilde Hunlar ve Xiongnu arasında bir bağ olmadığını ortaya koymuş ve geçici olarak bu tartışmalara bir son vermiştir. Maenchen-Helfen’in makaleleri şimdi geçerli olan bütün tarih yazımının temelini oluşturmaktadır. Sovyet arkeolojisi hakkında eşsiz bilgi birikimiyle Maenchen-Helfen, Avrupa Hunlarının tarihini bağımsız bir saha hâline getirmeyi başardı. Yazarın bütün makaleleri şu amaca yönelmektedir: Hunları ve Hunların tarihini analiz etmek için Hun meselesini, bunların Asya kökeni hakkında sonu gelmeyen sorundan kurtarmak. Belki de bu gerekli idi: Bilimsel bir alan genellikle kendinden önceki alanları yıkarak ortaya çıkar ve her bakımdan Maenchen-Helfen tarafından ileri sürülen çıkarımların bir ilerleme olduğu kesindir. Bununla birlikte Maenchen-Helfen bu işte şüphesiz biraz daha ileri gitti. Bugün yeni merkezi Asya kaynakları ile sadece Hunların eski Xiongnu İmparatorluğu’nun varisleri oldukları ilan eden de Guignes’nin politik sezgilerini güçlendirmek değil; aynı zamanda Hunların, Xiongnu’ların bir parçası olduğunu göstermek mümkün görünmektedir. 1945 tarihli birinci makalesinde Maenchen-Helfen Hun meselesinin uzmanlarınca az tanınan Shiratori’nin değerlendirmelerini yeniden ele almış ve Hunların ve Xiongnu’ların kimliklerini göstermek için tarih yazımının dayandığı başlıca Çince metnin ( Weishu
102.2270) anlamını tamamen bozacak şekilde açıklamalar eklendiğini göstermiştir: Hirth’ün de daha önceleri gösterdiği gibi Eskiden Yancai olarak adlandırılan ve Xiongnu hükümdarı Huni tarafından hâkimiyet altına alınan Sute ülkesi Hunlar tarafından hâkimiyet altına alınan Alanların Kırım Soğdiyanası değildi; fakat İç Asya’nın Soğdları Çince metinde yanlış bir şekilde Alan halkının eski adı olan Yancai’ye yaklaştırılmıştır. Böylece Hunlar ve Xiongnu arasındaki yakınlaştırmanın metinsel bir temelden yoksun olduğu görülmektedir. 1
*
Étienne de la Vaissière, “Huns et Xiongnu”, Central Asiatic Journal, 49 (2005), s. 3 ‒26.
** Gümüşhane Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, ozguryilmaz@gumushane.edu.tr 1 Maenchen-Helfen, 1945, Shiratori’yi kullanarak 1928, s. 98 ve devamı. Aynı konu hakkında bk. [Enoki 1955: 45] ve devamı. Diğerleri ondan önce ikinci bir görüşün yanlışlığını göstermişlerdi -bu görüş Özgür Yılmaz
184 Bununla birlikte 1948 yılında İran uzmanı W. Henning 313 tarihini taşıyan bir metnin, Nanaivandé adlı Soğdlu bir tüccar vasıtasıyla Kansu Geçidi’nden Semerkand’a gönderilen bir mektubun yeniden değerlendirmesini yayınladı. Bu mektup Eski Soğd Mektupları ’nın ikincisiydi. Henning burada mümkün olduğu oranda kesin bir şekilde bu metinde anlatılan Çin’in kuzeyindeki Xwn yağmacılarının, ki bu ismi Batı kaynaklarındaki Hunlardan ayırmak imkansızdır, Jin Hanedanına son veren Xiongnular olduğunu gösterdi. Xiongnuları Xwn olarak
isimlendiren bu yeni belge Maenchen-Helfen’in tezine tamamen karşı bir görüş ortaya çıkardı [Henning 1948].
Bu metin bizi meşgul eden meselenin merkezinde yer almaktadır ve ondan nasıl bir çıkarım yapılacağı ortaya konulmalıdır: Aslında IV. ve V. yüzyıl Avrupa Hunlarının gerçekten Hun adına sahip olduklarına şüphe yoktur ki kendileri de bu şekilde isimlendirilmişlerdi. Bütün Batı kaynaklarının bu manada hemfikir olmaları bir kenara, aynı zamanda bu isim çok hızlı bir şekilde batıda Balkanlara ya da Kafkasya’nın güneyine doğru gerçekleşen Hun yayılmasından etkilenen halklara göre de aynıdır. Bu saydıklarımız bunları ortaya çıkaranların bizzat Hunlar olduğunu göstermektedir. Bu kelime tam olarak Soğdlu tüccarın kullandığı kelimedir. Bundan dolayı iki ihtimalden biri karşımıza çıkmaktadır: - Ya Nanaivandé bu kelimeyi Xiongnu’ları bilerek belirtmek için kullanmakta, yani Xwn bu halkın gerçek olan isminin transkripsiyonu ki Xiongnu da bunun Çince transkripsiyonudur. Burada kabul etmek gerekir ki Hunlar, açıklanmayı bekleyen bazı şartlar içinde Xiongnu adını kullanmaya devam etmişlerdir, - Ya da Soğdlu tüccar daha belirginleştirmek için burada başka bir kökenden gelen bir kelimeyi kullanmıştır. Bu durumda Xiongnular ile hiçbir bağ tasarlanamaz ve geriye neden Avrupa Hunlarının ve Soğdlu tüccarın aynı kelimeyi kullandıklarını açıklamak kalır. Maenchen-Helfen pek çok defa bu şekilde bir çıkarıma karşı uyarılarda bulunmuştu: Burada ya sadece isimler ya da sadece etnografik ve arkeolojik gerçekler dikkate alınmalıdır. Fakat çok radikal bir şekilde sunulan bu tez kabul edilmezdir. Maenchen-Helfen karşı örneklere dair pek çok tekrar yapar. Buna göre oldukça açık bir şekilde Batı Roma ile Doğu arasında politik bir bağ bulunmaktadır ve Şarlman, bu konuda ne denilirse denilsin Diocletianus ve II. Joseph gibi Romalı bir imparatordu. Bir ismin politik tarafı hiçbir şekilde göz ardı edilmemelidir; aksi takdirde politik bilimlerin tarihinin önemli bir kısmı önemsiz görülebilir. Bizanslılar Roma’nın varisleri olduklarını ilan ettiler ve siyasi tarihe de bu şekilde kaydedildiler. Hunlar da aynı şekilde Xiongnuların varisleri olduklarını ilan ettiler. Steplerin de fikirlere ve politik bir tarihe sahip olma hakkı vardır. Burada her şey bizi uygun bir isme götürmektedir ve bunun neden önemsiz görüldüğü de çok açık değildir. Bu Soğdlu tüccarın ifadelerine dayanan meselenin zorluğunun bilinciyle Maenchen-Helfen 1955 yılında ilk yanıtı yayınladı: Burada salt Testimoniun Sogdicum ’un isimsel karakterini belirmek için II. Eski Mektup ’un verdiği bilgileri Hunlardan ya da buna yakın isimlerden bahseden; fakat gerçek Hunlar ile hiçbir ilişkisi olmayan Grek-Latin metinleri ile karşılaştırmayı denemiştir [Maenchen-Helfen 1955]. Bu belirtilenlerin her biri üzerindeki derin analizleri sıralayan Maenchen-Helfen’in düşüncesi meseleyi çözmüş görünmemektedir: Xiongnuları Hun olarak adlandırılan ilk elden bilgilerin ve Hun şeklinde bir okumanın sadece bir tesadüf olduğu kitaplarda geçen bahisler ile mukayesesinin bunu zayıflatması olası değildir. Sadece Xwn
Xiongnu tarihinin küçük bir dönemini teşkil etmişti- Xiongnuların hükümdarlarından birinin M.Ö. 1. yüzyılda şimdiki Taşkent’in kuzeyine yerleşmeleri- Xiongnuların Batı’ya doğru olan göçlerinin kaynağı; bundan dolayı bu dönemin arkası olmadı [Daffinà 1969]. Yüklə 212,06 Kb. Dostları ilə paylaş:
|